_{Rafaël, De School van Athene}

BOEKRECENSIE Het Renaissancewonder (En EXTRA: Wat vooraf ging aan de Renaissance in Italië)* – Een schitterende uitgave, met veel in voortreffelijke kleurendruk uitgevoerde fresco’s en schilderijen, van cultuurhistoricus Jacob Slavenburg. Woorden zijn nauwelijks in staat de waardering te verwoorden die dit boek verdient. Het geeft de oorsprong van een nieuw mens- en wereldbeeld weer: ‘Een tijd waarin mens- en wereldbeeld fundamenteel veranderden. Een tijd waarin beeldende kunst en literatuur een huwelijk aangingen.’ De fresco’s en schilderijen laten zien – vaak tot in verrassend detail – wat cultuurhistoricus Jacob Slavenburg vertelt over de ‘overrompelende wereldliteratuur’.

‘Bakermat van een nieuw mens- en wereldbeeld’
_{(Jacob Slavenburg)}

En overrompelend is het. De Renaissance gaat echt voor de lezer leven. De keuzes die Slavenburg maakt zijn bijzonder interessant. Zelfs al weet de lezer al een en ander over dit ‘kantelpunt in de westerse geschiedenis, waarvan wij de erfenis dragen’, dan toch ontdekt hij nieuwe ‘onthullende wijsheid die humanistische filosofen toegankelijk hebben gemaakt’. Terecht zegt de auteur dat ‘hun nieuwe ideeën een blijvende invloed hebben gehad op de hele Westerse cultuur’.

Hermes Trismegistus
Met de legendarische Egyptische wijze Hermes Trismegistus, de leraar van de ‘goddelijke’ Plato, wandel je mee door vrijwel het hele boek. Een belangwekkend geschrift van Hermes, de grondlegger van de joodse literatuur en oervader van de Griekse wijsheid, blijkt in handen te zijn gekomen van Cosimo de’ Medici, oprichter van de Accademia Platonica: Het Corpus Hermeticum. De vondst ervan levert een ‘uiterst belangrijke bijdrage aan de verandering van het mens- en wereldbeeld. Meer nog dan de Plato-vertalingen’.

School van Athene
Als je goed zoekt (zie beeld boven deze recensie), zie je Hermes op het bekendste werk van Rafaël, De School van Athene. In zijn linkerhand heeft hij het geschrift Corpus Hermeticum. Dit is een van de vele interessante voorbeelden waarmee Slavenburg de diepte ingaat. Dan kom je eveneens te weten dat de vertaler van Hermes’ geschrift, Marsilio Ficino, naast Hermes staat. In het midden, onder de poort, herken je natuurlijk al Plato en Aristoteles. De School van Athene is te vinden in het Apostolisch Paleis in Vaticaanstad.

Giovanni Pico della Mirandola
Vanzelfsprekend is ook dichter, schrijver en filosoof Giovanni Pico della Mirandola – kortweg Pico – overal te vinden in Het Renaissancewonder. De auteur noemt hem ‘een kampioen in het uitdragen van het hermetisch gedachtegoed’. Samen met andere filosofen van naam zorgt Pico in de vijftiende en zestiende eeuw voor een grote verbreiding van humanistische inzichten. De ‘jonge graaf die het durft op te nemen tegen de paus’ doet een geslaagde poging alle godsdiensten bijeen te brengen in één leer door zijn benadering van verschillende filosofieën. ‘Zijn doel is te komen tot een eenheidsvisie op waarheid’.

Pico’s ‘glanzende lofrede op het humanisme’, Oratio de hominis dignitate (Over de waardigheid van de mens) behoort volgens de auteur tot ‘het mooiste dat de wereldliteratuur heeft voortgebracht’. ‘Van onschatbare waarde voor het nageslacht’. Grote humanisten als Pico’s tijdgenoten Thomas More, Johannes Reuchlin en Desiderius Erasmus, dragen zijn gedachten verder uit. Slavenburg zegt terecht dat ‘de enorme invloed van de herontdekte hermetische wijsheid in de era daarna’ ertoe geleid hebben dat we nu ‘zeker kunnen spreken over de Renaissance als een kantelpunt in de religieus/filosofische geschiedenis in het Westen’.

_{Op de omslag: Simonetta Vespucci (Botticelli)}

Onthullende wijsheid
Met de introverte Hermes Trismegistus en de levenslustige Giovanni Pico della Mirandola brengt Slavenburg kunstuitingen en wereldliteratuur bij elkaar, samen met heel veel kunstenaars, zoals Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio, Leonardo da Vinci, Rafaël Urbinas en Michelangelo Buonarroti. ‘Als je die samenhang begrijpt, zie je bij het tot je nemen van de literatuur beelden voor je van beroemde renaissancekunstwerken. En bij het bekijken van de beelden hoor je als het ware op de achtergrond de onthullende wijsheid die toegankelijk is gemaakt door de renaissancefilosofen’. De auteur zegt niets te veel, zijn boek verhaalt een ‘levendige geschiedenis van mensen die in dat bijzondere tijdvak leefden’.

‘De wind van de vroege lente’
En die levendigheid kom je ook tegen in soms poëtisch geschreven zinnen, bijvoorbeeld als de auteur schrijft over de Primavera (‘voorjaar’) van Botticelli,waar ‘de wind van de vroege lente waait over het land en groei en bloemen voortbrengt’; en een citaat van Ficino over de gunstige invloed van planeet Venus, waarvan hij de kwaliteiten vergelijkt met het begrip ‘humanitas’, want humanitas ‘is een nimf van uitmuntende schoonheid geboren uit de hemel’; of, weer bij Botticelli, waar Cupido staat voor de nog ‘blinde’ zinnelijke liefde. Zijn pijltjes zijn gericht op de middelste van de drie gratiën, die ‘de aardse liefde sublimeert tot een “hemelse” liefde’.

Reisgids
Het Renaissancewonder gaat over zo veel meer. En vooral anders dan je in standaardwerken over de Renaissance tegenkomt. Het geeft inderdaad de oorsprong weer van een nieuw mens- en wereldbeeld, de herontdekte hermetica, en de verbinding van dit alles met de kabbala. ‘Dat werkt door tot op de dag van heden’, zegt de auteur.
Je zou zo afreizen naar Florence: de bakermat van de Renaissance, en Rome. Om daar de vele fresco’s en schilderijen in het echt te bekijken. Met als reisgids Het Renaissancewonder. Dan kom je absoluut extra verrijkt terug.  

Het Renaissancewonder – Bakermat van een nieuw mens- en wereldbeeld | Jacob Slavenburg | 2021 | Hardback |  Walburgpers | 184 pag. | € 24,99 | Slavenburg schreef een groot aantal boeken over de geschiedenis van filosofie, religie en de hermetische traditie.

Fresco: School van Athene, de Kamers van Rafaël, Apostolisch Paleis Vaticaanstad Rome (Publiek domein Wikimedia Commons)

☼☼☼EXTRA☼☼☼

*Wat vooraf ging aan de Renaissance in Italië

_{Detail De School van Athene – links: Zoroaster (Zarathustra)?}

‘Het idee dat vele culturen hebben bijgedragen aan de filosofie werd tijdens de Renaissance erkend. Een bewijs daarvan is het schilderij van Rafaël, De school van Athene, (1513), waarop niet alleen Griekse filosofen staan, maar ook Hermes Tresmegistes, Plotinus, Averroes, en waarschijnlijk ook Zoroaster. Het idee van Philosophia Perennis, of Eeuwige Filosofie, stond centraal in het filosofische denken van de Renaissance’.
_{(Embassy of the Free Mind, Amsterdam)}

_{House of Wisdom (1237)}

‘De Renaissance startte in Baghdad’

‘In de meeste geschiedenisboeken wordt de Europese Renaissance beschreven als een heropleving van de Griekse en Romeinse literatuur, architectuur en filosofie, nadat oude manuscripten waren teruggevonden in kloosters. De waarheid is echter complexer, en eigenlijk interessanter. Aristotelische, Platonische en Neoplatonische ideeën verhuisden van Athene en Alexandrië naar Harran, in het huidige Turkije.

Van daaruit verhuisden ze naar Bagdad, waar deze heidense ideeën verenigbaar moesten worden gemaakt met een monotheïstische godsdienst: De Islam. Deze nieuwe ideeën reisden vervolgens naar Caïro en Cordoba in Al Andalus. De Latijnse vertalingen van deze Arabische werken veroorzaakten een intellectuele revolutie in Parijs, vanwaar het zich verplaatste naar Italië, waar zij de filosofische Renaissance in gang zetten’.
_{(Academy of The Free Mind)}

De Academy of The Free Mind organiseert donderdag 13 APRIL 2023 in de ‘Grote Sael van de Embassy of the Free Mind’ de lezing: De Renaissance startte in Baghdad (taal: Engels) | Koert Debeuf, professor Midden-Oosten Studies – (zijn doctoraat behandelde de invloed van de Arabische filosofie op de Europese filosofie en waarom deze verdween uit de Europese boeken van de geschiedenis van de filosofie ) – Universiteit Brussel
(Het café van de ambassade is geopend vanaf 18:15. De lezing begint om 19:30. Van 20:30-21:00 is er gelegenheid tot het stellen van vragen. Daarna kan je nog in het café terecht voor een drankje.)

Beeld Zoroaster: wikimedia commons – United States
Beeld House of wisdom: Academy of The Free Mind

Gerelateerd: Geen vrijdenkers maar Vrije Geesten (Over de Embassy of The Free Mind / De Ambassade van de Vrije Geest) (godenenmensen.com)