Boekrecensie Jezus van Bethanië – Auteur dr. Jan Lodder benadert Jezus niet geloofsmatig, maar literair en historisch. Wat er dan van Jezus overblijft, zegt hij, is ‘een historische figuur met een geloofwaardige, eigentijdse boodschap, die evenwel tijdloze geldigheid heeft’. Lodder zet verhalen en woorden over Jezus kritisch naast verhalen en woorden van Jezus. – Zijn onderzoek moet werkelijk monnikenwerk geweest zijn, met veel literatuuronderzoek. Het is puur onderzoeksjournalistiek: ‘Follow the Jesus’. Oprecht factchecked, tekst-vergelijkend onderzoek. The Jesus blijkt niet Jezus Christus van Nazareth, maar Jezus van Bethanië. ‘Een andere Jezus? In zeker zin: absoluut!’

‘Geloof je niet, of niet langer, of heb je de kerk achter je gelaten, dan heeft Jezus van Bethanië je misschien iets te vertellen. En als je wel gelooft, vertelt hij je iets anders’
_{(Jan Lodder)}

Drie Jesaja’s
Jesaja speelt duidelijk een hoofdrol in Jezus van Bethanië. Er zijn zelfs drie Jesaja’s: ‘Het Bijbelboek is een redactionele samenstelling van tenminste drie afzonderlijke schrijvers’. De auteur geeft aan de hand van ‘Deutero-Jesaja’ een uitgebreid tekst-vergelijkend onderzoek weer tussen het Oude Testament en het Nieuwe Testament.
Hij stelt dat het christendom de fundamentele overtuiging heeft dat het altijd ‘door God gewild’ werd. En dat Jezus als lijdende en zaligmakende Christus al in de boeken van het Oude Testament voorspeld werd: ‘met name door de profeet Jesaja’. Ook onderzoekt hij of Jesaja de komst voorspelde van een christelijke Messias. Lodder laat zien dat niet alles uitkomt wat Deutero-Jesaja profeteerde, ‘maar wel de essentie’.

‘Was Jesaja daadwerkelijk een waarzegger over een toekomst vijfhonderd jaar vooruit, of hebben zijn profetieën eerder een geheel eigentijdse betekenis? Een nauwe samenhang echter tussen met name Jesaja 40-55 en Jezus’ boodschap is onmiskenbaar. Welke betekenis blijft er dan nog over als Jesaja niet het lijden en sterven van de Christus voorspelde?’

Historiografie
Jezus van Bethanië lees je niet in één adem uit, eerder is het een slow page-turner. Slow, omdat anders je veel ontgaat. Het is historiografie: geschiedenis gebaseerd op het kritisch bestuderen van bronnen. En van historische Jezuswoorden uit het Thomasevangelie, ‘zonder verhalende elementen; de woorden staan op zich’. Naast het onafhankelijk bewijs van het bestaan van de historische Jezus in Thomas, is er ook het Testimonium Flavianum van de Joodse geschiedschrijver Flavius Josephus, die in het beschrijven van de Joodse geschiedenis over een bepaalde periode, melding maakt van Jezus. Jezus zelf heeft nooit iets opgeschreven.

‘Het Testimonium is authentiek, en geeft ons in de context waarin Josephus het plaatst de waarschijnlijk enig juiste informatie waarom Jezus ter dood werd gebracht’.

Afgewezen historische Jezuswoorden
Lodders onderzoek laat zich niet beperken door de nieuwtestamentische canon. Die werd ‘overigens ruim 350 jaar na Jezus’ dood (in 397 CE op het derde concilie van Carthago) door de toenmalige geestelijke en wereldlijke leiders vastgelegd’. De auteur voegt hieraan toe dat hoewel ‘de geloofstraditie historische Jezuswoorden ook vandaag de dag op geloofsinhoudelijke gronden afwijst, dit niets afdoet aan de historische waarde van die woorden’. De auteur kent daarom aan het Thomasevangelie dezelfde historische waarde toe als aan de Bijbelse evangeliën.

_{Jezus van Bethanië – Uitgeverij Van Warven}

Meelopen met Jezus
Je loopt voortdurend mee met Jezus. Daar waar ‘de boodschap van de historische Jezus ontstond op het Galileïsche platteland tussen wijngaarden, graanvelden, vijgenbomen en keuterboeren’.  En zo ontmoet je behalve Jezus’ volgelingen ook de Romeinse prefect Pilatus, Joodse autoriteiten, het Hogepriesterlijk gezag, de Galileïsche heerser Herodes, en vele anderen.

‘Jezus leefde in een mondiale wereld waar in ieder geval de Hebreeuwse, Helleense en Romeinse sferen elkaar beïnvloeden. (…) Bovendien zwierven boeddhistische missionarissen al eeuwen door de Levant. We kunnen daarom a priori niet uitsluiten dat Jezus invloed heeft ondervonden vanuit andere denkrichtingen dan alleen het judaïsme van zijn dagen’.

Rationaliteit
Lodder raadpleegde veel literatuur; in ruim tien bladzijden geeft hij een keuze eruit. Jezus van Bethanië is niet geanalyseerd vanuit een bepaalde geloofsovertuiging. Wel is het een doorwrocht boek dat leest als een openbaring: nogal onthullend. Belangrijk is nog op te merken dat voor de auteur, bij het bestuderen en interpreteren van gepresenteerde informatie, rationaliteit een belangrijk criterium is voor de grootste kans op een uiteindelijk meest objectieve synthese.

‘Vanuit de geloofsbeleving hoor je vaak precies het tegenovergestelde: omdat er geen ‘objectieve Jezus’ te definiëren valt, blijft alleen de Jezus Christus van het geloof als enige ‘ware Jezus’ overeind. Voor mij [JL] is dat de omgekeerde wereld, en daarom een niet-valide argumentatievorm, die niet overtuigd.’

‘Redelijkheid der argumenten’
De auteur onderzocht eveneens de ‘redelijkheid der argumenten’ van vele theologen, historici, taalkundigen, en sociaal wetenschappers die in het Jesus Seminar via een duidelijk omschreven methode navorsten wat er nou precies ‘historisch’ was aan de woorden en werken van Jezus. Ook verwijst hij in het hoofdstuk De Q-missie hypothese regelmatig naar Q-teksten (de eerste letter van het Duitse woord Quelle, wat ‘bron’ betekent). (In de moderne theologie is dat de aanduiding voor een geschrift dat gezien wordt als een bron voor de evangeliën van Mattheüs en Lukas, naast het evangelie van Markus als bron voor beide).

_{Jan Lodder}

Verrassende resultaten
Het voert helaas te ver om de talrijke, vaak verrassende resultaten van Lodders tekst-vergelijkend onderzoek in deze recensie de aandacht te geven die ze verdienen. Maar Jezus van Bethanië zit er boordevol mee. Een enkele noem ik.
– Bijvoorbeeld over de rol die Paulus in de geschiedenis speelt, en tot de conclusie leidt dat het Christendom niet de leer verkondigt van Jezus, maar van Paulus. ‘De Kerk predikt Paulus, niet Jezus!’.
– Was Jezus een door God zelve, bij monde van een van Israëls grootste profeten, Jesaja, in het verre verleden aangekondigd als de ‘Paulinische Christusfiguur’?
– Jezus sprak van ‘het “koninkrijk”, met hooguit als toevoeging “van de Vader”, maar nooit “van God”. Jezus zou met ‘het koninkrijk’ nooit bedoeld hebben ‘wat Paulus op het oog had met “het Koninkrijk van God”, wat de evangelisten overnamen, en de Kerk predikt’.

‘Jezus heeft zijn eigen verdienste, los van christelijk geloven en de christelijke kerk. Wat hij uitdroeg was geen “geloof” of irrationaliteit, terwijl zijn boodschap nog steeds een fundament kan vormen voor de zin in en de zin van de menselijke existentie.’

De keuze voor Jezus
Jan Lodder maakt, zoals hij zegt, ‘de keuze voor Jezus als een tot Schriftgeleerde opgeleide, ultiem altruïstische weldoener en een mystiek belever van de “alom aanwezige goddelijkheid aller dingen”.’

‘Bovendien was hij [Jezus] een geniaal poëet. Hij verkondigde vanuit de Joodse wijsheidstraditie, maar gaf wel een geheel eigen draai aan die klassiek Joodse wijsheid. Het is een draai die geloofwaardig is en haar eigentijdsheid niet verliest. Het is een draai die de goddelijkheid van de menselijke existentie blootlegt. Het is een draai met eeuwigheidswaarde.’ 

 Jezus van Bethanië | Jan Lodder | Uitgeverij Van Warven | paperback | 274 blz. | €24,95

Gerelateerd o.a.:
* Geert Groote predikte Jezus’ leer en kreeg preekverbod
* Jezus als blokkade op de weg tot God
* ‘Jezus’ historiciteit staat niet ter discussie en heeft ook nooit ter discussie gestaan’
* ‘Christus is niet de achternaam van Jezus’
* Jezus rees op uit ‘duizelingwekkend ingewikkeld religieus laboratorium’
* God koning door executie van Jezus?

Foto: Portret van Christus (tussen 1490 en 1499 – olieverf op paneel – kunstenaar onbekend) Museum Catharijneconvent, Utrecht, foto: Ruben de Heer (Rechterdeel van tweeluik met Lentulusbrief en portret van Christus)
Foto: Jan Lodder – (De auteur schreef ook: Het goede zoeken – De zin van het leven volgens Prediker en Jezus (Uitgeverij: Buijten & Schipperheijn Motief)

Jan Lodder sneller dan AI…😉 (Met dank aan JanD)
UPDATE 22 01 2024 / 17.00 uur: In Trouw: ‘Kunstmatige intelligentie werpt nieuw licht op de Dode Zeerollen‘ (19 01 2024)
‘Eén man die de in Qumran gevonden Jesajarol heeft geschreven? Dat beeld is achterhaald, blijkt uit onderzoek met hulp van AI. ‘Onderzoekers kunnen vooroordelen hebben. Mijn AI is niet bevooroordeeld.’
– Conclusie Maruf Dhali, AI-specialist uit Bangladesh en verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen: ‘De Jesaja-rol is door minstens twee mensen geschreven. En dat zegt veel over de manier waarop deze boekrol tot stand is gekomen. “Het idee dat één man in een grot heeft zitten schrijven, is achterhaald. Hier zijn meerdere schrijvers aan het werk geweest”.’