‘Wat wij toeval noemen, is misschien de logica van God,’ is een uitspraak van de Franse schrijver Georges Bernanos. Aan hem moet ik denken als ik de Lachende Theoloog lees, die in zijn artikel ‘Logisch denken is spierballentaal’ zegt dat God geen lichaam heeft en overal is: God hoeft zichzelf dus niet te onderwerpen aan een logisch regime om te kunnen handelen. De logische denkwijze vindt de theoloog zelfs beperkend.
Lachende Theoloog Jan Riemersma gaat in op een filosoof van wie hij de naam niet noemt (waarom moet ik aan Emanuel Rutten denken?) die ervan overtuigd is dat de logische wetten geldig zijn in het gehele multi- of universum, want de filosoof beweert dat wij uitspraken kunnen doen die universeel geldig zijn.
Wie is er dan zo onbescheiden dat hij meent de gehele werkelijkheid te kennen?
De theoloog vraagt zich af hoe de filosoof weet dat de logische wetten overal geldig zijn. Omdat je ‘logisch sluitend kunt afleiden dat God bestaat‘, wat Rutten eens schreef? Of omdat Rutten stelt dat de wereld een regelmatige structuur heeft en dat onderzoek van de wereld uiteindelijk alles aan het licht zal brengen?
De filosoof zal op zijn beurt benieuwd zijn hoe de theoloog meent te weten dat God geen lichaam heeft en overal is. Waarschijnlijk zal de theoloog zeggen dat dat logisch is. 🙂
En het kan nog erger: hij (de filosoof, pd) is er zelfs van overtuigd dat de logische wetten aan God voorschrijven waar Hij zich aan houden moet. De redenering is eenvoudig: de logische wetten gelden altijd en overal, dus gelden zij ook voor God (a propos: waaruit volgt dat mensen een pijnlijk nauwkeurige, logisch correcte beschrijving van God moeten geven; als dat niet mogelijk is, meent de filosoof, dan kan God niet bestaan).
Volgens Riemersma stoelt dit ‘bijgeloof’ op een verkeerde voorstelling van zaken, omdat wíj het zijn die de werkelijkheid ordenen. Dat wij logisch denken heeft volgens de theoloog alles te maken met de inrichting van ons eigen lichaam en niets met de inrichting van het ‘gehele’ universum zoals de filosoof abusievelijk gelooft.
Ergo: het vermoeden van de meeste mensen, namelijk dat de werkelijkheid vreemder en ingewikkelder is dan wij kunnen begrijpen, is zeer waarschijnlijk juist (alhoewel er natuurlijk een minieme kans is dat de werkelijkheid wél een algehele logische inrichting heeft). Wij zijn horig aan de noden van het lichaam: de logische denkwijze is een beperking.
Zie: Logisch denken is spierballentaal (De Lachende Theoloog)
UPDATE 12:05 – TweetTip van filosoof Emanuel Rutten:
@ReligieNieuws De vraag naar de geldigheid van de logica is erg interessant. Zie eventueel ook http://goo.gl/OOWga van begin dit jaar.
Illustr: Een logisch bewijs (Paul Brauner – Proof of the excluded middle law in sequent calculus)
GODEN EN MENSEN 
-De eeuwige wetmatigheden van de logica, de wiskunde en andere wetenschappen zijn werkelijk het enige ‘zijn’ dat absoluut te noemen is ; terwijl al het overige niet noodzakelijk is, er niet moet zijn, en aldus contingent moet zijn aan die absolute logica .
-Zelfs onze klassieke God moet zich aan die logica onderwerpen ; en is aldus niet noodzakelijk …
-Logos de nieuwe ‘god’ ; maar dan een onpersoonlijke god, die we niet anders dan een vorm van bewustzijn, een absolute wil en een I.D. kunnen noemen .
-Het MOETEN-ZIJN van de logica :2+3MOET 5 zijn, P MOET 3,14…zijn, enz ; dat MOETEN ZIJN is dan ook de absolute WIL, die net als onze Wil kan handelen, energie wordt ; en energie kan omgezet worden in massa, materie -kortom de schepping zelf …
-Waartoe logica ( logos) ons kan leiden …
LikeLike
jawel, dat begreep ik 🙂
LikeLike
@ Paul @ Jan
Ik bedoelde precies wat Paul zegt.
LikeLike
Uiteraard heeft de formele logica haar beperkingen. Om die redenen is er ook een uitbreiding van de formele logica in de vorm van de dialectiek.
Voor een inleiding, zie onder meer:
http://home.igc.org/~venceremos/dialhist.htm
Formalisering van de dialectische logica:
http://www.thenewdialectics.org/hegeldiallog.htm
LikeLike
Jan, ik denk dat frhbraam bedoelt dat God boven de geldingskracht van de logica staat. Zelf vind je God ook niet onderworpen aan ‘onze’ logica’, dus God kan heel goed zijn ‘eigen’ (bovenuniversele) logica hanteren, zoals Bernanos, die ik in mijn blog aanhaalde, al aangaf.
Jammer voor ‘onze’ logica, maar die vindt God ws erg onlogisch. 😉
LikeLike
Jan, jouw tekst vind ik leuker – er is trouwens weinig aan veranderd. Jouw ‘grap’ komt bovendien in je eigen stuk beter uit – die is bij Geloof en Wetenschap ‘versaaid’. Je schrijft in je eigen stuk zo mooi: ‘De filosoof gedraagt zich als de man die zijn sleutels verloren is en nu blijft zoeken in het licht van de lamp, ‘omdat hij in het donker niets kan zien’.
Maar dank voor je aanvulling!
LikeLike
@frhbraam, Nee, dat zou geen deugdelijke oplossing zijn: in dat geval zou de geldingskracht van de logica niet universeel zijn. En de ‘logische filosofen’ veronderstellen juist dat de slagkracht van de logica is gelegen in haar universele geldigheid.
LikeLike
@ Jan
Je zegt: “Wie echter veronderstelt dat God logische eigenschappen heeft, zodat het mogelijk is om zijn verblijf op het spoor te komen, die moet per definitie ontkennen dat God -die gehouden is aan een logische denkwijze- meer kan begrijpen dan wij (immers, de logische regels bepalen de grenzen van ons begrip?) Dat vind ik toch een zeer merkwaardige opvatting…”
Je kunt natuurlijk ook zeggen dat God (voor ons) logische én (voor ons) onlogische eigenschappen heeft. God is dan niet uitsluitend gehouden aan een (voor ons) logische denkwijze. In die optiek begrijpt God toch veel meer dan wij.
LikeLike
PS: een iets betere (met dank aan de redacteuren van Forum C) versie van dit verhaal is te vinden op:
http://www.geloofenwetenschap.nl/index.php/opinie/item/281-is-god-onderworpen-aan-de-wetten-van-de-logica.html
LikeLike
Paul, voor de goede orde: nee hoor, ik had het werk van Emanuel niet in gedachten toen ik dit schreef. Ik kende Emanuel niet toen ik de plannen voor mijn proefschrift schreef. Emanuels werk past echter wel in een traditie waar ik mij nooit in heb kunnen vinden. Proberen om het bestaan van God op strikt logische gronden af te leiden leidt vaak tot ingewikkelde en gekunstelde werken. Bovendien ben je, zelfs als het je lukt om uiteindelijk in zekere mate aannemelijk te maken dat God bestaat (en dat is echt een hele knappe prestatie, waar ze je wat mij betreft met een cum laude voor mogen belonen: en nu heb ik wel Rutten in gedachten), al je andere theologische problemen niet kwijt. Ik geloof, als ik zo onbescheiden mag zijn, dat mijn voorstel al deze problemen wegneemt en een veel natuurlijker licht laat schijnen op het geloof. Bovendien past dit voorstel naadloos bij de huidige wetenschappelijke theorieën: er is geen conflict tussen wetenschap en geloof. En het voorstel is simpel: in het bestek van een paar A4’tjes kan het worden uitgelegd.
Ook theologisch is dit voorstel overtuigend. Laat ik in de herinnering roepen dat Pascal, Barth, Kierkegaard en talloze anderen meenden meenden dat God door ons niet kan worden begrepen. Wie echter veronderstelt dat God logische eigenschappen heeft, zodat het mogelijk is om zijn verblijf op het spoor te komen, die moet per definitie ontkennen dat God -die gehouden is aan een logische denkwijze- meer kan begrijpen dan wij (immers, de logische regels bepalen de grenzen van ons begrip?) Dat vind ik toch een zeer merkwaardige opvatting…
Om nog maar te zwijgen van de drie-eenheid: dat is een voorstelling van zaken die haaks op de menselijke logica staat.
LikeLike
De menselijke logica schiet ernstig tekort om de eenvoud van de waarheid te kennen.
Zoals in het Thomas evangelie staat geschreven:
Kom tot zijn terwijl je voorbij gaat. En wellicht ben je dan in staat om God te ontdekken door slechts een steen op te lichten..:)
En deze is ook aardig:
Zijn leerlingen zeiden tot hem: Op welke dag zullen de doden tot rust komen? En op welke dag komt de nieuwe wereld?
Hij zei tot hen: Waar jullie naar uitkijken is reeds gekomen, maar jullie zien het niet.
LikeLike
God is een komkommer. In welke categorie val je eigenlijk als het je geen biet interesseert of er een god bestaat of niet? Het enige wat ik gemeen heb met echte genieën zoals Spinoza, Kant, Gödel, Einstein, Foucault etc. is hun ongemak om daarover te spreken. Spinoza: “Ik ben geen atheïst.” Kant: “Het bestaan van iets is geen eigenschap van iets.” Gödel: “Van een verzameling van alle verzamelingen is niet vast te stellen of het een verzameling is of een leeg begrip.” Einstein: “Ik ben agnosticus.” Foucault: ”Op die manier kunnen we niet meer denken.” De enige discipline die ik wat dat betreft aan mezelf opleg is elke dag 10 minuten nadenken waar ik mee bezig ben. Daar komt niemand bij, ook niet een god. Mogelijk komt deze houding voort uit een soort religieus atavisme, maar dat valt noodzakelijkerwijs buiten mijn gedachten.
LikeLike
Logica is gelukkig wat meer dan natuurwetenschappelijk bewijzen. Bij logica hoort ook het aannemelijk maken vanuit ervaring. Mijn ervaring is dat dit leven en deze werkelijkheid mij “gegeven” is en dat ik de “op-gave” heb daar iets van te maken. Anders gezegd: ik ervaar die “oproep” en voel me daarvoor “ver-antwoord-elijk”. Op grond van die ervaring durf ik in ieder geval voor mezelf tastend te verwijzen naar God in de zin van “Gever” of “Roeper”. Als ik merk dat anderen dat om welke terechte reden dan ook irritant vinden, maak ik daar geen punt van. Vind dat voor me zelf wel aannemelijk, maar die verwijzing kan ik al helemaal niet bewijzen, erger nog, die ervaring is geen dwingende zaak. Kan slechts hopen dat anderen die ervaring, al dan niet met verwijzing, al dan niet zich gelovig noemend, met me delen. Dan kunnen we tenminste samenwerken aan die werkelijkheid van ons en ons daarvoor samen verantwoordelijk weten!
LikeLike
Joost zegt (meer of min):
“Logica is van toepassing op onze aanname van God”
Iedere per definitie ontoetsbare en bovennatuurlijke claim, is even (on)waarschijnlijk als iedere andere per definitie ontoetsbare en bovennatuurlijke claim.
Geloven in een schepper is dus zeker niet logisch, het is zelfs heel onlogisch.
LikeLike
Als theoloog ga ik ver buiten mijn boekje als ik al dan niet lachend zou beweren dat onze logische wetten niet voor God gelden. Daar weet ik met al mijn logica geen donder van! Die wetten gelden wel voor ons denken en spreken over God en dus ook voor theologie. Gelukkig is ons logisch denken meer dan het wetenschappelijk bewijzen van de beta-wetenschappen. In dit verband durf ik voor goede verstaanders wel – en dan bloedserieus- zelfs te verwijzen naar het befaamde oude johanneïsche theologische begrip Logos, het “Woord is vlees geworden”.
LikeLike
Logica is de vaardigheid van de mens om continuerende patronen te herkennen. De ervaring van deze patronen mag dan wel beperkt zijn tot bewuste perceptie, de patronen zelf niet.
Maar God als schepper van alles staat toch buiten zijn schepping en de regels die daarbinnen gelden?
Natuurwetten, actie/reactie en dus ook logica, tellen voor hem niet. Als ik als programmeur een computerspel schrijf, hoeft de art, het speldoel en de logica, niets met de echte wereld te maken hebben.
LikeLike