Voltooid leven? Doe als Boeddha

Misschien lijden mensen die hun leven voltooid vinden wel het meest ondraaglijk en uitzichtloos. Zij voelen zich levensmoe en vinden dat het leven weinig tot geen perspectief biedt. Maar ze gaan (nog) niet dood. Elke dag moeten ze weer opstaan. Dezelfde dag steeds weer beleven. Ze kennen geen enkel, zelfs geen minimaal, zinvol moment. Het verlenen van hulp bij zelfdoding aan iemand die het leven voltooid vindt, blijft echter verboden.

‘Hoewel het leven zelf pijn brengt, zijn we niet veroordeeld
om hier passief onder te lijden.’
(Boeddha)

De rechtbank Den Haag deed in december 2022 uitspraak over het strafrechtelijke verbod op hulp bij zelfdoding. Het verbod blijft gehandhaafd. Coöperatie Laatste Wil vindt dit teleurstellend voor eenieder die menselijk en waardig wenst te sterven op een zelfgekozen moment en noemt de uitspraak inhumaan.

Maar blijft dit het enige dat ­iemand met een voltooid leven kan doen? Zijn er voorbeelden van mensen die wél in staat zijn met een voltooid leven om te gaan?

Mediteren onder de bodhiboom 
H
et leven van prins Siddhartha Gautama is voltooid op 35-jarige leeftijd. Na een beschermde opvoeding ziet Siddhartha dat het leven lijden is. Vanaf zijn 29ste ziet hij voor het eerst mensen die oud zijn, ziektes krijgen en doodgaan. En dat dit normaal is.

Uiteindelijk besluit Siddhartha te gaan mediteren onder een bodhiboom totdat hij verlichting zou bereiken of zou sterven. Zes jaar later bereikt hij verlichting. Dan wordt hij Boeddha (‘de verlichte’ of ‘de ontwaakte’). Zijn leven is vanaf dan voltooid. Maar hij gaat niet dood. Nog 45 jaar zet hij zich in voor anderen en onderwijst hij zijn nieuw gevonden inzicht. Hij wordt een gerespecteerd spiritueel leider.


Boeddha onderwijst de vier edele waarheden

Nu zijn de meesten van ons geen Boeddha, maar mensen wier leven voltooid voelt, zouden met de energie die ze toch nog hebben, wel iets voor de ander kunnen betekenen. Sommige ‘voltooiden’ – vaak mentaal nog kraakhelder – zouden anderen kunnen vertellen over hun levenservaring en inzichten.

Het leven is dan minder ondraaglijk en uitzichtloos en kan zelfs weer enig perspectief bieden. Als ‘voltooide’ kan je voor die ander, wellicht een ‘onvoltooide’, iets betekenen en die ander kan er voor jou zijn.

Elkaars lijden verlichten
H
et leven is lijden, zegt Boeddha, maar de spiritueel leider zegt ook dat te accepteren. Als je er weerstand aan biedt, wordt het alleen maar erger. Je kan elkaars lijden verlichten. Een nobel doel volgens Boeddha: “Want hoewel het leven zelf pijn brengt, zijn we niet veroordeeld om hier passief onder te lijden.”

Op weg gaan met de ander
Ook geestelijk verzorger en pastoraal vormingswerker Marinus van den Berg stelt dat je lijden niet moet ontkennen of onderschatten, want dan wordt het juist zwaarder. ‘De dood hoort bij het leven. Door met elkaar te praten kun je leren op een menselijke manier om te gaan met afscheid en de dood.’ Van den Berg schreef tientallen boeken, waaronder Lijden verlichten.
Van den Berg heeft het niet expliciet over voltooid leven, maar wel over wat lijden doet. Daar ik in dit artikel stel dat mensen die hun leven voltooid vinden misschien wel het meest ondraaglijk en uitzichtloos lijden, breng ik dit boek onder de aandacht: ‘Het erkennen van lijden kan het lijden verlichten. ‘

Wat doet lijden? Lijden tast mijn concentratie aan, lijden kan heersen als een tiran, lijden kan uitputten, lijden kan mijn nachten eindeloos lang maken, lijden kan me boos maken en onmachtig. Lijden doet een mens geen goed.
(Uit: Lijden verlichten)

Van den Berg – werkzaam bij het regionaal palliatief centrum Cadenza te Rotterdam – schrijft persoonlijke reflecties en poëtische intermezzo’s. Kerngedachte van Van den Berg is: met mensen optrekken en het lijden met hen uitzitten. Zij bepalen het tempo. Het gaat dan niet om antwoorden, maar om tijd, aandacht en empathie.

Beeld: prins Siddhartha Gautama (npokennis.nl)

Beeld Boeddha: Sanskriet document waarop te zien is hoe Boeddha de vier edele waarheden onderwijst (Publiek Domein – wiki)

Lijden verlichten | Marinus van den Berg | Uitgeverij Ten Have | E-book € 11,99

Bewerkte (en aangevulde) versie van een eerder verschenen opinieartikel in dagblad Trouw onder de kop: ‘Voelt het leven voltooid? Doe als Boeddha’ (In  de rubriek Zinvol leven, 30 januari 2023)

Kan de mens andere dimensies binnengaan?

HET ‘BEYOND’ IN FILOSOFIE, WETENSCHAP, RELIGIE EN KUNST – ‘In dromen en hallucinaties, in meditatie, onder hyp­nose, in mystieke en paranormale ervaringen kunnen wij zien, voelen, proeven, horen en ruiken. Frederic Myers vroeg zich af of deze ervaringen poorten zijn naar dimensies en sferen die ècht bestaan. Zou de mens latente vermogens bezitten om andere dimensies te kunnen betreden?

‘Voor eenieder die zichzelf afvraagt wat de mens in wezen is: één van de meest
belangwekkende vragen die iemand zich kan stellen’

Wetenschappelijke benadering
H
et boek Menselijke persoonlijkheid is het meesterwerk van Frederic Myers (1843 ­- 1901). Nu in de Nederlandse vertaling. De Engelse classicus raakte gefascineerd door de vraag of persoonlijk overleven na de fysieke dood mogelijk zou zijn. Hij was de eerste die een wetenschappelijke manier voor het benaderen van parapsychologische verschijnselen ontwikkelde.

Menselijke persoonlijkheid is niet alleen één van de eerste pogingen om de psychologie van de mens zo volledig mogelijk te beschrijven, het is tevens een lucide uiting van de Victoriaanse worsteling tussen spiritualiteit en de toen opkomende wetenschap.’
(Uitgeverij Van Warven)

!Symposium ter gelegenheid van het uitkomen van de Nederlandse vertaling van: Frederic Myers Menselijke persoonlijkheid, een gotische psychologie | Frederic Myers Symposium | 16 april 11.00 – 17.00 uur | Bilthoven: In de tuinzaal van Huize Het Oosten: Rubenslaan 1 | 3723 BM Bilthoven | 030 – 27 44 600


Frederic Myers

SYMPOSIUM: Zin en bestemming
Het symposium
staat in het teken van zin en bestemming die wij zoeken en vinden op onze levensweg, zegt theoloog, filosoof, voorganger, auteur en uitgever Rinus van Warven. Hij vertelt hij over manifestaties van religie en spiritualiteit.

In een nabij de doodervaring of mystieke ervaring blijkt het ‘heilige’ als zingevende eeuwigheid altijd al in en rondom ons aanwezig te zijn geweest. Even interessant als belangrijk is dat belemmeringen tussen ons dagelijks leven en de mystieke dimensie poreus lijken te zijn.’

 Moderne parapsychologie
Hans Gerding
, filosoof en parapsycholoog spreekt over Frederick Myers, Carl Jung en de moderne parapsychologie. Voor Myers en Jung staan de grote levensvragen centraal en het mensbeeld dat daarbij hoort. Bij het zoeken naar antwoorden speelt voor beide wetenschappers het onderzoek naar mentale uitzonderingstoestanden en hun betekenis een grote rol.

De invloed van Myers op Jung is groot, en samen staan ze aan de wieg van de wetenschappelijke parapsychologie. Ligt de moderne hedendaagse parapsychologie in het verlengde van hun denken of niet?’

Een gift uit Avalon
Annet Brouwer, healer in praktijk Farus te Zaltbommel, auteur van Een gift uit Avalon (over contact met overleden dierbaren), zegt dat er veel persoonlijke verhalen van mensen zijn die verrast worden door een onverwacht teken van een overleden dierbare.

Ondanks de enorme diversiteit in tekens en bezoek kan iets gezegd worden over de ‘taal’ waarin gene zijde tot ons spreekt, de betekenis die het contact voor de nabestaanden heeft en de boodschappen die erin besloten liggen. Uit onderzoek blijkt dat de troostende werking van deze ervaringen groot is.’

De vernieuwing van ons denkklimaat
Filosoof, muzikant, en o.a. verbonden aan de stichting Filosofie Oost-West, Hein van Dongen, vertelt over Frederic Myers en William James, pioniers van een nieuwe psychologie die het hedendaagse reductionistische mensbeeld overstijgt en in allerlei richtingen uitbreidt.

Myers ontdekte de noodzaak tot verbreding en verdieping van ons mensbeeld in de bloeitijd van het spiritisme. De veranderingen in het denkklimaat in de twintigste eeuw hebben ertoe geleid dat zijn ideeën later wonderlijk gedateerd aandeden. Maar het klimaat verandert snel: wat we nu nodig hebben is juist een wetenschap die ons terugbrengt bij wat we in onze reductionistische monomanie zijn vergeten.’

Wetenschappelijke parapsychologie
Gerard Burger, biochemicus, arts, klinisch patholoog en vertaler van Menselijke Persoonlijkheid: spreekt over: Wat een mens werkelijk is: ‘Menselijke Persoonlijkheid’ volgens Frederic Myers.  

In deze lezing staat Frederic Myers centraal. Zijn fascinatie voor de grote levensvragen, vooral rondom sterven en dood, zette hem aan tot een baanbrekende studie. In het mensbeeld waar hij op uitkwam is plaats voor paranormale ervaringen. Myers’ werk is de basis van de dieptepsychologie en de wetenschappelijke parapsychologie, en nog steeds bijzonder actueel.’

Menselijke persoonlijkheid, een gotische psychologie | Frederic Myers | Paperback | 550 blz. | €32,50 | Uitgeverij Van Warven |
‘In dit boek bouwt Myers met behulp van veel voorbeelden deze psychische structuur op een originele manier geleidelijk op, waardoor de meer exotische parapsychologische verschijnselen op een volstrekt geloofwaardige manier worden ingepast. Hierdoor ontstaat een logisch bouwwerk, dat veel intrigerende vragen oproept die nog altijd niet beantwoord zijn. Het boek is na zo’n honderdtwintig jaar nog steeds actueel en een must voor eenieder die zichzelf afvraagt wat de mens in wezen is, een van de meest belangwekkende vragen die iemand zich kan stellen.’

Beeld: nieuwetijdskind.com
Beeld Frederic Myers: Uitgeverij Van Warven

Hoe ‘weten’ mensen dat God bestaat?

Rede en geloof worden vaak tegenover elkaar gezet: aan de ene kant de atheïstische wetenschapper die de oerknal probeert te bewijzen, aan de andere kant de gelovige die ‘voelt’ dat er een goddelijke kracht bestaat. Religie wordt gezien als antwoord op vragen waar de wetenschap niks mee kan, zoals wat de zin van het leven is. Geloof is een kwestie van het hart, wetenschap van het hoofd. – Hierover vertelt filosoof dr. Rik Peels woensdagavond 8 maart in het Academiegebouw aan het Domplein in Utrecht. (Voor iedereen toegankelijk, geen kosten.)

Baseren mensen hun godsgeloof op meer dan slechts een gevoel?

Klopt deze tegenstelling wel? Kan het bestaan van God op een logische manier beredeneerd worden? Baseren mensen hun godsgeloof op meer dan slechts een gevoel? Welke rol spelen openbaringen en religieuze ervaringen? En wat als de atheïst moet bewijzen waarom God niet bestaat, in plaats van andersom? Filosoof dr. Rik Peels (VU) legt uit hoe religieuze kennis werkt.’


Rik Peels

Deze bijeenkomst vindt plaats binnen de serie Geloof je het zelf? over het nut van ontastbare kennis. Als maatschappij vertrouwen we graag op wetenschappelijk bewijs. Maar is dat altijd het juiste kompas om op te varen? Wetenschappers over wat we kunnen leren van niet-wetenschappelijke kennis.

Academiegebouw (Aula) | UTRECHT| Woensdag 8 maart 2023 (20:00-21:30) | In samenwerking met Faculteit Sociale wetenschappen, Bètawetenschappen en Geesteswetenschappen | Voertaal Nederlands | Entree gratis | Aanmelden niet nodig. Let op: vol = vol |  Stream: YouTube-video

Foto’s / bron: Universiteit Utrecht

update 7 3 2023

Het Rijke Roomse Kostschoolleven

Boekpresentatie BRIL & PLU – In het statige oude gebouw van woon-werkgemeenschap De Refter aan de Rijksstraatweg in Ubbergen zat vroeger meisjeskostschool Notre Dames des Anges. In de volksmond ook wel het ‘Frans Pensionaat’ genoemd. Talrijke meisjes brachten in de jaren zestig hier hun puberteit door, dag en nacht omringd door nonnen. Margaret van Mierlo was een van hen en verwerkte haar kostschoolervaringen in de roman BRIL & PLU. Bibliotheek Gelderland Zuid organiseert een boekpresentatie op dinsdagmiddag 7 maart 2023 in Bibliotheek Beek-Ubbergen.

‘Weet je nog, dat Franse nonnetje dat we Croissantje noemden
omdat ze zo’n kromme rug had?
Dankzij haar haalde ik mooie punten voor Frans.
En ik maar mopperen dat ik met haar verplichte wandelingen moest maken
en zij mij dwong uitsluitend Frans te spreken.’
(Uit: BRIL & PLU)

Auteur Margaret van Mierlo zal die middag een inkijkje geven in die tijd. Zoals ze zelf zegt: ‘Op zekere leeftijd ga je terugkijken op je leven en word je blik anders.’ Naast Van Mierlo deelt ook Jan Schillings – voormalig directeur van de toenmalige middelbare meisjesschool (MMS), verbonden aan Notre Dame des Anges – zijn ervaringen. Volgens de auteur brengt het kostschoolleven nogal wat emotie met zich mee, de reden dat er veel over is geschreven.


Margaret van Mierlo

‘De laatste tijd zijn er vooral nare zaken aan het licht gekomen, vooral seksueel misbruik. Ik heb dat niet meegemaakt. Voor mij was Notre Dame des Anges een plek waar ik vijf jaar kon verblijven. Ik zat op zeven basisscholen in vier verschillende landen. Kostschool betekende eindelijk stabiliteit en veiligheid en het leverde levenslange vriendschappen op. Maar het katholieke geloof waarmee het kostschoolleven was doordrenkt, voelde ik als een last. Vooral beknellend, saai en vervelend. Elke ochtend naar de mis, zonder ontbijt uiteraard, zondags de hoogmis, elke week op vrijdag te biecht gaan.’

De nonnen gingen ervan uit, verklaart de auteur, dat je elke week weer nieuwe zonden had gepleegd waarvoor je vergiffenis moest vragen. Overal kwam je het kruisbeeld tegen, het symbool van de christelijke traditie, in elke kamer of gang. Ook hing het kruis aan de halsketting van elke non.
Sterk voelde zij de kracht van de stilte in de kapel van Notre Dame des Anges. Op vakanties in Parijs zoekt zij vaak de Sainte Chapelle op: het bouwvoorbeeld voor de kapel op kostschool. ‘Een adembenemende plek. Een plek om tot rust te komen, te zijn om er te zijn.’


Kapel in Notre Dame des Anges, Ubbergen

Als ik een kerk binnenloop zal ik nooit vergeten om een kaars op te steken voor het Mariabeeld. In de tuin van Ubbergen was de grot van Lourdes nagebouwd. Op de een of andere manier stond Maria voor mij los van het strenge geloof, een soort surrogaat voor het gemis aan liefdevolle ouders. Haar kon ik vragen mij te helpen. Mijn frustraties kon ik aan haar kwijt. Nu zou je kunnen zeggen dat het de plek was waar ik positieve energie voelde.’

De schrijfster zegt dat zij in BRIL & PLU haar katholieke kostschoolleven herbeleeft.

Mijn roman heeft twee verhaallijnen. Een speelt zich af tijdens kostschooltijd, de pubertijdsjaren, en de andere in het heden: vrouwen die ouder worden en met de ogen van nu hun kostschooltijd herbeleven. Een drama dat zich toen afspeelde, staat symbool voor alles wat mis kan gaan tijdens kostschooltijd. De gevolgen ervan kunnen een leven lang doorwerken. Wie is slachtoffer, wie dader?’

Boekpresentatie BRIL & PLU van Margaret Mierlo | Dinsdag 7 maart 2023, 14:30 – 15:30 uur (Eerder door Corona uitgesteld) | Organisatie: Bibliotheek Gelderland Zuid in samenwerking met Inloop & Ontmoeting Impuls | De presentatie vindt plaats in ’t Kulturhus in Bibliotheek Beek-Ubbergen: Roerdompstraat 6 6573 BH Beek-Ubbergen. 

BRIL & PLU | Margaret van Mierlo | Uitgeverij Palmslag | Paperback | 21 oktober 2019 | 184 pag. | € 12,50
BRIL & PLU
 is een ‘coming of old age’ roman. Nicole en Trix zijn actieve zestigplussers die ervaren dat ze door hun omgeving als oud worden gezien. Vooral Nicole worstelt met een identiteitscrisis nadat ze op haar werk plotseling wordt weggesaneerd. Tegelijkertijd wordt een onverwerkt trauma uit hun gezamenlijke kostschooljaren opgerakeld; een donkere bladzijde uit hun leven die ze maar niet kunnen omslaan. Ook andere herinneringen uit die tijd komen naar boven en laten een oude hobby opleven: amateurtoneel. De psychologische roman wisselt ernst en humor af. Het geeft een inkijk in het leven van vrouwen die zich te jong voelen voor de levensfase waarin ze terecht zijn gekomen.

Tekening ‘Gratenbak’
en de cover van BRIL & PLU: © Erik Elferink
Foto Margaret van Mierlo: © Roberto Cancian, (foto)journalist, Utrecht
Foto Kapel: Alice Mommersteeg, Vlijmen (oude ansichtkaart)

O
ver deze kostschool schreef historicus Rob Wolf Notre Dame des Anges 1903-2003 – Tout droit en tegendraads. (Uitgeverij Valkhof Pers, 2003.)

Zingevingscrisis biedt kansen

Hartverwarmend was het: de hoopgevende en positieve blik in de toekomst met journalist Wouter van Noort (NRC – ‘Future Affairs’). Hij doet prachtig verslag over de nieuwste wetenschappelijke ontdekkingen én zingeving. De Ongelooflijke Radio liet dat graag horen afgelopen zaterdagnacht.   

Het positieve geluid van Van Noort bestaat al een tijd in de vorm van de Nieuwsbrief van Future Affairs. Hierin word je op de hoogte gehouden van nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap. Van Noort verbindt wetenschap op heldere wijze met spiritualiteit. Voorzichtig laat de wetenschap zien dat er meer is tussen hemel en aarde. Zingeving en de toekomst verbinden zich.

In de woorden van Van Noort hoor je onmiskenbaar dat de zingevingscrisis waarin de wereld zich bevindt, wel degelijk kansen biedt. Crisis is kans. Van Noort veranderende van atheïst in agnost…


Wouter van Noort

In Het Ongelooflijke Café Carèl op de Janskerkhof in Utrecht sprak de journalist afgelopen zaterdagnacht begeesterd over hoe die nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen laten zien dat er méér is, samen met David Boogerd en theoloog Stefan Paas.  

Wouter van Noort heeft twee boeiende en populaire nieuwsbrieven met tienduizenden abonnees: ‘Future Affairs’ over de toekomst en ‘Transcend’ (Zingeving gezocht) over zingeving. Van Noort kijkt, leest, luistert en vraagt zoveel mogelijk over technologie, klimaatverandering, nieuwe manieren van leven en systeemtransformatie, en deelt die oogst elke zaterdagochtend.

De Ongelooflijke Podcast is al meer dan een jaar te beluisteren en sinds kort ook De Ongelooflijke Radio. Zij geven zin aan nieuwe ontwikkelingen, met uitzendingen over spiritualiteit, religie, filosofie, wetenschap en nog veel meer moois. 🦋

#129 – Ongelooflijke Café: Hoe nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen laten zien dat er méér is (met Wouter van Noort en Stefan Paas)

Foto Wouter van Noort: Twitter

‘Christus is niet de achternaam van Jezus’


De Kosmische Christus

Denken we echt dat God 13,7 miljard jaar lang niets te zeggen had en pas begon te spreken tijdens de laatste nanoseconden van de geologische tijd? Dit zegt Franciscaan Richard Rohr, auteur van Het Christus mysterie. Rohr maakt onderscheid tussen de Jezus uit de Bijbel en de Christus die was en is van alle tijden. De auteur stelt dat de betekenis van het woord Christus niet – zoals velen denken – de achternaam of eretitel van Jezus is, maar een aanduiding, veel universeler en verstrekkender dan slechts horend bij de man uit Nazaret.

‘Als jij gewond bent geraakt of uitgesloten bent geweest door de boodschap van Jezus
zoals jij die gehoord hebt, dan hoop ik dat hier een ruimte voor je ontstaat – een bevestiging,
een welkom dat je misschien wanhopig verlangde te horen.’
(Richard Rohr)

Richard Rohr komt in het radicaal theologische boek Het Christus mysterie met een voor westerse christenen prikkelende stelling over de naam Jezus Christus. Voor wie deze fundamentele waarheid ontdekt, wordt het christelijk geloof veel meer dan de belijdenis dat Jezus God is. Je leert zien dat God zijn hele schepping doordringt en overal om ons heen aanwezig is. Hij is te ontmoeten in iedereen die je tegenkomt. De franciscaan Richard Rohr verbindt de kloosterspiritualiteit en mystiek met grote thema’s. Eerder schreef hij ‘De goddelijke dans’. ‘Rohr ziet Christus overal, en niet alleen in mensen.’
(Samenvatting door Bono)


Jesus in the Wilderness

Rohr noemt de schepping de ‘eerste Bijbel’. De eerste incarnatie – God die zich verbindt met het universum – vindt plaats in Genesis 1. Het begint met licht.
 

‘De enige ware absolute mysteriën van het christelijk geloof zijn
de zelfcommunicatie van God in de diepten van het bestaan – die we genade noemen,
en in de geschiedenis – die we Christus noemen.’
(Uit: Het Christusmysterie: Fr. Karl Rahner, jezuïet en theoloog, 1904-1984)


RichardRohr

‘Er is in de brieven van Paulus geen spoor van enig onderscheid tussen ‘Jezus’ en ‘Christus’, alsof de eerste de naam was van de historische persoon die in Galilea woonde en de laatste de naam van de verrezen Heer.’
(De oorsprong van Paulus’ religie – Princeton theoloog Johan Machem)

De bevrijdende, bewustzijnsverruimende boodschap, zo noemt theologie.nl bij monde van auteur Bep van Muilekom Het Christus mysterie. ‘Christus is overal om ons heen aanwezig’. Richard Rohr herdefinieert volgens haar de christelijke traditie, doorbreekt vastgeroeste gods- en wereldbeelden, ingesleten gedachtenpatronen en hiërarchieën.

Als ik besef dat de wereld om mij heen zowel de plek is waar God zich verbergt als openbaart, kan ik niet langer een betekenisvol onderscheid maken tussen het natuurlijke en het bovennatuurlijke, het heilige en het profane.’ 
(Van Muilekom)

Bronnen:
* Bep van MuilekomDe bevrijdende, bewustzijnsverruimende boodschap van ‘Het Christus mysterie
* Else Eikema: Richard Rohr nodigt je uit God te zien in alle dingen – (Lazarus.nl – EO | Op 13 2 2023 artikel niet meer te vinden.)
* Het Christus mysterie (The Universal Christ) ‘Ik kan Christus zien in mijn hond, in de lucht en in alle schepselen…’
* ►! Paul Smith: Don’t Misunderstand the Apostle Paul or Richard Rohr!

Het Christus mysterie Hoe Gods tegenwoordigheid alles wat je ziet, hoopt en gelooft kan veranderen | Richard Rohr | ISBN: 9789043532006 | Kokboekencentrum | Pagina’s: 272 | 27-08-2019 | € 24,99 | E-book: € 13,99

Beeld: The Cosmic Christ by Rebecca Shinas (integralchristiannetwork.org)
Beeld Jesus in the Wilderness: Edward Knippers (integralchristiannetwork.org)
Beeld Richard Rohr: Rebecca Shinas (integralchristiannetwork.org)

‘Ik wil geen dekentjes over mijn geest’


Maarten van Buuren

Psychiaters zien psychische afwijkingen als lichamelijke ziektes die je met medicijnen kunt verhelpen. Voor een deel klopt dat, dus voor een deel is het een zegen, zegt schrijver Maarten van Buuren. Het nadeel vindt hij, dat er nu al te makkelijk wordt gedacht: ‘Ha, dat is depressie, daar hebben we een pil voor’. Het probleem wordt weggemedicaliseerd, vervolgt hij. Ben je onrustig of angstig? Daar hebben we een middeltje voor. Angstremmers. En inderdaad, mensen zitten weer rustig in hun stoel. Het is heerlijk om van je angsten verlost te zijn. Maar je maakt ook het probleem onzichtbaar waarvan die angst het signaal was.

In het artikel Een psychische afwijking is het gevolg van eigen keuzes in Filosofie Magazine interviewt filosofiedocent Lianne Tijhaar (o.a. Hogeschool voor Toegepaste Filosofie Utrecht & Hogeschool Utrecht) Van Buuren over zijn depressies. Dit naar aanleiding van zijn nieuwe boek De gek als medemens. Hoe we onszelf in de waanzin leren kennen.

Het gaat nadrukkelijk niet over eigen schuld. Net als ieder ander, zegt Van Buuren, heeft ‘de depressieveling’ een patroon opgebouwd om zich te kunnen weren in het leven en niet overspoeld te worden door alle gevaren die hen omringen.

Dat hebben ze weliswaar op een manier gedaan waardoor ze nu in grote moeilijkheden terecht zijn gekomen, maar niet op een wezenlijk andere manier dan jij of ik.’


Ludwig Binswanger

Van Buuren schreef al eerder over zijn depressie in Kikker gaat fietsen (2008). In De gek als medemens brengt hij filosofische verdieping aan, na het lezen van het werk van de Zwitserse psychiater Ludwig Binswanger. Binswanger ontwikkelde in de jaren vijftig een nieuwe benadering van de psychiatrie, gebaseerd op de existentialistische filosofie.

Je valt in een depressieput. Een ervaring van vernietiging. Je kunt niet meer bestaan. Je belandt in een zijn-storing. Dat is moeilijk uit te leggen, want de mensen zien je gewoon lopen. Dat was het grote misverstand. Ik ben een sportman. Lichamelijk was ik zo gezond als een vis. Mensen keken naar mij en zeiden: niks mis met jou, je moet gewoon in de poten komen. Terwijl ik op dat moment niet meer bestond. Ik was gewoon niet meer.

Pas later begreep Van Buuren wat filosofen als HusserlHeidegger en Sartre met ‘intentionaliteit’ bedoelen. [Het idee van intentionaliteit houdt – volgens Husserl – in dat het bewustzijn nooit leeg is: het is altijd gericht op iets en daardoor een bewustzijn van iets. (PD)] 

Het ‘zijn’ is altijd ergens op gericht. ‘Zijn’ is een dynamiek. ‘Zijn’ is je uitwerpen in de richting van iets wat je beoogt. Op het moment dat ik in die put van een depressie gleed en mijn bestaan ophield, kon ik mij niet meer uitstrekken in de tijd. Ik leefde niet meer in de toekomst en niet meer in het verleden. Mijn bestaan werd gereduceerd tot een oneindig doordruppelen van momenten van heden.’


Of Over het leed dat leven heet

Van Buuren verdraagt het idee dat hij onder de medicijnen zit niet, ondanks dat medicijnen hem bij zijn eerste depressiecrisis op de been hebben geholpen.’

In mijn ervaring is die medicatie een soort dekentje dat over mijn geest wordt gelegd – en ik wil geen dekentjes over mijn geest. Ik wil dat het werkt zoals het werkt, omdat ik denk dat al die prettige vonkjes in mijn hoofd die ik voel na mijn eerste kop koffie ’s morgens ook worden uitgevlakt als ik antidepressiva slik.’

Daarna kwam voor Van Buuren de vraag: waar komen die patronen vandaan die me op de knieën hebben gedwongen?

De medicatie heeft mij op het spoor gebracht waarop ik mijn leven kon hernemen. Maar de medicijnen hebben mijn probleem niet opgelost. Toen ik doorkreeg dat mijn problemen teruggaan tot mijn jeugd in Maassluis en dat aan mijn therapeut vertelde, zei hij: ‘Daar beginnen we niet aan. Mijn bedoeling is om u nu weer op de been te helpen, zodat u uw dagelijks leven weer kunt oppakken’.’


Hoe we onszelf in de waanzin leren kennen

In De gek als medemens wil Van Buuren die patronen – ‘die zitten diep, ze komen voortdurend terug’ – doorgronden door terug te gaan naar de oorspronkelijke keuzemomenten in zijn vroege jeugd. Hij zegt er geen beter mens van te zijn geworden, maar wel heeft hij zichzelf beter leren begrijpen.

Zie:
*
Een psychische afwijking is het gevolg van eigen keuzes (Filosofie Magazine, 2022)

* De gek als medemens. Hoe we onszelf in de waanzin leren kennen | Maarten van Buuren | paperback | Lemniscaat | prijs: € 19,99 | ISBN: 9789047714484 | NUR: 730 |
‘Wat maakt ons mens? Dit is een van de grote vragen van de filosofie. Volgens Maarten van Buuren is het antwoord te vinden in de waanzin. Als een lachspiegel toont de waanzin wat er gebeurt als de fundamenten onder het menszijn wegvallen.
In
De gek als medemens laat Van Buuren ons uitgebreid in deze spiegel kijken. Hij doet dat aan de hand van casestudies uit het werk van de Zwitserse psychiater Ludwig Binswanger, waarin patiënten en hun behandelingen worden beschreven. Wat de mens tot mens maakt blijkt uit de momenten dat zijn wereld vorm en samenhang verliest, hij uit het vangnet van zijn sociale contacten valt en zichzelf kwijtraakt. De gek als medemens is een onderzoek naar het verband tussen waanzin en existentie en de manier waarop deze begrippen elkaar wederzijds definiëren.’ (Lemniscaat)

Beeld Maarten van Buuren: Chris van Houts (Trouw, 2020)
Beeld Ludwig Binswanger: Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek (België)

Ontijd ontstijgt meningen over euthanasie


Judith de Graaf signeert haar boek Ontijd

Ontijd, wat betekent dat eigenlijk? Auteur van deze familieroman (debuut) over voltooid leven, Judith de Graaf, geeft deze voor haar poëtisch klinkende term twee betekenissen: niet de goede tijd en onheilspellende tijd. Ontijd gaat niet zozeer over voltooid leven, maar voltooid leven is wel de aanleiding van de totstandkoming van deze roman. Het gaat over veel meer dan dat. Meer eigenlijk over ‘zelfeuthanasie’. Een niet autobiografisch verhaal dat in deze polariserende tijd uitstijgt boven meningen, feiten en ethische kwesties. Haar boekpresentatie werd enthousiast vormgegeven door filosofieredacteur bij Trouw, Peter Henk Steenhuis. In de indrukwekkende boekhandel Broese, ingepast in de gerenoveerde ‘tempel’, het oude postkantoor in het centrum van Utrecht.

Uitgever Henriette Faas (de Brouwerij | Brainbooks) sprak gisterenavond tijdens de presentatie lovende woorden over haar auteur. Gezegd mag worden dat Faas zelf eveneens mooi werk leverde aan het boek door de vormgeving en binnenwerk. De woelige golven op de omslag van Ontijd doen mij denken aan het schilderij van kunstenaar Hokusai, bekend als ‘de grote golf’. Voor Ontijd staan de golven zeker voor woelige perioden in het leven van de familie van kunstenaar Leo (78) die een beroerte krijgt, niet meer kan schilderen en de bodem onder zijn bestaan weg ziet wegspoelen.


Judith de Graaf leest voor uit eigen werk

De Graaf, die de Schrijversvakschool bezocht, vindt dat juist een roman geschikt is voor het onderwerp zelfdoding / zelfeuthanasie / voltooid leven. Een roman kan alles ‘op scherp zetten’, ‘spannend zijn’, want hoe loopt het af? Zo kan zij goed de conflicten in het gezin beschrijven, durft of wil Leo zijn levenseinde wel in eigen hand (te) nemen? Als systeemtherapeut moet zij ‘meervoudig partijdig’ zijn. Dus niet onpartijdig, maar er zijn voor iedereen. Een roman geeft meer vrijheid.

Steenhuis merkte op dat er veel geschreven is over voltooid leven, er is al ‘dertig jaar discussie’, vooral in de politiek. Zouden de politici misschien eerst dit boek moeten lezen om te beseffen waar het eigenlijk over gaat? Politiek zou meer fictie moeten lezen, beaamde De Graaf, wellicht komen politici dan dichter bij de ‘gevoelswerkelijkheden’. Ze zouden dan wellicht betere beslissingen nemen.

Een bijzondere avond in Utrecht. Broese doet in de verte denken aan een boekhandel in Maastricht die gebouwd is in een kerk. Die maakte veel indruk op mij, maar deze ‘tempel’ in hartje Utrecht, maakt minstens zo veel indruk, niet in de laatste plaats door een opmerking van de beheerder van Broese, die glashelder van mening is dat auteurs niet in een groezelig zaaltje hun boeken moeten presenteren, maar dat dit best wat allure mag hebben. Dat vond ik nog zacht uitgedrukt van haar. Wat een ambiance! Wat een schitterende boekpresentatie! 🦋

Ontijd – familieroman over voltooid leven | Judith de Graaf  | 2023 | Literaire roman, novelle | Uitgeverij de Brouwerij – Brainbooks | ISBN 9789080564206 | 252 p. | € 21,99

Foto’s boekpresentatie: © PD

Familieroman over voltooid leven

Vroeg of laat kom je in aanraking met het thema van dit boek. Over de ethische en filosofische dimensies van het zelfgekozen levenseinde is veel gezegd en geschreven. De debuutroman van Judith de Graaf, Ontijd, die ondanks het thema licht van toon is geschreven, duikt in de relationele en psychologische kant ervan. Wat brengt iemand tot een dergelijk besluit en hoe ervaren verschillende naasten deze keuze, ook als ze voorstander zijn van zelfbeschikking en euthanasie?

How much of my mother have my mother left in me?
How much of my love will be insane to some degree?
And what about this feeling that I’m never good enough?
Will it wash out in the water, or is it always in the blood?

John Mayer
(In the blood)

(Opdrachtpagina in Ontijd)

Over het boek: 
Als kunstenaar Leo door een beroerte niet meer kan schilderen, valt de bodem onder zijn bestaan weg. De aankondiging dat hij zijn levenseinde in eigen hand wil nemen, slaat bij zijn drie kinderen in als een bom. Ze reageren ieder op hun eigen wijze; de oudste, arts, blijft proberen haar vader op andere gedachten te brengen en weigert er concreet bij betrokken te worden. Haar broer accepteert de keuze en gaat een noodzakelijke confrontatie aan met zijn vader, vanuit de realisatie: nu of nooit. De jongste dochter voelt zich in de steek gelaten en neemt voor het eerst haar lot in eigen hand. Ook dwingt ze haar vader om een traumatisch verlies uit zijn verleden onder ogen te zien.’

(Boekhandel Broese)

!Donderdag 9 februari is de boekpresentatie van Ontijd bij boekhandel Broese, Oudegracht 112b, 3511 AW Utrecht, 030 – 233 5200, op de plek van het voormalig postkantoor.
Judith de Graaf* wordt geïnterviewd door filosofieredacteur bij Trouw, Peter Henk Steenhuis. De avond begint om 18 uur en eindigt om 20 uur. De toegang is gratis, de inloop is vanaf 17.30 uur.
Aanmelden voor deze boekpresentatie – indien er nog plaats is – kan via klantenservice@broese.nl. 

Bronnen: o.a. Broese.nl

Ontijd – familieroman over voltooid leven | Judith de Graaf  | 2023 | Literaire roman, novelle | Uitgeverij de Brouwerij – Brainbooks | ISBN 9789080564206 | 252 p. | € 21,99

*Judith de Graaf (1964) is een in Utrecht gevestigde psychotherapeut en systeemtherapeut en biedt individuele psychotherapie, partnerrelatietherapie en gezinstherapie aan (jong)volwassen cliënten, alsook leertherapie en supervisie voor de NVRG Nederlandse Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie), NVP (Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie) en ICEEFT (International Centre for Excellence in Emotionally Focused Therapy). De Graaf is daarnaast een gecertificeerd EFT (Emotionally Focused Therapy) therapeut.

Update: 9-2-2023

Word fundamentalist!

Fundamentalisme, zo luidt een van de vele definities, is de waarheid zoeken in de manier waarop bij de bron, de oorsprong, mee werd omgegaan en alle latere veranderingen daarvan afwijzen. Nu is het zoeken naar waarheid een nobel streven, maar eveneens een heilloze zoektocht. Want de waarheid bestaat niet.

Althans niet dé waarheid. Voor gelovigen kan de waarheid bij God zijn, maar ook die is te bestrijden, want er zijn vele goden. Welke god kan je volgen?

Fundamentalisme is inderdaad zoeken naar de waarheid bij de bron, en er is voor ieder mens slechts één bron: de zijne. De waarheid is dan dat je een uniek persoon bent, dat je van je eigen mens-zijn uitgaat om waarachtig, naar waarheid, te leven. Naar je eigen waarheid, je fundamentele ik. Vandaar uit leef je, werk je, sta je in de samenleving.

In die samenleving ontmoet je allemaal andere fundamentalisten. Op zich is dat heel boeiend, want het levert fundamenteel interessante discussiestof op. ‘Hoe leef jij? Wie ben jij? Wat vind je van mij?’

Problematisch wordt het pas als je gelijk wil, nee, moet hebben. Dat jouw waarheid die van de ander moet zijn. Dat je de ander niet in zijn eigen waarheid laat, maar de jouwe wil opdringen. Of erger: door de strot wil duwen. Dat is fundamenteel fout, want wie ben jij dat je jouw waarheid aan de ander opdringt? Tenslotte zal je nooit toestaan dat de ander zijn waarheid tot de jouwe maakt. Tenzij je je eigen waarde niet kent.

Het is van fundamenteel belang dat de waarheid van de ander naast die van jou mag bestaan. Dat je dus elkaar in ieders waarheid laat. Een Chinese zegswijze luidt dat gelieven elkaar in het begin diep in de ogen kijken, maar later samen met die ogen naar iets anders gaan kijken. Je accepteert elkaar, hebt elkaar zelfs lief met ieders eigenaardigheden en eigen waarheid. En vanuit die acceptatie kijk je samen naar de wereld en lever je je bijdrage.

Op die wijze kan iedereen als fundamentalist zijn leven leiden, trouw aan zichzelf, aan zijn eigenwaarde en eigen waarheid. Het wordt dan samen strijden vanuit uiteenlopende visies (ieder mens heeft iets van waarde) om van de wereld gezamenlijk een vreedzaam oord te maken. Gefundeerd op waarde en waarheid van ieder mens.

Met een cartoon van nu: ‘Er kan veel worden gezegd over een religieus regime dat zijn jongeren executeert omdat ze “misdaden tegen God” hebben begaan. De barbaarsheid van de Iraanse geestelijkheid spreekt voor zich.’ (vg.no – 13 december 2022)

Your life matters: jouwpersoonlijkgroei.nl
UPDATE 8 februari 2023: Even terug in de tijd  🙂 Deze opinie van mij werd – in 2010(!) – geplaatst in Trouw onder de kop ‘Fundamentalisme, dat is je eigen waarheid‘. 🦋