Bewustzijn aparte dimensie universum?

‘Ach bewustzijn dat is niet zo bijzonder, dat zijn gewoon een paar hersencelletjes die wat doen’, kreeg cognitief neurowetenschapper Jacob Jolij ooit te horen van zijn practicumbegeleider. Hij zegt dit in zijn onlangs verschenen boek Wat is bewustzijn nou eigenlijk?. Hierin zet hij ‘alle deuren naar wat bewustzijn zou kunnen zijn open. Zijn zoektocht voert de lezer van de neurobiologie naar de natuurkunde, de kwantummechanica, de filosofie en zelfs naar de parapsychologie’. Moeten we bewustzijn eerder buiten het brein zoeken, wellicht als aparte dimensie van het universum, vraagt Jolij zich af.

‘Ik bleek een veel spiritueler aangelegd persoon dan bij mijn rol als harde hersenwetenschapper paste. Het idee dat je bewustzijn een ‘bijproduct’ is van de je hersenactiviteit en dat er niet meer is, leek op zo’n fundamentele manier onverenigbaar met wie ik in de kern ben, dat dat inderdaad niet veel langer goed kon gaan. Het roer moest dus om. Maar ja, hoe dan? Ik heb existentiële vragen. Wie ben ik? Wat is mijn geest? Wat is bewustzijn? Het ‘wetenschappelijke’ standpunt dat je geest is wat je brein doet – eigenlijk de basis waarop de moderne cognitieve neurowetenschap is gebaseerd – ‘voelt’ voor mij verkeerd.
_{(Uit: Wat is bewustzijn nou eigenlijk?)}

In een interview met Marjoleine de Vos, in NRC, gaat het onder meer om wat een van de belangrijkste basisaannames in cognitief wetenschappelijk onderzoek stelt, namelijk dat het brein en de geest feitelijk hetzelfde zijn: ‘The mind is what the brain does’. Jolij interesseert zich voor parapsychologie en voor kwantummechanica – en of je daar iets aan hebt voor het begrijpen van bewustzijn.

‘Wie de woorden ‘kwantum’ en ‘bewustzijn’ in één zin noemt wordt meteen al met pek en veren het gebouw uitgejaagd’, lacht hij.’
_(NRC)

Het idee dat bewustzijn uit de hersenen komt, is bij Jolij, afdelingshoofd van het DataLab Sociale Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen, nooit in de basis beland. Hij heeft daar een wetenschapsfilosofisch probleem mee, maar ook een persoonlijk probleem.

‘Met dat persoonlijke is het uiteraard begonnen. Het idee dat bewustzijn iets bijzonders is en dat je geest iets bijzonders is, zat er bij mij al heel jong in. Je kan toch niet de complexiteit van wat je bent als mens, en de betekenis die alles heeft in de wereld, platslaan tot het bewegen van moleculen in pak ’m beet 1.400 gram hersenmassa? Dat is zo’n enorme reductie.’
_(NRC)

Jolij legt uit wat er bedoeld wordt met bewustzijn. Lichtdeeltjes vallen op een banaan en dan kan je die zien. Maar de ervaring het zien van de banaan is voor hem bewustzijn. Hij noemt ook het kleurenschouwspel, dat door licht door een glas-in-loodraam op de vloer valt. ‘Zonder licht dat door dat raam valt heb je dat kleurenspel niet, is er geen bewustzijn.’ Bewustzijn is voor de neurowetenschapper de ervaring an sich.

‘Ik ben dan ook wel weer voldoende wetenschapper om me te realiseren dat je op basis van een ‘gevoel’ geen harde uitspraken kunt doen over hoe zoiets complex als bewustzijn echt in elkaar zit. Wetenschap is namelijk geen geloof. Ik wil best accepteren dat bepaalde antwoorden die ik zoek fundamenteel onbewijsbaar zijn, maar om blindelings álles aan te nemen, gaat mij ook weer te ver. Er zijn namelijk best verschijnselen waar je ‘wetenschappelijke’ uitspraken over kunt doen, zelfs als dat op het eerste gezicht onmogelijk lijkt.’
_{(Uit: Wat is bewustzijn nou eigenlijk?)}

Als het nu eens waar zou zijn, het komt vast te staan: wij zijn ons brein, dan zou Jolij teleurgesteld zijn, want dan blijft bewustzijn bestaan, maar is het wel heel beperkend voor zaken als vrije wil, keuzevrijheid, betekenis.

‘Bewustzijn is een breed en fascinerend onderwerp waar zeer veel mensen, uit alle tijden en alle windstreken, zich over verwonderd hebben. Onze tocht brengt ons dan ook langs verschillende wetenschapsvelden: filosofie, psychologie, biologie en ook een aardige portie natuurkunde. En in een zoektocht naar wat bewustzijn is, zul je soms flinke omwegen moeten maken om meer te leren over de vakgebieden en zienswijzen die je niet zo goed kent.’
_{(Uit: Wat is bewustzijn nou eigenlijk?)}

Zwerver

Voor beantwoording van deze vraag over bewustzijn moeten we bij ons zelf zijn. Ieder mens zal die vraag voor zich moeten beantwoorden. Als je bij het begin van onderzoek staat is eigenlijk het enige wat je aan onderzoeksmateriaal aantreft je eigen gedachten. Onderzoek wat gedachten zijn en wat de relatie met leven is. Dat onderzoekt de denker zijn gedachten met het denken zelf. Wat zijn gedachten en wat is leven? Gedachten uit het verleden over wie of wat dan ook zijn DODE gedachten, je hebt ooit iets bedacht of gedacht en dit als een denkobject opgeslagen.

Omdat denken een directe relatie heeft met voelen en willen kun je DODE gedachten steeds aan een gevoel koppelen. (Gehechtheid) Maar dat hoeft niet zo te blijven. Denkobjecten uit het verleden kun je keuzeloos gadeslaan: dan ZIJN ze. Dan zie je ze voor wat ze zijn, namelijk bevroren in het verleden. Je kunt er niets meer mee. Actuele gedachten zijn anders van aard, dat zijn gedachten over de actualiteit zoals die zich op dat moment aandient, dit zijn LEVENDE gedachten. Door dit onderscheid te maken kom je zelf meer tot leven en raak je direct betrokken bij wat je voelt op een moment en wat je wilt met de situatie.

Besef dat gedachten over een situatie van een week terug over die ruzie met x DOOD zijn. Door onderscheid te maken tussen wat (geestelijk gezien) dood is en wat levend is, haal je jezelf in de actualiteit. In de actualiteit komen het aan het denken gekoppelde willen en voelen pas goed tot hun recht. In de actualiteit kun je daar heldere beslissingen over nemen en je eigen gedachten over iets aanschouwen.

Het denken kun je als de LEVENDE bron zien waaruit je acteert. Door het verschil te onderzoeken wat binnen het denken dood is en wat levend onderzoek je je eigen gedachten en denken. Gedachten uit het verleden zijn net zo dood als de gedachte aan de Eifeltoren als je daar nooit bent geweest.

Waarom heb ik het niet over bewustzijn? Bewustzijn kun je alleen maar zijn, iedere gedachte over bewustzijn brengt je verder weg van datzelfde zijn. Door wat DOOD is in je denkwereld te laten gaan, zinken die dode gedachten naar de bodem en vergaan. Je denkwereld wordt zonder verder wat te doen helderder en dat wat we mededogen noemen borrelt vanzelf naar boven. En dat bewustzijn komt vanzelf wel, geen haast. Geniet gewoon eerst maar van het uitzicht op de geestelijke bron die je zelf bent.

LikeLike

3 Responses

Zwerver

Voor beantwoording van deze vraag over bewustzijn moeten we bij ons zelf zijn. Ieder mens zal die vraag voor zich moeten beantwoorden. Als je bij het begin van onderzoek staat is eigenlijk het enige wat je aan onderzoeksmateriaal aantreft je eigen gedachten. Onderzoek wat gedachten zijn en wat de relatie met leven is. Dat onderzoekt de denker zijn gedachten met het denken zelf. Wat zijn gedachten en wat is leven? Gedachten uit het verleden over wie of wat dan ook zijn DODE gedachten, je hebt ooit iets bedacht of gedacht en dit als een denkobject opgeslagen.

Omdat denken een directe relatie heeft met voelen en willen kun je DODE gedachten steeds aan een gevoel koppelen. (Gehechtheid) Maar dat hoeft niet zo te blijven. Denkobjecten uit het verleden kun je keuzeloos gadeslaan: dan ZIJN ze. Dan zie je ze voor wat ze zijn, namelijk bevroren in het verleden. Je kunt er niets meer mee. Actuele gedachten zijn anders van aard, dat zijn gedachten over de actualiteit zoals die zich op dat moment aandient, dit zijn LEVENDE gedachten. Door dit onderscheid te maken kom je zelf meer tot leven en raak je direct betrokken bij wat je voelt op een moment en wat je wilt met de situatie.

Besef dat gedachten over een situatie van een week terug over die ruzie met x DOOD zijn. Door onderscheid te maken tussen wat (geestelijk gezien) dood is en wat levend is, haal je jezelf in de actualiteit. In de actualiteit komen het aan het denken gekoppelde willen en voelen pas goed tot hun recht. In de actualiteit kun je daar heldere beslissingen over nemen en je eigen gedachten over iets aanschouwen.

Het denken kun je als de LEVENDE bron zien waaruit je acteert. Door het verschil te onderzoeken wat binnen het denken dood is en wat levend onderzoek je je eigen gedachten en denken. Gedachten uit het verleden zijn net zo dood als de gedachte aan de Eifeltoren als je daar nooit bent geweest.

Waarom heb ik het niet over bewustzijn? Bewustzijn kun je alleen maar zijn, iedere gedachte over bewustzijn brengt je verder weg van datzelfde zijn. Door wat DOOD is in je denkwereld te laten gaan, zinken die dode gedachten naar de bodem en vergaan. Je denkwereld wordt zonder verder wat te doen helderder en dat wat we mededogen noemen borrelt vanzelf naar boven. En dat bewustzijn komt vanzelf wel, geen haast. Geniet gewoon eerst maar van het uitzicht op de geestelijke bron die je zelf bent.

LikeLike

9 december 2020 at 00:06
Paul Delfgaauw

@Internettoerist,
Helaas, ook Jolij geeft geen definitief antwoord.
Het komt dan ook uit de NRC-serie die zegt: “We leven, zo goed en zo kwaad als het gaat. Maar wat maakt het de moeite waard? Niemand die het definitieve antwoord kan geven, maar menigeen heeft er ideeën of zelfs sterke gevoelens over. Daarnaar vragen we in deze serie kunstenaars, schilders, dichters, musici en wetenschappers.

LikeGeliked door 1 persoon

8 december 2020 at 08:42
internettoerist

Paul Delfgaauw,

Blijkbaar is Jacob Jolij een onderzoeker die niets uitsluit, wat mij natuurlijk verheugt.
Wat is de conclusie van Jacob?
Of houdt hij het bij open vragen voor de lezer?

Vriendelijke groet

LikeLike

7 december 2020 at 16:52