Bespreken van levensvragen doe je niet bij de psycholoog. En toch liggen die vragen altijd ten grondslag aan psychische klachten. Cultuurvorser en journalist Jolanda Breur is op voortdurende zoektocht naar antwoorden op existentiële vragen. Over zingeving is dan ook veel te vinden op haar website. Voor Vrij Nederland schreef zij Bespreek de zin van het leven ook eens met een psychiater. Maar of dat zin heeft? ‘Iedereen is bewust of onbewust met zingeving bezig.’
‘Gij zult uw leven zin geven, maar niet bij ons, zo lijkt het. Nog altijd wringt het tussen de psychologische hulpverlening en zingeving.’ (Breur)
‘De zin van het leven ga je nooit vinden,’ zegt voormalig universitair hoofddocent klinische psychologie Martin van Kalmthout. ‘Je kunt je beter afvragen waarom je zoekt.’ Immers, de zingevingsvraag stellen kan wijzen op angst en een poging de oplossing voor je problemen buiten jezelf te vinden. Je moet dus eerst bij jezelf terecht. Trouwens, zin- of betekenisgeving zijn nog altijd taboe voor een deel van de aanbieders in de psychologische hulpverlening.
‘Het is volgens een woordvoerder geen thema voor de leden. Daarvoor ga je niet naar een psycholoog – althans, niet naar deze universitair geschoolde achterban. Het instituut heeft daarom weinig op met mediagenieke psychiaters die zingeving verkondigen.’
Dan maar zoeken naar de dominees van het problematisch geestelijk leven. Breur komt dan uit bij Dirk De Wachter, Damiaan Denys en Paul Verhaeghe.
‘Zij zetten zingevingskwesties als ‘hoe te leven’ in een culturele context. Door de marginalisering van religie in Nederland en België zijn we niet meer in staat existentiële vragen te beantwoorden en lijden te verdragen, stellen ze.’
De Wachter en Verhaeghe pleiten hartstochtelijk om meer te kijken naar de ander. ‘We zouden meer elkaars psychiater moeten zijn.’ Dat klinkt toch weer religieus, doet weer denken aan de Bijbelse boodschap, zegt Breur. De Wachter stelt dan ook dat ons leven zonder echt contact met anderen niet goed gaat lukken.
‘Ook voor Verhaeghe is verbinding de sleutel. Een hoger doel moet mensen samenbrengen in een gemeenschap die slagvaardig de grote vragen ter hand neemt.’
Samen met de patiënt de mogelijkheden in zijn bestaan onderzoeken, zo zou de psychologische hulpverlening met vragen rond zingeving moeten opgaan. Maar die werkwijze is moeilijk te meten en daarom niet populair in de moderne psychiatrie. Kom je toch weer bij jezelf terecht, maar ‘mensen met zingevingsproblematiek zien geen heil in introspectie, verzuimen problemen in een betekenisvol kader te zetten, en zien geen verband met hun levensverhaal’.
Dan maar kunstmatige intelligentie erbij halen? Een adviesbureau wil speciale chatbots en apps. Maar intussen is er een markt voor zingevingsdominees. Maar Breur stelt dat de lezer mogelijk geen trek meer heeft in dat ‘doorgeschoten zelfverbeteringscredo’.
Psychotherapeut Femke Kok legt een link tussen zingevingsvragen en de eeuwige menselijke spanning tussen autonomie en verbinding. Om je daarin staande te houden, heb je een gezond psychologisch zelf nodig en dat ontwikkel je in relaties met anderen. ‘Emotionele afhankelijkheid is óók bevredigend en geeft intimiteit.’
‘Klachten’ hebben betekent leven,’ stelt Breur ten slotte, ‘waarmee lijden onlosmakelijk verbonden is. Aanleg en omstandigheden bepalen de portie die je toebedeeld krijgt. Ermee omgaan is het beantwoorden van de ultieme zingevingsvraag: waarom. Het antwoord is een dáárom.’
Ik sla Vrij Nederland dicht en leg door het ‘waarom’ direct verband met ‘leven zonder waarom’ van Meister Eckhart. Filosoof Welmoed Vlieger schrijft over deze middeleeuwse mysticus op haar website. Meer dan een mooie aanvulling op het verhaal van Jolanda Breur kan je daar vinden. Afgelopen week bezocht ik bij de Academie voor Geesteswetenschappen in Utrecht een lezing van Welmoed Vlieger.
– Lees hier mijn verslag: ‘Meister Eckhart, leven zonder waarom’
Meister Eckhart zegt in een van Vliegers artikelen:
‘Wie duizend jaar lang aan het leven zou vragen: waarom leef je? Die zou, als het kon antwoorden, niets ander te horen krijgen dan: ik leef omdat ik leef. Dat komt omdat het leven vanuit zijn eigen bestaansgrond leeft en opwelt uit zichzelf; daarom leeft het zonder waarom in het zichzelf levende leven. Wanneer een oprecht mens, die handelt vanuit zijn eigen bestaansgrond, de vraag kreeg: waarom doe je de dingen die je doet? zou hij, als hij het juiste antwoord gaf, enkel zeggen: ik doe die dingen om ze te doen.’
Zie:
* Bespreek de zin van het leven ook eens met een psychiater
* Leven zonder waarom – eenvoud bij Meister Eckhart
Foto: PD (Museum Volkenkunde Leiden, tentoonstelling ‘Helende Kracht’)
GODENENMENSEN 
De heerlijke eenvoud van mystiek. Niet onze gedachten over de gebeurtenissen doen er toe, de gebeurtenissen zíjn! Niet onze gedachten over onze gevoelens doen er toe, onze gevoelens zíjn! Het is de wijze waarop men afdaalt in dat wat geen grond heeft. Het innerlijke zien ontwaakt wat geen grond nodig heeft. Het innerlijke weten ontwaakt wat geen grond nodig heeft. Precies wat Meister Eckhart zegt: het is er al, maar je weet het (misschien) nog niet. De benadering van God in de negatieve theologie. Hetgeen betekent dat je vooral niet in God moet gaan geloven. Want ook je gedachten over God doen er niet toe.
LikeLike
Volgens mij kom ik tot dezelfde conclusie als Meister Eckhart; het antwoord is een dáárom, ofwel leven 😉 Ik ben overigens niet voortdurend op zoek naar antwoorden op existentiële vragen, gelukkig niet. Ik onderzoek de manier waarop we tot die antwoorden komen.
LikeGeliked door 1 persoon
Bij het lezen van het artikel van Welmoed V. zag ik overeenkomsten tussen de gedachten van Meister Eckhart en de “Cursus in wonderen”: “Eenheid van God en mens en “Leven in het nu” van Eckhart Tolle. Onze gedachten, beelden, verwachtingen, oordelen zitten ons voortdurend in de weg om ons de eenheid met God te herinneren. Onbevangenheid, ontvankelijkheid is de beste houding om het leven te leven en ons echt te verbinden met mensen. Al veroorzaken godsdienstige instituten ook veel ellende in onze wereld door misbruik van hun geestelijke macht, het woord “Religie” wijst iets fundamenteels aan in onze menselijk bestaan: namelijk letterlijk: “Terug naar verbondenheid.”
LikeLike
@Jolanda, dank voor je verduidelijking. Ik parafraseerde de beschrijving van je site misschien al te vrij. Excuus. Je omschreef het helder als: ‘Met een cultuurwetenschappelijke achtergrond en een journalistieke invalshoek ontrafel ik onze zoektocht naar antwoorden op existentiële vragen. Want bij tijd en wijle zijn we graag bezig met datgene waarvoor we het allemaal doen.’
LikeGeliked door 1 persoon
Mooi blog. Fijn verslag van de Capita Selecta lezing. Voor mij altijd weer even de momenten die aanzetten tot reflectie. Dank.
Best grappig om tot de ontdekking te komen dat ik persoonlijk nooit zo bezig ben geweest met zoeken naar…., maar terugkijkend de mensen die mij iets te zeggen hadden/hebben, die mij met hun woorden/gedachten raakten….zomaar op mijn pad verschenen.
Zo ook Dirk de Wachter die de ‘titel dominee’ als een geuzennaam beschouwt. 😉
Over zin en elkaar open tegemoet treden:
Veel kijk en luisterplezier.
LikeLike
Ik ben het eens met Eckhart.
We moeten ons niet afvragen wat de zin is, maar wie we zijn. Als we ons vergissen in wie we zijn, is elke zingeving die daaruit voortvloeit zelfbedrog en misleiding. Daarom, om niet aan zelfbedrog te doen, is het beter om te weten wie we zijn. We DENKEN te weten wie we zijn, maar als we werkelijk naar binnen kijken, zouden velen wel eens ferm verrast kunnen worden. De “zingeving” zou wel eens totaal nutteloos kunnen zijn, verspilde energie.
Mijns inziens zijn “zin”-vragen totaal nutteloos en creëren ze enkel bijkomende problemen. Het antwoord op “wie ben ik” maakt de “zin”-vraag overbodig, wat dan weer rust brengt.
Vriendelijke groet
LikeLike
Helaas weten we nooit wanneer we werkelijk naar binnen kijken.
LikeLike
Jolanda,
Je zegt: *****”Helaas weten we nooit wanneer we werkelijk naar binnen kijken.”***** (25 NOVEMBER 2019 AT 21:13)
Het hangt er mijns inziens van af wat we verstaan onder ‘werkelijk naar binnen kijken’, en hoe we dit relateren aan ‘wie ben ik’.
Daarom zou ik het appreciëren mocht je even willen toelichten waarom we volgens jou nooit weten wanneer we werkelijk naar binnen kijken.
Vriendelijke groet
LikeLike
Het leven, op zichzelf, heeft geen zin. Leven is op aarde ontstaan, zodra de omstandigheden daarvoor aanwezig waren n.l. de combinatie juiste temperatuur, aanwezigheid van koolstof- waterstof- zuurstofverbindingen. Zodra empirisch leven ontond ging dit steeds complexere vormen aannemen.
Het leven is dus toevallig ontstaan. Dat brengt ons bij de gestelde vraag. Het leven heeft geen zin, maar we kunnen er zelf een zin aan geven. Dat maakt het leven net zo interessant.
LikeLike
Het veronderstelt een ‘binnenwereld’ en dat we weten wat ‘werkelijk’ is.
LikeLike
Jolanda,
Dat is wel héééél kort. (26 NOVEMBER 2019 AT 09:50) 🙂
Dat ‘naar binnen kijken’ is louter een term om iets begrijpelijk te maken, het veronderstelt geen aparte “binnenwereld”. ‘Naar binnen kijken’ slaat op het geestelijke, het bewustzijn. Dat is niet zichtbaar en niet meetbaar, maar het is er wel. Vandaar ‘naar binnen kijken’, naar het bewustzijn zelf. Naar het bewustzijn dat zich bewust is van de veronderstelde ‘buiten’-zaken. Aangezien we over het ‘ik’ (‘wie ben ik’) spreken vanuit een bewustzijn (het bewustzijn van zichzelf), dienen we ons op dat bewustzijn te richten.
Maar jouw heel korte antwoord – “Het veronderstelt een ‘binnenwereld’ en dat we weten wat ‘werkelijk’ is.” – zegt nog niet waarom dit niet zou kunnen.
Vriendelijke groet
LikeLike
@Armand, blijkbaar kun jij je goed vinden in het z.g. metafysisch naturalisme maar dat is wat mij betreft ook maar een geloof, want we weten helemaal niet wat leven nu precies is, evenmin hoe het is ontstaan, daar kun je niet zomaar even wat stellige uitspraken over gaan doen.
LikeLike
“zijn we niet meer in staat existentiële vragen te beantwoorden en lijden te verdragen, stellen ze”
Voor mijzelf sprekend kan ik stellen dat het me niet slechter afgaat dan gelovigen. “Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten?” zal mij niet snel overkomen.
“om meer te kijken naar de ander”
Altijd een goed idee.
“doet weer denken aan de Bijbelse boodschap”
Onder andere, maar er is geen enkele reden ons hiertoe te beperken. Pjotr Kropotkin heeft er bv. een hele politieke ideologie op gebaseerd, naar aanleiding van zijn onderzoek in Siberië.
“Een hoger doel moet …..”
Volkomen kansloos in een liberaal-kapitalistische samenleving, waarin het vastgestelde hogere doel is te streven naar meer welvaart. Bekijk de film Pursuit of Happiness maar eens.
“mensen met zingevingsproblematiek zien ….”
Wat een grof staaltje van over één kam scheren. Sociale dwang heeft het me knap lastig gemaakt om de liberaal-kapitalistische zingeving te vervangen door iets beters, maar zoals ik al schreef is het me wel gelukt. De Bijbel was daarbij volstrekt nutteloos, want volstrekt achterhaald.
“waarom leef je?”
Is dit een vraag naar oorzaak of naar doel? Zolang dat niet duidelijk is is elk antwoord slechts luchtfietserij.
“waarom doe je de dingen die je doet?”
Dan ben ik blijkbaar geen oprecht mens, want ik heb een beter antwoord. Of het voor andere mensen ook werkt blijft natuurlijk de vraag. Toch menen de mensen die mij kennen dat ik wel degelijk oprecht ben – we hebben dus een voorbeeld van luchtfietserij.
Ik doe de dingen die ik doe omdat ik bij mijn sterven wil kunnen zeggen dat ik bijgedragen heb aan de kwaliteit van het leven van een paar mensen. Kropotkin’s Mutual Aid was, is en blijft daarbij een belangrijke inspiratiebron.
LikeLike
Egbert,
Niemand heeft de wijsheid in pacht, dus ook ik niet.
Wat leven is, weten we wel degelijk. Het is het ontstaan van organisch leven en de voortplanting ervan.
Zoals je vermeld, hebben we nog geen duidelijk inzicht hoe leven ontstaat, behalve dat het een zeer ingewikkeld proces is.
LikeLike
@Armand: Als we wisten wat leven was hadden we het allang kunstmatig gecreëerd, we kunnen wel bepaalde eigenschappen beschrijven waaraan leven moet voldoen om het als dusdanig te kwalificeren, maar dat is weer een ander verhaal.
https://www.nemokennislink.nl/publicaties/je-herkent-leven-als-je-het-ziet-maar-wat-is-het/
LikeLike