En zullen dat ook nooit zijn. – Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) bevestigt weer eens het feit dat we in een tijd leven waarin steeds meer mensen bij het instituut kerk vraagtekens stellen en de kerk achter zich laten.
De leringen van de laatmiddeleeuwse theoloog, filosoof en mysticus Meister Eckhart zijn hierbij hoogst actueel. Hij wordt wel eens een van de meest briljante geesten genoemd die het Westen ooit heeft gekend. Zijn inzichten stonden echter op gespannen voet met de officiële kerkelijke opvattingen over God en de essentie van het bestaan.
Eckhart relativeerde kerkelijke, religieuze en kloosterlijke leefregels. Alle nadruk legde hij op het ‘laten’: achterlaten van allerlei Godsbeelden waaraan we gehecht zijn, maar je juist verlaten op God, op het toelaten van God die verborgen is achter God: de verborgen Godheid. Eckhart werd verweten dat de mens zich amper meer hoeft te bekommeren om kerkelijke rituelen en voorschriften. Het zou ook het gezag van de religieuze leiding te veel aantasten. En nu, zegt het SCP, is ‘Nederland geen gelovig land meer’…
‘Atheïsten en agnosten vormen inmiddels een meerderheid onder de bevolking. Religieuze groepen zijn nu minderheden in Nederland. Daarmee is voor de meeste mensen de zoektocht naar zingeving en zelfverwezenlijking een individuele zaak.’
(SCP)
Het probleem lijkt vooral te liggen bij de religieuze leiders die dwingend de kerkelijke leer op willen leggen, in de vergeefse verwachting dat dit de gelovigen houvast zal bieden. Maar meer en meer gelovigen zijn het echter oneens met de vele leringen, met de vele beelden van God die zij moeten geloven. Het staat haaks op de gedachte van Eckhart dat we God slechts in fragmenten kunnen kennen en dat juist in het niet-weten de ware sterkte van het geloof steekt.
De vraag die Meister Eckhart oproept, is waarom er kerken zijn die de gelovigen van alles voorhouden, waardoor zij niet werkelijk (leren) geloven, maar slechts (leren) geloven op gezag, volgens voorschrift. Bij de gelovigen gebeurt ‘vanbinnen’ dan weinig of niets. Een werkelijke verbondenheid met God wordt dan niet innerlijk gevoed, want door priesters, dominees en imams worden vooral kerkelijke leerstellingen overgedragen. Hoe kan er dan sprake zijn van de gewenste mystieke eenwording die Eckhart voorstaat, dat er vanbinnen iets gebeurt? Of liever gezegd: eenheid, want in Eckharts ogen gaat het om wat ìs, want God en mens zijn in de kern nooit gescheiden geweest en zullen dat ook nooit zijn.
Meister Eckhart, Bad Wörishofen, Kneippstraße
De geestelijken lijken die eenheid niet te kunnen bieden, of aan de gelovigen duidelijk te kunnen maken. Zeker niet met dogma’s, belijdenissen, wetten en voorschriften. Mystieke eenwording is iets dat van binnenuit bij de gelovigen plaats kan vinden, alleen door de gelovige zelf. En zelfs dat hoeft niet. Immers, Eckhart stelt dat de mystieke eenwording onmogelijk door een mens gevonden of bereikt kan worden om de eenvoudige reden dat God en mens in de kern nooit van elkaar gescheiden zijn geweest en ook nooit zullen zijn. Radicaler gesteld: de mens hoeft niets te doen:
‘God is zo ontzaglijk nabij, dat de mens, in zijn diepste grond of wezen, zelfs volledig met hem samenvalt. We hoeven helemaal nergens naartoe, er valt niets te bereiken, want we zijn er al. En je kunt nu eenmaal niet bereiken wat er al is.’
(Meister Eckhart)
Maar als je zoekt in jezelf, en dat doen momenteel zowel spirituelen als niet-spirituelen, dan kom je uit bij wat het SCP stelt:
‘Voor de meeste mensen is de zoektocht naar zingeving en zelfverwezenlijking een individuele zaak. Deze maatschappelijke ontwikkelingen hebben niet alleen gevolgen voor individuen, maar ook voor de verhoudingen tussen verschillende groepen, en onze samenleving als geheel.’
(SCP)
Het SCP stelt dat de secularisering positieve gevolgen heeft gehad, bijvoorbeeld voor de persoonlijke vrijheid en voor hoe er in de samenleving wordt gedacht over seksuele diversiteit. Tegelijkertijd ontstaat er mogelijk meer onbegrip tussen gelovigen (christenen, moslims en anderen) en niet-gelovigen. Over dat laatste zou Eckhart zeggen – zoals hij zegt in een van zijn preken – dat de mens zelf wel iets kan en moet doen:
‘Want de mens moet in zichzelf één zijn en moet dat zoeken in zichzelf en in het ene en het verwerven in eenheid, dat wil zeggen: enkel God schouwen; en terugkomen betekent: weten en beseffen dat men God kent en weet.’
(Meister Eckhart)
Dat ‘terugkomen’ verduidelijkt Eckhart-kenner Welmoed Vlieger in haar artikel Eenvoud bij Meister Eckhart. Ze zegt hierin dat we met dit besef uit de eenheid c.q. God treden en terugkeren naar het menselijke perspectief, naar de concrete werkelijkheid. Je moet dan wel iets doen. Dan kom je onmiskenbaar uit bij wat het SCP noemt ‘zoeken naar betekenis in het eigen leven’:
‘In plaats van op zoek te gaan naar dé zin van het leven, zoeken individuele niet-gelovigen naar betekenis in het eigen leven. Jezelf ontwikkelen, voor anderen zorgen, intense ervaringen beleven en je deel weten van een groter geheel, zijn bijvoorbeeld manieren waarop zij betekenis geven aan hun leven.’
(SCP)
Beeld: C. Löser – ‘The eye with which I see God is the same with which God sees me. My eye and God’s eye is one eye, and one sight, and one knowledge, and one love.’ (Meister Eckhart)
Beeldhouwwerk: Lothar Spurzem – Meister Eckhart, Bad Wörishofen, Kneippstraße.
Citaat Meister Eckhart: Jason Valendy
UPDATE: 14:17 uur
GODEN EN MENSEN 
Jan,
Er is een logica over dat zwijgen over God. Zolang de mens nog gelooft in God is God ergens anders dan in de mens zelf. Dan is God elders en niet in de mens (immanent). In dat zwijgen kan God geboren worden in de mens en transcendeert de mens daarbij zichzelf. In God geloven en één zijn met God gaat niet samen. Je kunt niet geloven in één zijn. Het is immers niet alleen één zien, maar ook één liefhebben, zodat de mens innerlijk begrijpt hoe men tegelijkertijd één maar ook twéé is.
LikeLike
Er is een boekje in het Nederlands over preken en traktaten van Meister Eckhart: “Over god wil ik zwijgen. En daarin kom heel erg vaak het woord “god” voor. Net als overigens in deze blog.
Ik heb er af en toe kleine stukjes uit gelezen. De essentie is volgens mij dat Meister Eckhart tot god bid om hem het geloof aan god weg te nemen. Dus logisch lijkt dat niet helemaal. En nog onlogischer is, dat hij de mensen leert om zichzelf volledig over te geven aan god.
Dus ik begrijp het niet, maar ik weet zeker dat hij de juiste woorden spreekt. Want als god en mens ongedeeld zijn, dan heeft al dit redeneren toch geen zin. Dus had Meister Eckhart beter zijn mond kunnen houden. Gelukkig heeft hij dat niet gedaan, zodat we weten dat hij niets te zeggen heeft: En niemand kan dat beter zeggen dan hij heb ik de indruk. Misschien behalve Lao Tsz met : de ware weg is niet de begaanbare weg.
LikeLike
Hoi Zwerver,
Bedankt voor de toelichting (5 APRIL 2022 AT 10:17). Ik begrijp wat je bedoelt.
Met mijn reactie (4 APRIL 2022 AT 19:03) wilde ik op beweringen wijzen die in de praktijk niet kloppen. Vandaar dat ik erop wees dat we moeten oppassen met wat we onder “God” verstaan om op dezelfde lijn te zitten.
Als Eckhart het werkelijk bedoelde zoals jij het beschrijft, dan verwerp ik zijn leer. Opnieuw zou ik een hoop beweringen moeten tegenspreken.
Vriendelijke groet
LikeLike
Toerist,
Om in de theologie van Eckhart te blijven, God en de mens zijn in de kern nooit gescheiden geweest.
Hoe kan dat? Daar kan de mens achter komen door achter de ogen van God plaats te nemen. De blik van God is er een van mededogen en bescheidenheid. Echter, deze blik kijkt de wereld in. Om het blikken te begrijpen is er één blik nodig van God en mens. Ik denk dat je dit wel begrijpt en dat het niet nieuw voor je is.
Maar het blikken (zien) op zich is NIET God zelf. De mens kan zich verenigen met God in een leerweg in dat blikken zodat Gods wijze van de wereld bezien aan de mens bekend wordt. Eckart echter spreekt over een Godsgeboorte. Om Eckhart goed te verstaan dienen we te begrijpen dat God zelf en het blikken van God niet hetzelfde is. Godsgeboorte wil zeggen dat God zichzelf als Wezen baart in de mens. Het Wezen dat blikt. Baren heeft een tweeledige betekenis (zie hier het hoge intellectuele niveau van de man). Baren kennen we als een geboorte welke gepaard gaat met barensweeën en pijn. Maar het woord baren kennen we ook als in open-baren!
De mens zoekt niet alleen naar God, God zoekt ook naar de mens. God begrijp ik hier als niet-twee, dat had je wel begrepen denk ik. Iets wat niet-twee is, kan zichzelf niet kennen. Voor dat wat we kennen noemen is er een bron van kennen nodig en een object wat gekend wordt. Wat de kern is van Eckhart’s theologie (volgens mij dan) is dat God zichzelf wilt kennen middels de mens. Als in de mens alles verdwenen is wat naar binding riekt, (de afgescheidenheid) dan kan God zich (open) baren in de mens. Dan is de mens de spiegel waarin God zichzelf kent.
De mens met deze geopenbaarde God keert terug in de wereld als mens, als een persoon. En dan voltrekt zich een soort van tweede openbaring. God kent ook zichzelf in de andere mens waarin God geopenbaard is. God als WEZEN(heid) ontmoet zichzelf in de andere mens. Wezen dient niet te verstaan te worden als een persoon. God blijkt in de mens te werken, dat is een levende God.
LikeLike
Ik begrijp Geerts vraag van 27 MAART 2022 AT 19:18. Hij heeft ook volledig gelijk: het menselijke perspectief is RELATIEF terwijl het “Goddelijke” perspectief (zonder “Opperschepper” zoals in de bijbel) ABSOLUUT is.
Het menselijke perspectief is een relatieve realiteit. Geen enkele “God” heeft zoiets “geschapen”, het is dus geen bewust gecreëerde relatieve “realiteit”.
Daaruit volgt natuurlijk Geerts terechte vraag van 3 APRIL 2022 AT 02:19 aan Zwerver.
De enige reden waarom iemand “terug” wil komen naar deze “realiteit” is onwetendheid, angst, van het verschot van de ontdekking van het absolute, of om andere wezens te waarschuwen over hoe het zit. Geen enkel wezen die volledig zijn ware aard kent, zou hier anders nog willen “terug” komen. Ik begrijp dus Geerts terechte vraag van 3 APRIL 2022 AT 02:19.
Dat het noodzakelijk is om terug te keren in de persoon, zoals Zwerver beweert (3 APRIL 2022 AT 15:15), moet ik dus tegen spreken. Er is helemaal geen rol te spelen in de droom. Wie zou die rol opgelegd hebben? En wie legt dan de rollen op in de dromen binnen de droom? De niet bestaande God-Schepper? Hier komt natuurlijk meteen het kernprobleem om de hoek kijken: wat verstaan we onder “God”?
Als we “God” als de absolute realiteit beschrijven (niet zoals die onzin uit geloofsverhaaltjes of “zingeving”-verhaaltjes), zitten we op dezelfde lijn en ben ik het volledig eens met de titel van dit artikel. Als we “God” als een “schepper” beschrijven, die deze wereld bewust geschapen heeft en ons een rol toebedeeld heeft, zitten we mijlenver van elkaar en is elk verder gesprek hieromtrent nutteloos.
Dat de waarnemer en het waargenomene niet zonder elkaar kunnen (3 APRIL 2022 AT 15:15), moet ik ook tegen spreken. In absoluut bewustzijn is er geen wereld of “iets anders”, er is enkel de waarnemer die zich bewust is van zichzelf. De waarnemer bestaat ABSOLUUT, er is verder niets nodig. Vandaar dat wezens die geloven dat ze “mens” zijn, zeer angstig worden als ze het absolute ontdekken zonder voorbereiding, waardoor ze in paniek “terug” keren naar deze relatieve “realiteit”. In het Oosten waarschuwt men hiervoor, men noemt het ‘karma’. Een waarnemer die denkt/gelooft een “mens” te zijn, denkt/gelooft immers te sterven bij de ontdekking van het absolute.
Het gaat hier natuurlijk over Eckhart, maar ik wilde dit toch mee geven om misverstanden, naar aanleiding van deze gesprekken, te vermijden. Een gewaarschuwde waarnemer is er twee waard! 😀 😉
Vriendelijke groet
LikeLike
Geert,
De terugkeer in de persoon is een noodzakelijkheid omdat je, ook als je ontwaakt bent uit de droom, toch je rol dient te spelen in de droom. Wat er veranderd is, is kennis. Kennis van wat gedeeld is (waarnemer en waargenomene) en van wat ongedeeld is. Dat wat waarnemer en waargenomene met elkaar verbindt is ongedeeld. Binnen de droom ben ik zowel waarnemer als waargenomene.
Het veranderde perspectief is dat waarnemer en waargenomene niet zonder elkaar kunnen bestaan.
In de wereld waarin we leven dien ik dan ook als een persoon te verschijnen, anders kan het verhaal (de droom) niet tot stand komen.
Paul schrijft zoiets ook op 27 maart om 14:10. Er is de goddelijke perceptie en de menselijke perceptie.
De goddelijke perceptie is het kennen, de menselijke perceptie is gekend worden. Goddelijke perceptie en menselijke perceptie lopen in het dagelijks leven door elkaar heen. Daarom is de titel van deze blog ook geheel terecht. In de kern zijn God en mens nooit gescheiden geweest. Wat er gedaan kan worden is op zoek gaan naar die bron van niet-gescheiden zijn. Dat op zoek gaan van niet-gescheiden zijn gebeurd middels het afgescheiden zijn in de woorden van Eckhart. (Kom daar maar eens uit!) Zijn taal virtuositeit is ongekend. Daarom verdiend deze man ook steeds weer bestudering, want zijn intellect reikt ver.
LikeGeliked door 1 persoon
Beste Zwerver,
leg mij uit waarom iemand die de eenheid met God heeft gerealiseerd zou willen TERUGkeren naar de persoon, het menselijke perspectief, de ‘concrete’ werkelijkheid.
Alsof je, ontwaakt uit een droom, TERUG wil naar het ik-je uit de droom, naar het onjuiste perspectief en dat beschouwt als terugkomen, thuiskomen.
Ken of ben je zo iemand?
LikeLike
Jouw bijdrage is nietszeggend, Yvonne.
Omdat het een reactie zou kunnen zijn op elk artikel, waar en wanneer dan ook geschreven, over wat dan ook.
Ben benieuwd of je in jouw volgende reactie met argumenten kunt komen.
LikeLike
Zo is het en niet anders.
Wat een prachtig artikel
LikeGeliked door 1 persoon
Als ik jou goed begrijp, Paul, is het menselijk perspectief de concrete werkelijkheid maar de eenheid c.q God is dat niet?
Volgens mij is het namelijk precies andersom.
Als in elke droom.
LikeLike
@Geert
Als de mens kennis heeft van dat wat een is, is dat een ongedeeldheid op ziels-niveau.
Op dat niveau is de eigen wil volledig afwezig en is er geen relatie meer met de buitenwereld.
Dat noemt de meister de Godsgeboorte in de ziel.
Het terugkomen slaat op het terug komen in de (gedeelde) persoon welke we allemaal zijn.
Als persoon zijn we per definitie gedeeld omdat we als persoon de ander als een ander zien i.t.t. de ongedeelde werkelijkheid. De persoon is dan nog steeds op zielsniveau ongedeeld, maar als persoon gedeeld (Persona = masker). Er heeft dan een wonderbaarlijke vermenigvuldiging plaatsgevonden: innerlijk ongedeeld, uiterlijk gedeeld. Thuisgekomen, maar toch nog zwervende als een persoon in deze wereld. Wat er veranderd is, is dat men leeg is van zichzelf, maar toch nog als een persoon los van de andere personen bestaat in deze wereld.
Dan komt er tevens zicht op de werkelijke werkelijkheid. Door het masker van de persoon zijn we in staat om elkaar te onderscheiden terwijl we in WEZEN een en hetzelfde wezen zijn. Door de onthechting van ons zelf komt God tot leven in de mens. Een levende God dus, niet een uit een boekje. God kan alleen plaats nemen als de eigen wil en de gehechtheid aan al het aardse is verdwenen. Volgens Eckhart is God de meest mededeelzame die er is. God schenkt zichzelf weg in ruil voor het zelf van de mens zodat God en mens samen kunnen komen in de zielengrond van zowel God als mens: het Niets.
LikeLike
Het heeft allemaal met eenheid te maken. Het een volgt uit het ander.
‘Dit noemt Eckhart ‘terugkomen’ omdat we met dit besef uit de eenheid c.q. God treden en terugkeren naar het menselijke perspectief, naar de concrete werkelijkheid.’
LikeLike
Ik begrijp wat Welmoed bedoelt, maar het is het tegenovergestelde van wat Eckhart beweert:
‘Want de mens moet in zichzelf één zijn en moet dat zoeken in zichzelf en in het ene en het verwerven in eenheid, dat wil zeggen: enkel God schouwen; en terugkomen betekent: weten en beseffen dat men God kent en weet.’
(Meister Eckhart)
“God is at home, it is we who have gone for a walk.” Meister Eckhart
Eckart wil dat we thuis komen. Terugkomen. Hij is hier glashelder, vind ik.
LikeLike
@Geert,
Welmoed Vlieger zegt hierover:
‘De twee perspectieven waar Eckhart in zijn preken voortdurend mee jongleert zien we in deze passage heel duidelijk naar voren komen: het goddelijke perspectief dat in zichzelf één is (niet-reflexief), en het menselijk perspectief, waarin we alles in relatie tot het ‘ik’ ervaren en begrijpen (reflexief). ‘Weten en beseffen dat men God kent en weet’ wil zeggen dat we vanuit de niet-reflexieve eenheid – waarin geen sprake meer is van een ‘ik’ maar enkel van God – terugkeren naar het reflexieve ‘ik’ dat zich die eenheid nu bewust wordt, oftewel: beseft dat het eenheid ervaart. Dit noemt Eckhart ‘terugkomen’ omdat we met dit besef uit de eenheid c.q. God treden en terugkeren naar het menselijke perspectief, naar de concrete werkelijkheid.’
Zie ook de link naar haar artikel waarnaar ik ook in mijn blog verwijs:
https://debezieling.nl/eenvoud-bij-meister-eckhart/
N.B. Ik zal dit verduidelijken. Bedankt!
LikeLike
Twee citaten uit dit artikel:
‘terugkomen betekent: weten en beseffen dat men God kent en weet.’
(Meister Eckhart)
versus:
‘Terugkomen’ betekent volgens Eckhart-kenner Welmoed Vlieger dat we met dit besef uit de eenheid c.q. God treden en terugkeren naar het menselijke perspectief, naar de concrete werkelijkheid.’
Ze zitten kennelijk niet op één lijn.
LikeLike
Wij leven in een tijd waarin een zeer invloedrijk denker, Yuval Noah Harari, het heeft over de mens als ‘hackable animal’. God en mens lijken hier zeer van elkaar gescheiden. Worden we uiteindelijk gedehumaniseerde objecten in een big tech dystopie? Martin Heidegger waarschuwde er al voor dat dit gevaar dreigt, van overweldigd te worden door het Rechnende Denken. Heel interessant in deze is het boek ‘The Master and his Emissary’ van de psychiater en filosoof Iain McGilchrist.
LikeLike