Kunstenaar Babs Bakels is geen ziel maar puur materie

In de serie Sterveling van de Volkskrant spreekt Fokke Obbema iedere week met mensen over de eindigheid van het leven in al haar facetten. Afgelopen donderdag sprak hij met kunstenaar Babs Bakels. Zij is zielloos. ‘De harde realiteit is dat ik geen ziel heb, maar puur materie ben.’ Volgens Bakels hadden we ‘eerst God om zin aan ons leven te geven, maar die hebben we de laan uit gestuurd.’ – Nu voor Bakels God weg is, is de dood er voor haar als zingeving. Die leert de kunstenaar hoe ze moet leven. Leven als puur materie?

‘De dood is een fantastisch fenomeen met een slechte reputatie’
(Babs Bakels)

Reflecterend op wat Bakels allemaal opwerpt, lijkt zij beïnvloed door de Franse filosoof René Descartes die de mens zag als materie, als ‘complexe assemblages: onderdelen die samen als een machine functioneren’. Is Bakels een machine, een robot?
Hoe zij dan kunst kan scheppen, is een raadsel. Het zal lijken op iets, voortgekomen uit levenloze AI-beeldgenerators. Komt geen ziel aan te pas. Mensen met een ziel zullen er niet geraakt door worden. Liefdeloze kunst: liefde is immers niet-materieel.

‘De versluiering van de ziel begon met het centraal stellen van de ratio, door de filosoof Descartes. De moderne psychologie versmalde de ziel tot psyche. De breinwetenschap ging nog een stap verder en verlaagde spiritualiteit en emoties tot het resultaat van chemische hersenprocessen. In veel kerken werd het oude spreken over de ziel afgedankt als Grieks dualisme, met een onterechte scheiding tussen lichaam en ziel.’
(Journalist Huib de Vries in RD)

Bakels, onder meer conservator Nederlands Uitvaart Museum Tot Zover, zegt zingeving uit de dood te halen. Hoe kan zij – puur materie, zielloos – angst hebben voor de dood en er door gefascineerd worden, zoals zij zegt? Angst is emotie, is geen materie, net als liefde dat niet is. Toch kent zij angst. Wonderlijk. Zij zegt sinds jaar en dag geïnspireerd (= bezield(!)) te worden door haar favoriete onderwerp: de dood.

‘Precies, ook dat is reden dankbaar voor de dood te zijn. Natuurlijk is het een enorm verdrietige gebeurtenis, maar juist dat drukt onze neus op iets heel moois, de liefde. Juist doordat je weet dat je die kunt verliezen, nee sterker: dat je die zúlt verliezen, kun je zoveel van iemand houden.’
(Bakels in de Volkskrant)

Wonderlijk dat puur materie ‘zo veel van iemand kan houden’. Misschien wel zielsveel, maar Bakels heeft geen ziel.

‘Die [de dood] bestond natuurlijk al, maar we dachten hem met God en een hemel klein te krijgen. Sinds God weg is, is de dood er in mijn ogen voor de zingeving, want hij leert ons hoe we moeten leven.’
(Bakels)


Babs Bakels

Sterveling Bakels zegt een miniem onderdeel te zijn van een veel groter geheel, van een eeuwige golfbeweging van leven en dood, waar ze even in mee mag gaan. Mensen die leven alsof de dood niet bestaat, bekijkt ze met jaloezie.

‘Nou ja, soms. Als je je kunt verliezen in de gebeurtenissen van alledag en met de rug naar de dood toe kunt leven, dan leef je onbevangen, in ieder geval meer dan ik, haha. Ik vermoed dat de meeste mensen het op die manier aanpakken: iedere dag is een nieuwe, verder zien ze het wel. Dat is een manier om jezelf gerust te stellen, je doodsangst weg te houden.’
(Bakels)

Mensen doen er dus alles voor om zichzelf gerust te stellen, om hun doodsangst weg te houden, volgens Bakels. Zij doet daar echter ook alles voor: ze stelt zich gerust met het omarmen van kunst: onbewust lijkt ze zichzelf daarmee onsterfelijk te maken.

‘Neem het omarmen van een religie of een bepaalde ideologie. Dat voorziet in de behoefte aan een heilige waarheid die je tegen je doodsangst moet beschermen, het geeft de illusie van onsterfelijkheid. Maar je hebt ook subtielere vormen daarvan, zoals mensen die hun hele leven in dienst stellen van het verkrijgen van macht, status en materie. Ook dat zie ik als het gevolg van doodsangst.’
(Bakels)

Bakels heeft het stoffige idee dat je naarmate je ouder wordt, je verstokt blijft vasthouden aan het bestaande. Maar in deze tijd zijn het vaak de ouderen die vrijer kunnen denken over vastigheden die ze vroeger omarmden. Volgens de kunstenaar is de dood echter noodzaak om het bestaande los te laten, om afscheid te nemen van het oude.

‘Daarbij helpt de dood geweldig goed. Als je weet uit te zoomen naar dat perspectief, kun je inzien: de dood is eigenlijk een fantastisch fenomeen met een ten onrechte slechte reputatie.’
(Bakels)

Dat Bakels denkt dat de dood noodzakelijk is, werd voor haar duidelijk door Alle mensen zijn sterfelijk van Simone de Beauvoir.

‘Daarin is haar hoofdpersoon, de edelman Fosca, als enige onsterfelijk. Dat blijkt een verschrikkelijk lot, hij komt volkomen onverschillig tegenover alles en iedereen om hem heen te staan. Dat maakte voor mij duidelijk waarom eeuwig voortleven een slecht idee is, echt inspirerend.’
(Bakels)

Een onlogische conclusie. Natuurlijk is het een verschrikkelijk lot als je als enige onsterfelijk zou zijn. Eeuwig voortleven is echter een ander verhaal als iedereen eeuwig voorleeft. Maar in eeuwigheid gelooft de kunstenaar niet, en dat kan ze ook niet, als puur materie. Materie is dood.


De ziel, instrument waarmee we betekenis vinden

Hoe gaat het eigenlijk met onze ziel? Ze wordt bedreigd. Volgens Govert Buijs, verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Vrije Universiteit Amsterdam, nu afdeling Filosofie bij Geesteswetenschappen, zijn er door de gevoeligheid van de ziel veel kapers op de kust om haar te manipuleren.

‘Let op de wereld van de M: Macht, waar de politiek of de natie onze ziel wil hebben; de Markt, die onze hebzucht aanwakkert; Media, die ons zelfbeeld aan anderen leren spiegelen; en de Medische wereld, die gezondheid belooft.’ Op zichzelf allemaal niet verkeerd; maar de wereld van de M heeft de neiging constant te ontsporen en de ziel in bezit te nemen.’
(Govert Buijs)

Bronnen:
* Interview Babs Bakels ‘De dood is een fantastisch fenomeen met een slechte reputatie’ (de Volkskrant, 1 juni 2023)
* De herontdekking van de ziel – Huib de Vries (RD, 23 maart 2019)
* Museum Tot Zover (Amsterdam Oost)
* Promuse Culturele Projecten
* De ziel, instrument waarmee we betekenis vinden (Goden En Mensen, 4 april 2021)

Beeld: Museum Tot Zover (Amsterdam)
Foto Babs Bakels: Promuse
Beeld ziel: Gerhard G. (Pixabay)

‘Gij blijft mijn Christuskind kruisigen’


Moeder Gods en de ‘onverwachte vreugde van Jeromi’

EN TOCH: ‘DE ONVERWACHTE VREUGDE’. – ‘Gij zelf en alle zondaars blijven door uw misdaden mijn Kind kruisigen’, is het antwoord van de Moeder Gods aan Jeromi die in zijn leven veel misdrijven had begaan. Nochtans had hij de gewoonte bewaard driemaal per dag te bidden tot de Moeder Gods. Op een bepaalde dag, terwijl Jeromi weer kwaad beraamde en als gewoonte bad, scheen plots de icoon te leven: uit de zijde van het Kind, uit zijn handen en voeten, begon ineens bloed te vloeien. – De titel van de icoon staat rechts boven in de rand in het Kerkslavisch geschreven: Moeder Gods en de ‘onverwachte vreugde van Jeromi’.

‘De vergeving die hij ontvangt door de onvoorziene tussenkomst
van de Moeder Gods is “de onverwachte vreugde”.’
(TÓTH IKONEN)

Begon ineens bloed te vloeien…

‘…Daarop vraagt hij aan de Moeder Gods: “Almachtige, wie heeft dat gedaan?” Zij antwoordt hem: ”Gij zelf en alle zondaars blijven door uw misdaden mijn Kind kruisigen”.’

Bekering
Vanaf dat ogenblik bekeert Jeromi zich.

‘De vergeving die hij ontvangt door de onvoorziene tussenkomst van de Moeder Gods is “de onverwachte vreugde”.’

Bijzondere betekenis
Deze bijzondere Russische icoon werd eind 19e eeuw traditioneel geschilderd. Je kan een verdiept gedeelte (‘kovcheg’) onderscheiden van de buitenrand. De buitenrand (‘polya’ of ‘verhoogde kovcheg’) heeft een bijzondere betekenis:

‘Deze verhoogde kovcheg wordt waargenomen als een barrière tussen onze natuurlijke wereld en de geestelijke wereld, zoals op de icoon uitgedrukt wordt. Zij wil echter ook een contactpunt zijn tussen deze beide werelden, daarom wordt de aureool ook doorgeschilderd tot in de [verhoogde] kovcheg.’

Concilies Efeze en Nicea
De Moeder Gods speelt een belangrijke rol in de liturgie en in het dagelijks leven van de orthodoxe gelovige. Op het oecumenische concilie van Efeze (431) werd bepaald dat de Moeder van Christus van alle andere Maria’s onderscheiden moest worden.

‘Omdat op het eerste oecumenische concilie van Nicea in 325 bepaald werd dat de Zoon Christus in wezen met de Vader één is, was het vanzelfsprekend dat Maria als Moeder van de Zoon, de Moeder van God genoemd werd. Vanaf dat moment heeft zij deze naam gedragen in de orthodoxe kerk.’

Symboliek
Het symbolische van de icoon is de relatie tussen de noodlijdende mens (Jeromi, links) en Maria, van wie wordt verwacht dat zij troost en hulp zal bieden.

‘De afbeelding is geïnspireerd door het verhaal van de heilige Dimitri van Rostov over de bekering van een zondaar. Geheel rechts staat de Moeder Gods afgebeeld met het Christuskind in haar linkerarm. (…) Zij heeft als Moeder der Kerk de goddelijke status ontvangen.’

‘De zijnde, Hij die wezenlijk is’
De icoon (13.1 cm x 11 cm) is geschilderd met ei-temperaverf op levkas (= lagen, die soms tot zeven keer worden aangebracht ter voorbereiding van het schilderen van een icoon) op hout. In de aureool van het Christuskind staat de afkorting HO-OON. Dit is overgenomen uit het Grieks en betekent: ‘De zijnde, Hij die wezenlijk is’.  

Bronnen:
* TÓTH IKONEN, specialist in Russische iconen uit 16e – 19e eeuw. (Met dank aan Ferenc en Christel Tóth) – Literatuur: Maria, Russische Gnadenbilder, H. Skrobucha; Maria – Ikon uitgave de Wijenburgh; Liturgikon Messbuch der Byzantinischen Kirche; Heiligen der Russische Kirche; Gottesdienst zu Ehren aller Heiligen der Rus’ (1978).
* Natural Pigments–De Kovcheg Of Ark In Icon Panels

Florence, de bakermat van de Renaissance


Rafaël, De School van Athene

BOEKRECENSIE Het Renaissancewonder (En EXTRA: Wat vooraf ging aan de Renaissance in Italië)* – Een schitterende uitgave, met veel in voortreffelijke kleurendruk uitgevoerde fresco’s en schilderijen, van cultuurhistoricus Jacob Slavenburg. Woorden zijn nauwelijks in staat de waardering te verwoorden die dit boek verdient. Het geeft de oorsprong van een nieuw mens- en wereldbeeld weer: ‘Een tijd waarin mens- en wereldbeeld fundamenteel veranderden. Een tijd waarin beeldende kunst en literatuur een huwelijk aangingen.’ De fresco’s en schilderijen laten zien – vaak tot in verrassend detail – wat cultuurhistoricus Jacob Slavenburg vertelt over de ‘overrompelende wereldliteratuur’.

‘Bakermat van een nieuw mens- en wereldbeeld’
(Jacob Slavenburg)

En overrompelend is het. De Renaissance gaat echt voor de lezer leven. De keuzes die Slavenburg maakt zijn bijzonder interessant. Zelfs al weet de lezer al een en ander over dit ‘kantelpunt in de westerse geschiedenis, waarvan wij de erfenis dragen’, dan toch ontdekt hij nieuwe ‘onthullende wijsheid die humanistische filosofen toegankelijk hebben gemaakt’. Terecht zegt de auteur dat ‘hun nieuwe ideeën een blijvende invloed hebben gehad op de hele Westerse cultuur’.

Hermes Trismegistus
Met de legendarische Egyptische wijze Hermes Trismegistus, de leraar van de ‘goddelijke’ Plato, wandel je mee door vrijwel het hele boek. Een belangwekkend geschrift van Hermes, de grondlegger van de joodse literatuur en oervader van de Griekse wijsheid, blijkt in handen te zijn gekomen van Cosimo de’ Medici, oprichter van de Accademia Platonica: Het Corpus Hermeticum. De vondst ervan levert een ‘uiterst belangrijke bijdrage aan de verandering van het mens- en wereldbeeld. Meer nog dan de Plato-vertalingen’.

School van Athene
Als je goed zoekt (zie beeld boven deze recensie), zie je Hermes op het bekendste werk van Rafaël, De School van Athene. In zijn linkerhand heeft hij het geschrift Corpus Hermeticum. Dit is een van de vele interessante voorbeelden waarmee Slavenburg de diepte ingaat. Dan kom je eveneens te weten dat de vertaler van Hermes’ geschrift, Marsilio Ficino, naast Hermes staat. In het midden, onder de poort, herken je natuurlijk al Plato en Aristoteles. De School van Athene is te vinden in het Apostolisch Paleis in Vaticaanstad.

Giovanni Pico della Mirandola
Vanzelfsprekend is ook dichter, schrijver en filosoof Giovanni Pico della Mirandola – kortweg Pico – overal te vinden in Het Renaissancewonder. De auteur noemt hem ‘een kampioen in het uitdragen van het hermetisch gedachtegoed’. Samen met andere filosofen van naam zorgt Pico in de vijftiende en zestiende eeuw voor een grote verbreiding van humanistische inzichten. De ‘jonge graaf die het durft op te nemen tegen de paus’ doet een geslaagde poging alle godsdiensten bijeen te brengen in één leer door zijn benadering van verschillende filosofieën. ‘Zijn doel is te komen tot een eenheidsvisie op waarheid’.

Pico’s ‘glanzende lofrede op het humanisme’, Oratio de hominis dignitate (Over de waardigheid van de mens) behoort volgens de auteur tot ‘het mooiste dat de wereldliteratuur heeft voortgebracht’. ‘Van onschatbare waarde voor het nageslacht’. Grote humanisten als Pico’s tijdgenoten Thomas More, Johannes Reuchlin en Desiderius Erasmus, dragen zijn gedachten verder uit. Slavenburg zegt terecht dat ‘de enorme invloed van de herontdekte hermetische wijsheid in de era daarna’ ertoe geleid hebben dat we nu ‘zeker kunnen spreken over de Renaissance als een kantelpunt in de religieus/filosofische geschiedenis in het Westen’.


Op de omslag: Simonetta Vespucci (Botticelli)

Onthullende wijsheid
Met de introverte Hermes Trismegistus en de levenslustige Giovanni Pico della Mirandola brengt Slavenburg kunstuitingen en wereldliteratuur bij elkaar, samen met heel veel kunstenaars, zoals Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio, Leonardo da Vinci, Rafaël Urbinas en Michelangelo Buonarroti. ‘Als je die samenhang begrijpt, zie je bij het tot je nemen van de literatuur beelden voor je van beroemde renaissancekunstwerken. En bij het bekijken van de beelden hoor je als het ware op de achtergrond de onthullende wijsheid die toegankelijk is gemaakt door de renaissancefilosofen’. De auteur zegt niets te veel, zijn boek verhaalt een ‘levendige geschiedenis van mensen die in dat bijzondere tijdvak leefden’.

‘De wind van de vroege lente’
En die levendigheid kom je ook tegen in soms poëtisch geschreven zinnen, bijvoorbeeld als de auteur schrijft over de Primavera (‘voorjaar’) van Botticelli,waar ‘de wind van de vroege lente waait over het land en groei en bloemen voortbrengt’; en een citaat van Ficino over de gunstige invloed van planeet Venus, waarvan hij de kwaliteiten vergelijkt met het begrip ‘humanitas’, want humanitas ‘is een nimf van uitmuntende schoonheid geboren uit de hemel’; of, weer bij Botticelli, waar Cupido staat voor de nog ‘blinde’ zinnelijke liefde. Zijn pijltjes zijn gericht op de middelste van de drie gratiën, die ‘de aardse liefde sublimeert tot een “hemelse” liefde’.

Reisgids
Het Renaissancewonder gaat over zo veel meer. En vooral anders dan je in standaardwerken over de Renaissance tegenkomt. Het geeft inderdaad de oorsprong weer van een nieuw mens- en wereldbeeld, de herontdekte hermetica, en de verbinding van dit alles met de kabbala. ‘Dat werkt door tot op de dag van heden’, zegt de auteur.
Je zou zo afreizen naar Florence: de bakermat van de Renaissance, en Rome. Om daar de vele fresco’s en schilderijen in het echt te bekijken. Met als reisgids Het Renaissancewonder. Dan kom je absoluut extra verrijkt terug.  

Het Renaissancewonder – Bakermat van een nieuw mens- en wereldbeeld | Jacob Slavenburg | 2021 | Hardback |  Walburgpers | 184 pag. | € 24,99 | Slavenburg schreef een groot aantal boeken over de geschiedenis van filosofie, religie en de hermetische traditie.

Fresco: School van Athene, de Kamers van Rafaël, Apostolisch Paleis Vaticaanstad Rome (Publiek domein Wikimedia Commons)

☼☼☼EXTRA☼☼☼

*Wat vooraf ging aan de Renaissance in Italië


Detail De School van Athene – links: Zoroaster (Zarathustra)?

‘Het idee dat vele culturen hebben bijgedragen aan de filosofie werd tijdens de Renaissance erkend. Een bewijs daarvan is het schilderij van Rafaël, De school van Athene, (1513), waarop niet alleen Griekse filosofen staan, maar ook Hermes Tresmegistes, Plotinus, Averroes, en waarschijnlijk ook Zoroaster. Het idee van Philosophia Perennis, of Eeuwige Filosofie, stond centraal in het filosofische denken van de Renaissance’.
(Embassy of the Free Mind, Amsterdam)


House of Wisdom (1237)

‘De Renaissance startte in Baghdad’

‘In de meeste geschiedenisboeken wordt de Europese Renaissance beschreven als een heropleving van de Griekse en Romeinse literatuur, architectuur en filosofie, nadat oude manuscripten waren teruggevonden in kloosters. De waarheid is echter complexer, en eigenlijk interessanter. Aristotelische, Platonische en Neoplatonische ideeën verhuisden van Athene en Alexandrië naar Harran, in het huidige Turkije.

Van daaruit verhuisden ze naar Bagdad, waar deze heidense ideeën verenigbaar moesten worden gemaakt met een monotheïstische godsdienst: De Islam. Deze nieuwe ideeën reisden vervolgens naar Caïro en Cordoba in Al Andalus. De Latijnse vertalingen van deze Arabische werken veroorzaakten een intellectuele revolutie in Parijs, vanwaar het zich verplaatste naar Italië, waar zij de filosofische Renaissance in gang zetten’.
(Academy of The Free Mind)

De Academy of The Free Mind organiseert donderdag 13 APRIL 2023 in de ‘Grote Sael van de Embassy of the Free Mind’ de lezing: De Renaissance startte in Baghdad (taal: Engels) | Koert Debeuf, professor Midden-Oosten Studies – (zijn doctoraat behandelde de invloed van de Arabische filosofie op de Europese filosofie en waarom deze verdween uit de Europese boeken van de geschiedenis van de filosofie ) – Universiteit Brussel
(Het café van de ambassade is geopend vanaf 18:15. De lezing begint om 19:30. Van 20:30-21:00 is er gelegenheid tot het stellen van vragen. Daarna kan je nog in het café terecht voor een drankje.)

Beeld Zoroaster: wikimedia commons – United States
Beeld House of wisdom: Academy of The Free Mind

Gerelateerd: Geen vrijdenkers maar Vrije Geesten (Over de Embassy of The Free Mind / De Ambassade van de Vrije Geest) (godenenmensen.com)

Radicale Theologie wil bevrijdend niet-zeker-weten

Onzeker weten keert met sprankelende praktijkvoorbeelden traditionele zekerheden binnenstebuiten en ontdekt juist in het christendom ruimte voor een bevrijdend niet-zeker-weten. Onzekerheid als uitgangspunt. Onder de vlag van Radicale Theologie geven religiewetenschapper Bram Kalkman, filosoof Gerko Tempelman en theoloog Rikko Voorberg ‘een rijke mix van postmoderne filosofen, kunstenaars en activisten’ het woord.

Het boek Onzeker weten, dat 1 maart verschijnt, omschrijft zichzelf als bron van creativiteit, authenticiteit en verbinding: verbinding met jezelf, met anderen en met de eeuwenoude christelijke traditie. ‘Een levende theologie van de onzekerheid’. De recente opleving van het radicaal theologisch gedachtegoed komt volgens de auteurs van buiten de kerk, van filosofen die zichzelf atheïst noemen (of ‘christelijke atheïst’). Het is een van de redenen dat zij Onzeker weten laten beginnen met een filosofische geschiedenis om dat filosofisch denken vervolgens toe te passen op theologische thema’s.

‘… een nieuwe vorm van theologisch weten, het onzeker weten. Een weten dat niet wordt bedreigd door twijfel, maar dat de twijfel incorporeert in zichzelf en daardoor alleen maar sterker wordt. Het is voor veel radicale theologen niet moeilijk om zich voor deze (ontwrichtende) praktijk te beroepen op niemand minder dan Jezus zelf. Want was dat niet precies wat Hij deed in de context van zijn tijd?’
(Uit: Onzeker weten)

Radicale Theologie zegt theologische kritiek te willen leveren op maatschappelijke structuren en doet voorstellen voor een radicaal theologische praktijk. Daarbij wil ze met improviserende, theatrale benadering van de christelijke teksten en traditie laten zien dat Jezus beter te begrijpen is als performancekunstenaar dan als dominee.

‘Radicale theologie raakt de onzekerheid aan die onder de oppervlakte schuilt. Het wil verbinding brengen tussen mensen die zich zomaar ‘de enige’ voelen. De enige die twijfelt, de enige die aan het leven lijdt, de enige die niet weet of ze het nog gelooft. Het biedt ook een alternatief voor degenen die dreigen te bezwijken onder de gevoelde verantwoordelijkheid om de ander te ‘verlossen’.
Hoe zwaar kan het vallen om te proberen de depressieve ander op te beuren, de zieke te helpen aan genezing of de twijfelaar te overtuigen dat het toch allemaal waar is. De ervaring leert dat het erkennen van de onzekerheid soms helender is dan het aandragen van een oplossing.’
(Uit: Onzeker weten)

Onzeker weten stelt dat om ons heen mensen van alles zeker lijken te weten en dat voor elk van onze onzekerheden er wel een oplossing wordt aangedragen. Het heeft iets aantrekkelijks, maar werken zulke oplossingen, vraagt het boek zich af.

‘Het is de radicale theologie die kerk en samenleving erop wijst dat juist christendom voor deze bevrijding goud in handen heeft. Tenminste, als je het christelijke verhaal radicaal onzeker gaat lezen.’
(Uit: Onzeker weten)

Dat in de jaren 90 van de vorige eeuw hernieuwde interesse ontstond in radicale theologie, waarbij de Ierse filosoof Peter Rollins degene was die de filosofische ideeën wist te ontsluiten voor een groter publiek, doet volgens Onzeker weten bij mensen weer een belletje rinkelen.

‘Radicale Theologie is echter datgene wat confessioneel theologische ideeën opschudt. Ze is het bij nacht verschijnende knagende gevoel van twijfel dat zelfs de meest overtuigde gelovige kan bevangen. Ze stelt vragen die niet gesteld zouden moeten worden.(…) De radicale theologie bestaat niet op zichzelf – ze schept geen nieuw systeem. Ze krabt aan het bestaande. Ze jaagt op. Ze doet opschrikken. Ze schudt wakker.’
(Uit: Onzeker weten)

Onzeker weten – Een inleiding in de radicale theologie | Rikko Voorberg, Gerko Tempelman, Bram Kalkman | VBK Media / Kok Boekencentrum | 9789043537933 | € 20,00,- | verschijnt 1 maart 2022 | ‘Onzeker weten pakt theologie aan zoals het wat mij betreft bedoeld is. Met flair en zin voor avontuur. Het is de taak van de theologie om de geslotenheid in het denken te doorbreken waarin wij ons leven steeds weer gevangen laten zetten. Dit boek spreekt vrij en opent het gesprek waar velen dachten dat het was afgesloten.’ (Hoogleraar theologie prof. dr. Erik Borgman)

Beeld: Carl Heinrich Bloch 1834 – 1890 – ‘De Bergrede wordt wel de kern van het Nieuwe Testament genoemd. Voor velen is deze toespraak van Jezus over het koninkrijk door de eeuwen een bron van inspiratie geweest voor een radicaal leven.’ (levenindekerk.nl)