‘Ons verbonden voelen is het meest zinvolle in ons leven’

Het leven op aarde vormt één groot ecosysteem waarin alles op elkaar inwerkt en van elkaar afhankelijk is, en waarvan wij onderdeel zijn. Volgens The Web of Meaning is alles met elkaar verbonden. Ecologisch denker Jeremy Lent pleit voor een wereldbeeld dat moderne wetenschap en inzichten uit oude wijsheidstradities integreert. The Web of Meaning is opgebouwd aan de hand van vijf existentiële vragen: wie ben ik, waar ben ik, wat ben ik, hoe moet ik leven en waarom ben ik? In VN een interview met Lent.

‘Lent weet uitzonderlijk helder te schrijven over complexe en fundamentele zaken als bewustzijn, evolutie, entropie (het streven van systemen naar wanorde), fractals, genenexpressie, moraal en mystiek en de overlap tussen de taoïstische principes qi (energie) en li (principes die qi laten werken) met de ideeën van systeemtheoretici.’

Onze relatie met de natuur, zegt Lent, is totaal uit balans doordat we die zien als een machine, de mens zien als apart van de rest van het leven en de aarde als een hulpbron die we kunnen gebruiken voor onze menselijke doelen.

‘We zien het lichaam als gescheiden van de geest en zien verschillende groepen mensen als apart van elkaar. Dat wereldbeeld bevordert uitbuiting: van mensen onderling en van de natuurlijke wereld, en het vormt de basis voor kolonialisme, racisme en kapitalisme.’

Als de belangrijkste waarden in ons huidige wereldbeeld die bepalen hoe wij in onze cultuur ons leven leiden, noemt Lent materiële welvaart en status.

‘Maar die veroorzaken een enorme afgescheidenheid en vervreemding. Dat geldt vooral voor de mensen die gebukt gaan onder de toenemende ongelijkheid, maar ook voor degenen die daar oppervlakkig gezien van profiteren. Ook zij verlagen daarmee de kwaliteit van hun eigen leven, al zijn ze zich daar misschien niet zo van bewust.’

Voor ons als mensen is ons verbonden voelen het meest zinvolle in ons leven, zegt Lent, maar ons huidige wereldbeeld heeft dat verbroken en veroorzaakt veel wat in het boeddhisme dukkha heet. Hij kwam ook in aanraking met mindfulness meditatie. Dat voelde voor hem als thuiskomen, en achteraf vond hij het onbegrijpelijk dat hij zijn leven tot dan geleid had zonder die meditatie.

‘Dat [dukkha] wordt vaak vertaald als lijden, maar het betekent een bredere ontevredenheid en onvermogen om welzijn te ervaren. We hebben daarom niet alleen een transformatie op systeemniveau nodig, maar ook in ieder van ons. Als we leven vanuit andere waarden, komt er ruimte voor wat Aristoteles eudaimonia noemt: het nastreven van je volledige potentie, zodat je leven tot vervulling komt. Dat is een wezenlijk ander soort geluk dan het hedonisme in onze consumentenmaatschappij.’

Veel mensen hebben het gevoel dat onze ondergang zo goed als onvermijdelijk is, zegt Lent, gezien de ernst van de klimaatopwarming, de macht van de grote corporaties en de toenemende haat en polarisatie in de wereld.

‘Ik voel dat allemaal en realiseer me dat goed. Maar in plaats van daardoor te verlammen, moeten we ons realiseren dat onze betrokkenheid bij de wereld ertoe doet, omdat we deel uitmaken van het verbonden web dat onze samenleving vormt. Wat we denken, zeggen en doen is deel van de wereld die we creëren. Dat brengt grote verantwoordelijkheden met zich mee.’

Zie: Ecologisch denker Jeremy Lent: ‘Ons verbonden voelen is het meest zinvolle in het leven’ (VN)

The Web of Meaning | Jeremy Lent | Profile Books Ltd | Hardcover €26,00 | 528 pp. | 17 juni 2021

‘The Web of Meaning van Jeremy Lent is zowel een diepgaande persoonlijke meditatie over het menselijk bestaan als een hoogstandje van historisch en hedendaags wereldwijd seculier en spiritueel denken over de diepste vraag van allemaal: waarom zijn we hier?’
_{(Gabor Maté M.D, auteur van In The Realm of Hungry Ghosts: Close Encounters With Addiction)}

‘We moeten nu meer dan ooit uitzoeken hoe we allerlei verbindingen kunnen maken. The Web of Meaning kan helpen bij veel van de dringende taken waarmee we worden geconfronteerd.
_{(Bill McKibben, auteur van Falter: Has the Human Game Begun to Play Itself Out?)}

Beeld: Gert Altmann (Pixabay)

‘We hebben een gemeenschappelijke waarheid nodig’

‘De waarheid is kwijt. Hoe vinden we haar terug?’ Een vraag gesteld door filosoof Daan Roovers, in Vrij Nederland. In aanloop van de Maand van de Filosofie. Ze schrijft over de waarheid. Of beter: het ontbreken van een waarheid. ‘Want,’ zegt zij, ‘de waarheid staat onder druk’ en ‘de geloofwaardigheid van de wetenschap is niet meer vanzelfsprekend’. De Amerikaanse president Donald Trump bewijst dit volgens haar. Trump kan eindeloos onjuistheden spuien (het aantal staat volgens The Washington Post al op ruim 16.000) zonder dat het zijn populariteit erg schaadt. Menno van de Bos in (maandelijks) gesprek met Roovers. Hij begint met de vraag: wat ís waarheid eigenlijk?

‘Waarheid is een abstract begrip, en Roovers is er niet dol op. ‘Ik spreek liever over de werkelijkheid. De werkelijkheid is iets waar we ons samen in begeven en op oriënteren, waar we naar kunnen verwijzen.’ Een plek waar we samen kunnen afspreken dat groene boeken groen zijn.’

Volgens het artikel gaat het in deze tijd steeds meer om meningen en steeds minder om feiten. Als we de waarheid inderdaad voorbij zijn, hoe vinden we haar dan weer terug, is de centrale vraag. Eerder zei Nietzsche dat God dood is en wij Hem vermoord hebben. Daan Roovers heeft daar nu een parafrase op gemaakt. Opmerkelijk hierbij vind ik, dat zij God nu ‘inruilt’ voor de waarheid. Stond God voor de waarheid, nog niet zo lang geleden?

‘De waarheid is dood en wij hebben haar vermoord, om het op z’n Nietzscheaans samen te vatten.’

We schijnen te leven in het ‘post-truth’-tijdperk, en die term suggereert dat we tot voor kort nog ‘in de waarheid’ leefden, terwijl leugens en bedrog van alle tijden zijn.

‘Neem de politiek: ‘Politiek filosofe Hannah Arendt (1906-1975) schreef dat politici altijd een gespannen verhouding met de waarheid hebben gehad omdat ze gekozen willen worden. De werkelijkheid verdraaien is typisch menselijk: een aap of konijn kan dat niet. Je hebt er verbeeldingskracht voor nodig. En volgens Arendt hoort het ook heel erg bij politiek: de wereld zoals die werkelijk is, wijs je af, en je creëert een andere, een nieuwe.’

Roovers formuleert het heel helder als ze telt dat het probleem niet is dat we verschillende opvattingen hebben, maar dat we verschillende informatie hebben.

‘Deze verwarring neemt nog eens extra toe door de democratisering van kennis, zegt Roovers. Sinds het internet hebben we toegang tot alle denkbare kennis en sinds de smartphone liggen we 24 uur per dag aan het informatie-infuus. ‘Het is niks bijzonders meer om toegang tot kennis te hebben. Ik heb gestudeerd; maar mensen die niet hebben gestudeerd, kunnen dezelfde kennis googelen. Of ze die even goed begrijpen, is vraag twee. Maar waar in de decennia na de oorlog zelden publiekelijk aan de autoriteit van de wetenschap werd getwijfeld, is dat binnen één generatie totaal veranderd.’

De denker des Vaderlands zegt dat vooringenomenheid het zicht ontneemt op de werkelijkheid en geeft als voorbeeld de tweet destijds van Forum voor Democratie-leider Baudet over overlastgevende ‘Marokkanen’ in de trein, die later conducteurs bleken.

‘Baudet bood geen excuses aan en benadrukte dat de onderliggende boodschap over immigratie deugde. Anders gezegd: het had waar kúnnen zijn. ‘Dat is het tegenovergestelde van naar de werkelijkheid kijken,’ zegt Roovers. ‘Het is je eigen theorie vooraf laten gaan aan wat er gebeurt.’

Dat de waarheid of de autoriteit van de wetenschap wordt ondermijnd, is volgens Roovers een te oppervlakkige analyse. Wat er gebeurt, is dat mensen willen dat de wetenschap een instrument wordt voor hun eigen gelijk. Dat lijkt haar veel kwalijker. De vraag ‘hoe krijgen we de waarheid terug’ – lijkt vanuit filosofisch opzicht hopeloos, omdat het concept ‘waarheid’ spekglad is, zegt zij, en omdat de veronderstelde hoeders ervan, primair wetenschappers, onvermijdelijk beperkingen kennen. ‘Hannah Arendt zei dat uiteindelijk de wal het schip zal keren,’ zegt Roovers ten slotte.

‘Volgens haar is waarheid de belangrijkste stabiliserende factor in het menselijk bestaan. Uiteindelijk kunnen we niet zonder een gemeenschappelijk idee ervan.’

Zie: De waarheid is kwijt. Hoe vinden we haar terug? (Vrij Nederland)

Beeld: Deze illustratie is een inkt-op-papier creatie van Khaled Al-Saai – een kunstenaar uit Syrië – als artistieke vorm van kalligrafie gemaakt in Parijs, 2002. Hij schreef er de titel onder: ‘Het Heil ligt in Waarheid’.

Corona en de ontplofte interesse in astrologie

‘Astrologie laat irrationaliteit toe in onze techno-realistische manier van leven’ zegt Co-Star, dat pretendeert een ‘krachtige engine’ in huis te hebben. Het gebruikt NASA-gegevens in combinatie met ‘methoden van professionele astrologen, om algoritmisch inzicht te genereren over uw persoonlijkheid en uw toekomst’. – Sinds de lockdown worden websites over astrologie meer dan ooit bezocht.

Volgens de Denker des Vaderlands Daan Roovers past de comeback van deze ‘instant-spiritualiteit’ bij het massa-individualisme. Menno Bos in gesprek met Roovers in Vrij Nederland. En een blik slaat dit blog op het spirituele platform voor bewustwording en spiritualiteit Koorddanser over astrologie en COVID-19: ‘De huidige coronapandemie van 2020 stond immers ‘in de sterren geschreven’.

Ontplofte interesse in de astrologie
Roovers is coronamoe en wil het daar niet over hebben, wel over de ‘ontplofte interesse in astrologie’. Volgens Bos vergaren op sociale media ‘astro-influencers’ miljoenen volgers en volgens een artikel in NRC verkocht Bol.com in 2019 vijftig procent meer boeken over astrologie dan in het jaar ervoor.

‘Ik vind astrologie onzin,’ zegt Roovers, ‘maar ik hoef er niet tegen te strijden’. Volgens de denker zijn de sterren een manier om een verhaal over jezelf te vertellen, net zoals mensen zeggen: ik ben een blauw persoonlijkheidstype, of: ik kom uit het jaar van de hond. ‘Of het feit dat je vaak te laat komt verklaren door het feit dat je te laat geboren bent’.

‘Astrologie biedt individuele zingeving binnen het grotere geheel van de kosmos, zonder dat je er andere individuen bij nodig hebt. Dat sluit helemaal aan op onze tijd van massa-individualisme: we zijn wel individualistischer, maar niet onafhankelijker.’ (Daan Roovers)

De kracht van het kleine
Koorddanser vindt astrologie beslist geen onzin en graaft diep in de geschiedenis en toekomst van de corona-epidemie. Het platform reikt daarbij naar tekens van de dierenriem voor houvast. Opmerkelijke data worden vervolgens op een rijtje gezet door Ewald Wagenaar in het artikel Corona en astrologie: de kracht van het kleine. Volgens de auteur zullen we in het eerste kwartaal van 2021 terugkijken op een boze droom en zien dat de crisis – zoals altijd – ons een paar boeiende nieuwe dingen heeft gebracht.

‘De echte hoop moet bij Jupiter vandaan komen, want die komt op 22 december bij Saturnus op schoot zitten. Het wordt het mondiale kerstcadeau van 2020: na het zuur komt het zoet. Het is typisch een energie die past bij een oplossing – vaccin? – die de orde snel gaat herstellen. Een vaccin dat dan kan worden uitgerold zou de samenleving met het herstel kunnen helpen. Een anderhalvemetersamenleving is in ieder geval geen optie voor de middellange of lange termijn. En een andere reddingsoptie is het inzicht in hoe we het beste met de besmetting om moeten gaan. Dan wordt COVID-19 net als andere risico’s: gewoon even opletten. Zo gaan we met slangen om in India, met tbc, pokken, tyfus, griep en andere besmettelijke ziekten. Gewoon even isoleren, opletten en het juiste doen. Klaar is kees. Eigenlijk heel simpel.’ (Ewald Wagenaar)

Corona en astrologie
Koorddanser zet alle data van de parabel van Saturnus, Pluto en Jupiter op een rijtje. Toen een astroloog aan redacteur Wagenaar vertelde dat de huidige coronapandemie van 2020 ‘in de sterren geschreven stond’, was zijn nieuwsgierigheid als astrologisch geïnteresseerde gewekt. Tijd dus voor onderzoek naar corona en astrologie. Volgens Wagenaar komt de astronomische parabel van de coronacrisis neer op de samenkomst van een paar acteurs aan de hemel: Saturnus, Pluto en Jupiter.

Alle markante data van de parabel van Saturnus, Pluto en Jupiter op een rijtje:

5 mei 1819: Saturnus schudt Pluto de hand: wereldwijde cholera-uitbraak. Miljoenen doden.
15 mei 1915: Saturnus schudt Pluto de hand: begin van Spaanse Griep. Miljoenen doden.
7 november 1982: Saturnus en Pluto ontmoeten elkaar weer: na ontdekking in 1981 start AIDS-epidemie met 32 miljoen slachtoffers.
12 januari 2020: Saturnus schudt Pluto de hand: begin hoogtepunt Corona-epidemie.
5 april 2020: Jupiter ontmoet Pluto: de Corona-epidemie naar een hoogtepunt.
28 juni 2020: Pluto en Jupiter nemen tijdelijk afscheid: de crisissfeer verdwijnt.
10 september 2020: Saturnus dichtbij Pluto, maar geen ontmoeting. Mogelijk kleine oplaaiende epidemie-golf of andere onrust.
11 november 2020: Jupiter ontmoet Pluto opnieuw: kans op oplaaiende epidemie, als lessen niet zijn geleerd.
22 december 2020: Jupiter ontmoet Saturnus: snel herstel van de orde, mogelijk vaccin of andere effectieve maatregelen.
(Uit: Koorddanser)

Zie:

* Daan Roovers: ‘De comeback van astrologie past bij het massa-individualisme’ (Vrij Nederland)

* Corona en astrologie: de kracht van het kleine (Koorddanser)

Foto: PD. 08 02 2019. Opname in de Kathedraal van Münster, de St. Paulus-Dom (D). In het middengedeelte van de klok is een Astrolabium (in de vroege tijdmeetkunde een van de meest geavanceerde instrumenten, door de Grieken uitgevonden) de ‘eigenlijke’ klok, die de fasen van de maan toont en de locaties van de planeten (bouw: 1540 – 1542).

‘Iedereen is met zingeving bezig’

Bespreken van levensvragen doe je niet bij de psycholoog. En toch liggen die vragen altijd ten grondslag aan psychische klachten. Cultuurvorser en journalist Jolanda Breur is op voortdurende zoektocht naar antwoorden op existentiële vragen. Over zingeving is dan ook veel te vinden op haar website. Voor Vrij Nederland schreef zij Bespreek de zin van het leven ook eens met een psychiater. Maar of dat zin heeft? ‘Iedereen is bewust of onbewust met zingeving bezig.’

‘Gij zult uw leven zin geven, maar niet bij ons, zo lijkt het. Nog altijd wringt het tussen de psychologische hulpverlening en zingeving.’ (Breur)

‘De zin van het leven ga je nooit vinden,’ zegt voormalig universitair hoofddocent klinische psychologie Martin van Kalmthout. ‘Je kunt je beter afvragen waarom je zoekt.’ Immers, de zingevingsvraag stellen kan wijzen op angst en een poging de oplossing voor je problemen buiten jezelf te vinden. Je moet dus eerst bij jezelf terecht. Trouwens, zin- of betekenisgeving zijn nog altijd taboe voor een deel van de aanbieders in de psychologische hulpverlening.

‘Het is volgens een woordvoerder geen thema voor de leden. Daarvoor ga je niet naar een psycholoog – althans, niet naar deze universitair geschoolde achterban. Het instituut heeft daarom weinig op met mediagenieke psychiaters die zingeving verkondigen.’

Dan maar zoeken naar de dominees van het problematisch geestelijk leven. Breur komt dan uit bij Dirk De Wachter, Damiaan Denys en Paul Verhaeghe.

‘Zij zetten zingevingskwesties als ‘hoe te leven’ in een culturele context. Door de marginalisering van religie in Nederland en België zijn we niet meer in staat existentiële vragen te beantwoorden en lijden te verdragen, stellen ze.’

De Wachter en Verhaeghe pleiten hartstochtelijk om meer te kijken naar de ander. ‘We zouden meer elkaars psychiater moeten zijn.’ Dat klinkt toch weer religieus, doet weer denken aan de Bijbelse boodschap, zegt Breur. De Wachter stelt dan ook dat ons leven zonder echt contact met anderen niet goed gaat lukken.

‘Ook voor Verhaeghe is verbinding de sleutel. Een hoger doel moet mensen samenbrengen in een gemeenschap die slagvaardig de grote vragen ter hand neemt.’

Samen met de patiënt de mogelijkheden in zijn bestaan onderzoeken, zo zou de psychologische hulpverlening met vragen rond zingeving moeten opgaan. Maar die werkwijze is moeilijk te meten en daarom niet populair in de moderne psychiatrie. Kom je toch weer bij jezelf terecht, maar ‘mensen met zingevingsproblematiek zien geen heil in introspectie, verzuimen problemen in een betekenisvol kader te zetten, en zien geen verband met hun levensverhaal’.

Dan maar kunstmatige intelligentie erbij halen? Een adviesbureau wil speciale chatbots en apps. Maar intussen is er een markt voor zingevingsdominees. Maar Breur stelt dat de lezer mogelijk geen trek meer heeft in dat ‘doorgeschoten zelfverbeteringscredo’.

Psychotherapeut Femke Kok legt een link tussen zingevingsvragen en de eeuwige menselijke spanning tussen autonomie en verbinding. Om je daarin staande te houden, heb je een gezond psychologisch zelf nodig en dat ontwikkel je in relaties met anderen. ‘Emotionele afhankelijkheid is óók bevredigend en geeft intimiteit.’

‘Klachten’ hebben betekent leven,’ stelt Breur ten slotte, ‘waarmee lijden onlosmakelijk verbonden is. Aanleg en omstandigheden bepalen de portie die je toebedeeld krijgt. Ermee omgaan is het beantwoorden van de ultieme zingevingsvraag: waarom. Het antwoord is een dáárom.’

Ik sla Vrij Nederland dicht en leg door het ‘waarom’ direct verband met ‘leven zonder waarom’ van Meister Eckhart. Filosoof Welmoed Vlieger schrijft over deze middeleeuwse mysticus op haar website. Meer dan een mooie aanvulling op het verhaal van Jolanda Breur kan je daar vinden. Afgelopen week bezocht ik bij de Academie voor Geesteswetenschappen in Utrecht een lezing van Welmoed Vlieger.
– Lees hier mijn verslag: ‘Meister Eckhart, leven zonder waarom’

Meister Eckhart zegt in een van Vliegers artikelen:

‘Wie duizend jaar lang aan het leven zou vragen: waarom leef je? Die zou, als het kon antwoorden, niets ander te horen krijgen dan: ik leef omdat ik leef. Dat komt omdat het leven vanuit zijn eigen bestaansgrond leeft en opwelt uit zichzelf; daarom leeft het zonder waarom in het zichzelf levende leven. Wanneer een oprecht mens, die handelt vanuit zijn eigen bestaansgrond, de vraag kreeg: waarom doe je de dingen die je doet? zou hij, als hij het juiste antwoord gaf, enkel zeggen: ik doe die dingen om ze te doen.’

Zie:

* Bespreek de zin van het leven ook eens met een psychiater

* Leven zonder waarom – eenvoud bij Meister Eckhart

Foto: PD (Museum Volkenkunde Leiden, tentoonstelling ‘Helende Kracht’)