Een leven ‘waarin iemand zich niet, of niet langer, op zichzelf bezint, is in mijn optiek geen zinvol leven,’ vond filosoof Samuel IJsseling (1932-2015). Zijn gedachten over ouderdom klinken opvallend actueel. ‘En daarnaast ben ik er naarmate ik ouder word steeds meer van overtuigd dat een zinvol leven een leven is dat zich in dienst stelt van anderen.’ Filosoof Leon Heuts sprak hem destijds voor Filosofie Magazine (2010). IJsseling schreef onder meer Apollo, Dionysos, Aphrodite en de anderen, over Griekse goden in de hedendaagse filosofie. Heuts: ‘En uiteraard speelt daarbij ook ouderdom een rol.’
‘We hebben weliswaar ook tegenwoordig nog steeds niet het eeuwige leven, maar door de medische techniek lijkt het er soms toch op’
(Samuel IJsseling)
Heuts schreef in het interview dat IJsseling in de traditie staat van de fenomenologie, een stijl van filosoferen die de alledaagse ervaring als uitgangspunt neemt: aandacht voor het ambigue en zelfs tegenstrijdige van het menselijke bestaan. ‘Ouder worden is daarvan misschien wel het meest indringende voorbeeld’.
‘IJsseling geeft een aantal prachtige voorbeelden in het ook bij het grotere publiek bekende Apollo, Dionysos, Aphrodite en de anderen, een boek dat niet alleen een inleiding is in de Griekse mythen en godenwereld, maar ook een waarin hij aan de hand van die verhalen een toelichting geeft op belangrijke thema’s uit de filosofie. En uiteraard speelt daarbij ook ouderdom een rol.’
(Heuts)
Zoals in het tragische verhaal van Tithonos, vertelt Heuts, de sterfelijke man die werd bemind door Eos, de godin van de dageraad. Eos’ liefde dreef haar ertoe om Zeus te verzoeken Tithonos het eeuwige leven te gunnen.
‘Zeus stemde in, maar wat Eos noch Tithonos zich realiseerde, is dat de wens van onsterfelijkheid eerder een vloek is als daarbij niet wordt gevraagd om de eeuwige jeugd. Zo wordt Tithonos steeds gebrekkiger, terwijl hij niet kan sterven. Op den duur legt Eos hem apart in een kamer, omdat ze niet meer naar hem kan kijken.’
(Heuts)
IJsseling noemde dat laatste heel treffend, omdat hij de ouderdom soms niet om aan te zien vond. Hij had een vriend in een verpleeghuis, die steeds verder aftakelde.
‘Vreselijk. Op een gegeven moment bezocht ik hem alleen nog uit plicht. We hebben weliswaar ook tegenwoordig nog steeds niet het eeuwige leven, maar door de medische techniek lijkt het er soms toch op. Nu doe ik uiteraard niets af aan de waarde van die techniek, maar als het alleen maar rekken van het leven is omwille van het rekken, dan lijkt het op het tragische verhaal van Tithonos.’
(IJsseling)
Maar, zegt IJsseling, zelfs als je niet zou aftakelen en de eeuwige jeugd zou bezitten, is het de vraag of het eeuwige leven wenselijk is.
‘De tragedieschrijver Sophocles zegt, naar aanleiding van Tithonos: “Wie zich niet met de normale levensduur tevredenstelt, is een verstokte dwaas.” Juist omdat het leven eindig is, krijgen handelingen en gebeurtenissen hun betekenis. Wat zou een handeling waard zijn als je tot in het oneindige de mogelijkheid hebt om steeds andere handelingen te verrichten?’
(IJsseling)
Cicero met zijn vriend Atticus en broer Quintus, in zijn villa in Arpinum
Cicero verdedigde de ouderdom in De Senectute, zei IJsseling. Cicero stelde echter ook dat er natuurlijk grote nadelen aan de ouderdom kleven: het lichaam takelt af, en wellicht ben je seksueel niet meer tot veel in staat.
‘Maar wie lichamelijke vitaliteit als dwingende voorwaarde beschouwt voor het levensgeluk, ziet iets over het hoofd. Juist doordat sommige ambities en verlangens afnemen, ontstaan de rust en ruimte voor reflectie en verdieping – en die kunnen eveneens van groot belang zijn.’
(IJsseling)
Samuel IJsseling, emeritus hoogleraar in de moderne en hedendaagse wijsbegeerte aan de universiteit van Leuven, vervolgt:
‘Alleen, een samenleving moet daartoe wel de mogelijkheid bieden, en tegenwoordig is die er nauwelijks: ouderen worden gezien als overbodig en zorgbehoevend. Terwijl Cicero beschrijft hoe ouderen juist door hun levenservaring, relativeringsvermogen en rust ook iets te bieden hebben.’
(IJsseling)
Samuel IJsseling
Samuel IJsseling stelt dat wie ouderen verwijt dat ze overbodig zijn, zorgbehoevend en in feite slechts tot last, iets wat je impliciet toch vaak merkt, ongevoelig is voor de context. ‘Die verabsoluteert de waarden van deze samenleving – jong en dynamisch zijn – en ziet niet in dat ook andere waarden van grote betekenis kunnen zijn, mits ze een eigen tijd en plaats krijgen.’
‘Neem het voorbeeld van ouders die zeer bezorgd zijn, en daarom streng voor hun kinderen. Terwijl de grootouders met een paar relativerende en ontspannende woorden laten zien dat het allemaal wel meevalt. Maar opdat grootouders die rol kunnen spelen, hebben we een andere manier van kijken nodig, en een andere inrichting van onze samenleving. Kortom, een andere context, die een nieuwe betekenis geeft aan ouder worden.’
(IJsseling)
In dit indrukwekkende interview – waaruit ik in dit blog inzoom op de ouderdom – verwijst IJsseling naar filosoof Michel de Montaigne:
‘Montaigne stelt dat de dood onder ogen durven zien bevrijdend werkt, en dat is ook mijn ervaring. In dat opzicht valt ook de dood enigszins te relativeren, maar dat betekent niet dat die daarmee lichter wordt, of dat we er meer onverschillig tegenover kunnen staan. Eerder is hij iets beter te dragen. Het gewicht blijft even zwaar, maar krijgt handvatten.’
(IJsseling)
Zie: Samuel IJsseling: ‘Simpelweg dankbaar dat ik er ben’ (Filosofie Magazine, De dood, Levenskunst, 2010)
Beeld: Dans, dood en levenskunst (14 – 2017) – Peter Vroon 2023 – (expo 2018)
Beeld Cicero: Richard Wilson (1714–1782) – Art Gallery of Soth Australia -wikimedia commons
Beeld Samuel IJsseling: Screenshot Vimeo (NRC)
GODEN EN MENSEN 
Vervolgreactie aan Yvonne: ik heb Wittgenstein erop nageslagen en hij staat bekend als een uitgesproken rationeel denker en wiskundige, maar zeker niet als metafysicus of mysticus. Geen wonder dat jij hem hebt geciteerd, maar omdat ik zelf nu intens bezig ben met het metafysische omdat ik mijzelf tot die filosofische school reken, en bezig ben van een nieuwe inhoud te voorzien, spoor ik niet met Wittgenstein. Maar ik respecteer vanzelfsprekend jouw standpunt.
Mijn probleem met de analytische filosofen is dat zij geen idee hebben wat metafysica betekent en wat dat inhoudt. Ik geef inmiddels wel toe dat ik zowel de gewone filosofie als de metafysische schrijvers allebei behoorlijk chaotisch vind denken. Dat is ook mijn probleem met de filosofie als vakgebied: iedere filosofische publicatie maakt dat je door dat feit jezelf tot filosoof mag benoemen. Voor mij een chaotische wereld, en daarom probeer ik een er een empirische inbreng toetsing te ontwikkelen door alle bestaande metafysische visies met elkaar te vergelijken. Mijn uitdaging bestaat in mijn proefschrift om de brug te slaan tussen dualiteit en nondualiteit, aangezien alles op die ‘muur’ vastloopt.
Daarom probeer ik bewijzen dat iedere filosoof die gevorderd is met meditatie daarin een nieuwe belevingswereld tegenkomt waarmee bewezen wordt dat er geen eindig leven bestaat fan alleen in een stoffelijk leven en als je je lichaam hebt verlaten via het overlijdensproces, je dan ontdekt dat het leven ‘gewoon’ doorgaat. Dat is voor iedere overledene die daarop niet gerekend heeft, een enorme schok.
Vandaar dat vele zielen die zijn ‘overgegaan’ volkomen in verwarring aan het ‘zwerven’ zijn: doorlevend zonder lichaam in een onbekende want onstoffelijke wereld. Ik vermoed dat dit voor jou Yvonne een vreemde gedachte is. Voor Wittgenstein zeker onbestaanbaar, maar voor Plato, Socrates en Aristoteles niet. Zij leefden tijdens hun meditaties in de Ideeënwereld.
LikeLike
Ik begrijp je reactie natuurlijk helemaal Yvonne, maar laat ik het volgende antwoord geven. Leuk dat je Wittgenstein aanhaalt, en ik ben het in beginsel eens met zijn uitspraak, want de mens is geneigd om overal een mening over te hebben, maar helaas voor hem weet ik waar ik het over heb. En dat zul je ook over enige tijd kunnen lezen in een boek dat ik aan het afronden ben. Daarom ben ik me heel bewust wat ik schrijf. Ik schrijf en spreek ook niet vanuit mijn ego, maar uit mijn Hoger Zijn. Ik hoop dat je begrijpt wat ik bedoel. Daarom heb ik er wel woorden voor om mij uit te drukken. Ik ervaar het evenals het óók zoals jij dat doet, maar kan het óók uitleggen. Dat zal ik ooit bewijzen, en is komt dus later.
LikeLike
Ik heb je reactie gelezen Jan Willem, en ik reageer vanuit mijn eigen visie; Wittgenstein zei: Woruber man nicht sprechen kann, daruber soll man schweigen (in de zin van behoren): ik kan niets zeggen over de dood , hoewel ik haar wel van heel nabij heb meegemaakt: Over mogelijke werelden denk ik ook wel eens , maar nu het Pinksteren is en God’s Geest in ons neergedaald is, denk ik dat we beter het Oneindige en Onuitsprekelijke voor zich (an sich) kunnen laten en de tekens proberen te duiden die zich aan ons voordoen, zoals de wind die door de bladeren van de takken van de bomen ruist: een teken van leven, en wat is God meer in de ‘persoon’ van zijn zoon Jezus; ik ben de weg, de waarheid en het Leven.
Ik ben het wel met je eens dat er een onvergankelijk Leven is, en zeker als je de dualiteit overwonnen hebt: het is denk ik goed om je over te geven aan iets wat echt Groter is dan jezelf, en er vrede mee kunt hebben dat hier geen woorden voor zijn: ik onderga het en ervaar het en dat is ook goed.
LikeGeliked door 1 persoon
Vervolg vanwege nieuwe impuls:
Een nieuwe impuls die bij nu net binnenkwam als flits: Voor mij geldt dat de duale planeten ‘tijdelijk’ zijn vanwege de kosmisch ingebouwde faseverwisselingen die altijd plaatsvinden, zolang levende wezens die dualiteit niet hebben overwonnen. Dat groeiproces geldt voor het menselijk bewustzijn, maar ook voor de godenvormen die planeten en zonnen/sterren worden genoemd (waarbij ik verwijs naar de theosofie). Eenmaal, wanneer die collectieve dualiteit wél is overwonnen, dan kom je de eeuwigheid binnen die we in moderne termen multidimensionaal noemen, omdat daarin allerlei combinaties ontstaan van vormen die we in de stofwereld niet kennen en daar werkt het vanwege de kwantummechanica anders dan hier op aarde om ons eigen leven hier te schetsen. Zo kan ik mijn eigen ontwikkelingsproces op dit moment typeren. En ben dus benieuwd hoe de wetenschappelijke wereld daarop gaat reageren.
LikeLike
Helaas zie ik geen mogelijkheden om hierop te reageren omdat ik geen werelden ken die eindig zijn, aangezien ik alleen natuurlijke cycli zie die overgangen in golfbewegingen inhouden, die van de ene tijdelijkheid overgaan in de volgende, zodat er uiteindelijk helemaal geen definitieve ‘eindigheid’ overblijft dan alleen tijdelijke tussenfasen die dat proces begeleiden.
Om vanuit mijn positie te spreken, kom ikzelf dus geen tijdelijke werelden tegen omdat de ene vorm altijd overgaat in de volgende, een andere vorm. Maar ik kan geen uitspraken doen over de geldigheid van de ene of een andere uitspraak, maar ik ben inmiddels wel bekend geraakt met een enorm doolhof binnen de filosofie aan allerlei meest uiteenlopende vormen van gedachte-‘werelden’. Het is niet anders. En waar ik persoonlijk aan moet wennen in verband met mijn onderzoek naar het wezen naar de filosofie als wetenschapstak is het gebrek aan empirie. Daarom wordt er ook zo geworsteld met de metafysica als wetenschapsbeoefening. Mijn doelstelling is om er weer een ‘nieuwe’ inhoud aan te geven. Helaas niets anders dan een persoonlijke geloofsaangelegenheid zolang ik daar geen coherente theorie omheen heb gebouwd. En dat geldt naar mijn indruk ook voor alle deelnemers op deze site. Ik blijf het wel volgen; boeiend vind ik het zeker wel. Maar ik moet wel oppassen er niet in te verzuipen.
LikeLike
Niet het leven is eindig, de wereld zoals ik die ken is eindig. Maar dat was hij toch al, want de wereld uit mijn jeugd is er niet meer, de wereld van gisteren is er niet meer. En die van morgen moet nog komen. Zwervers hebben geen thuis in deze wereld, zwervers zijn alleen thuis in het thuisloze. En omdat het leven niet-eindig en niet-beginnend is, is het leven zonder betekenis. Het enige wat dan nog betekenis heeft is de liefde voor de ander en het andere. Excuses voor deze filosofische bespiegeling.
LikeLike
Ik kan eerlijk gezegd nauwelijks iets wijs worden uit deze blog en daarom heb ik eerst een aantal boeken van Samuel IJsseling opgevraagd bij de bibliotheek. Maar de meest zonderlinge zin vind ik de titel van dit betoog:
‘Juist omdat het leven eindig is, krijgt het betekenis.’
Voor mij geldt in zekere zin het omgekeerde, zowel eindig (en dus vergankelijk), als het onvergankelijke leven als betekenisvol. Ik leg het als volgt uit: het duale leven op aarde is in mijn optiek de voorbereiding op onvergankelijke en dat het multidimensionale leven na de stoflevens die ieder mens in veelvoud heeft doorlopen en meegemaakt; en nu ook meemaakt, want anders was dit schrijven niet nodig geweest. Maar dat onvergankelijke leven wordt pas mogelijk onder voorwaarde dat je persoonlijk de dualiteit hebt overwonnen, ofwel de verlichting hebt bereikt. Daarna stap je de eeuwigheid binnen, dat even betekenisvol is als de weg ernaar toe (door het meesterschap), omdat het alleen maar groeipaden naar hogere ontwikkelingsgraden en Hoger Leven zijn. En overal werk je met je taken, zowel in de dualiteit als nondualiteit, en doelstellingen, alsmede je eigen zielenmissies. Want iedere bewuste ziel krijgt zijn eigen taken mee in het scheppingsplan (steeds vanuit mijn beleving en visie). Maar ik vermoed dat ik daarin hier op deze site alleen sta. Daarom ben ik benieuwd naar het oorspronkelijke werk van IJsseling.
Tot horens dus. Jan Willem
LikeLike