Theoloog Aza Goudriaan, hoogleraar Wetenschap & Vroomheid, gaat ‘een wereld waarin alles in relatie staat tot God’ onderzoeken. Hij is niet de eerste. Gisbertus Voetius, (veld)predikant en hoogleraar in de Oosterse talen en theologie, beschrijft deze gedachte al. ‘Op fascinerende manier’, zegt Aza en noemt hem de ’sleutelfiguur binnen zijn onderzoek’. Voetius schrijft in zijn inaugurele rede over de ‘verbintenis tussen de vroomheid en de wetenschap’. En nu zit Aza op de nieuwe, persoonlijke, leerstoel* ‘Wetenschap & Vroomheid’. ‘Heel toepasselijk, zo dicht bij het Voetius-herdenkingsjaar 2026’.
‘Voetius is iemand die op een theoretische en een praktische manier geprobeerd heeft om het hele leven en de werkelijkheid te beschouwen en te leven als van God afhankelijk en door Hem geleid’
(Aza Goudriaan)
Verbinding met de wetenschappen
Het is niet alleen de mens Gisbertus Voetius (1589 – 1676) door wie Aza gefascineerd is, maar vooral de manier waarop hij de werkelijkheid beschouwt.
‘Hij [Voetius] is een voorbeeld van een manier van denken die heel het leven en heel de werkelijkheid in verband brengt met God, en onder Gods regering ziet. Iemand die een poging heeft gedaan om theologie met verschillende wetenschappen te verbinden en zo het hele leven in verband te brengen met het dienen van God.’
(Aza)
Genuanceerd afwegen
Aza vindt Voetius ‘een meester in het schetsen van verschillende posities, het genuanceerd afwegen van vraagstukken in uitgebreid gesprek met de traditie en de internationale literatuur’.
‘Dat levert niet de meest toegankelijke manier van schrijven op, maar wel precisie. De nauwkeurigheid waarmee hij beschrijft, zijn streven om aan de posities van mensen recht te doen – ik vind het een respectvolle manier van omgaan met mensen.’
(Aza)
‘Kijk maar welke methode je het meest geschikt lijkt. Als Jezus Christus maar wordt verkondigd aan het hart van de mensen.’
(Gisbertus Voetius)
Tegenstelling?
In zijn onderzoek wil Aza de komende jaren de verschillende aspecten van Voetius’ theologie samenhangend bestuderen. ‘Het is een manier van kijken die een relatie tot God veronderstelt. God heeft de wereld geschapen, dus dan moet je ook de wereld en de geschiedenis in relatie tot Hem bekijken’.
‘Ik ben benieuwd wat voor beeld je dan krijgt. Wetenschap met vroomheid verbinden was een opgaaf, en het is soms wel gezien als een tegenstelling: persoonlijke vroomheid aan de ene kant en schoolse geleerdheid aan de andere kant.‘
(Aza)
Origenes
Er zijn ook anderen die op Voetius’ manier kijken, zegt Aza: ‘Het was eigenlijk een oud christelijk streven, dat iemand als Origenes al in Caesarea probeerde vorm te geven’. – Origenes, aldus vroegekerk.nl, is een experimenteel theoloog uit de 3e eeuw, die zich ‘verdiepte in de profane wetenschappen, zoals wijsbegeerte en filosofie’.
‘Als hoofd van de Alexandrijnse catechetenschool schreef Origenes zijn belangrijkste dogmatische werk: “Over de grondbeginselen”, waarschijnlijk een weerslag van het onderwijs dat hij aan de hoogopgeleiden gaf. De titel van dit werk is dubbelzinnig. Griekse filosofen hadden deze titel ook al gebruikt bij de beschrijving van de oorzaken en grondslagen van het bestaan. Zocht Origenes bij hen aansluiting? In ieder geval beschreef hij de grondbeginselen van het Christendom.
Het uitgangspunt van Origenes bij de beschrijving van de Christelijke grondbeginselen is dat het object van religieuze kennis een mysterie is. Dit heeft iets van een tegenstrijdigheid. Want waarom zouden we een mysterie leren kennen als het mysterie onkenbaar is? Origenes’ antwoord hierop is dat het mysterie in zijn totaliteit voor de mens onkenbaar is.’
(vroegekerk.nl)
‘Kennis komt na het geloof’
Volgens Historiek wordt de theologie van Voetius gekenmerkt door het primaat van geloof boven wetenschap en zijn klemtoon op vroomheid.
‘Een van zijn kernleuzen was “ik geloof opdat ik begrijp”. Kennis kwam na het geloof en moest dus godsvruchtig zijn om kennis te zijn. In deze zin stond Voetius diametraal tegenover de rationalistische filosofie van onder meer René Descartes, die uitging van het adagium “Ik denk, dus ik ben”.’
(Historiek)
Gevelsteen aan de voorzijde Sint-Catharijnekerk in Heusden
(Voetius werd geboren op 3 maart 1589 in Heusden, oorspronkelijk als Gijsbert Voet)
Werkelijkheid beschouwen
Het onderzoek van Aza klinkt veelbelovend en hij zal de wereld waarin alles in relatie staat tot God veelzijdig moeten bestuderen. Voetius duikt de diepte in als hij in 1634 de positie van hoogleraar aanvaardt, op zoek naar God: ‘Als je God wilt dienen, moet je Hem kennen, dat wil zeggen: studeren’.
‘In de Bijbel, maar ook in andere vakgebieden die licht werpen op God en Zijn daden. Voetius is iemand die op een theoretische en een praktische manier geprobeerd heeft om het hele leven en de werkelijkheid te beschouwen en te leven als van God afhankelijk en door Hem geleid.” Negentiende-eeuws theoloog en oud-minister-president Abraham Kuyper noemde hem “de grootste godgeleerde waarop het gereformeerd Nederland roemen mag”.’
(Aza)
Presentatie-exemplaar van G. Voetius, van zijn Politieke Ecclesiastica (kerkpolitiek)
* De leerstoel Wetenschap & Vroomheid is ontstaan mede op initiatief van de stichting Ad pias causas. Deze stichting hecht veel waarde aan de bestudering van theologie en filosofie ten tijde van de Reformatie en stelde de PThU voor onderzoek op dit thema te sponsoren. De PThU heeft vervolgens een profiel voor een leerstoel en onderzoeksprogramma uitgewerkt.
Bronnen:
* PThU: “Achter de teksten en de schepping staat de Schepper” (interview)
* Vroegekerk.nl: Origenes, een experimenteel theoloog uit de 3e eeuw
* Historiek: Gisbertus Voetius (1589-1676) – Gezicht van de Nadere Reformatie
Beeld: Vatican City / Bridgeman Images – De Schepping van Adam, van het Sixtijnse Plafond, 1510 (detail), Michelangelo Buonarroti, Vatican Museums and Galleries
Gisbertus Voetius: Christian Study Library
Gedenkteken Voetius: Heusden in Beeld – Voetius werd geboren op 3 maart 1589 in Heusden, oorspronkelijk als Gijsbert Voet. Hij werd vooral bekend als eerste hoogleraar van de Universiteit van Utrecht.
Politieke ecclesiastica (Kerkpolitiek) Gisbertus Voetius: Uitgever: Johannes Janssonius van Waesberge. 1663, 1666, 1669, 1676. Zeldzame complete set van dit monumentale werk over het kerkelijk leven van de Nederlandse calvinistische theoloog Gisbertus Voetius (1589-1676), die beroemd werd door zijn botsing met Descartes. (Abebooks.com)
Ontdek meer van RELIFILOSOFIE
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
RELIFILOSOFIE 
De benoeming van Aza Goudriaan tot hoogleraar Wetenschap & Vroomheid aan de PThU is een interessante ontwikkeling. Zijn focus op de studie van theologie en filosofie ten tijde van de Reformatie, met bijzondere aandacht voor Gisbertus Voetius, biedt waardevolle inzichten in de historische relatie tussen geloof en rede.
Als iemand met een fascinatie voor gnostiek en oosterse religies, waarin het mysterie en de innerlijke ervaring centraal staan, roept deze benoeming bij mij vragen op over de rol van theologie in het benaderen van het goddelijke. In mijn beleving is het goddelijke niet iets dat volledig kan worden gevat in dogma’s of rationele structuren, maar eerder iets dat direct en persoonlijk wordt ervaren.
Toch erken ik dat de studie van historische theologische denkers zoals Voetius kan bijdragen aan een dieper begrip van hoe mensen in verschillende tijden en contexten het goddelijke hebben benaderd. Misschien biedt Goudriaans werk ruimte voor een dialoog tussen traditionele theologische perspectieven en meer mystieke of ervaringsgerichte benaderingen van spiritualiteit.
Ik ben benieuwd hoe deze leerstoel invulling zal geven aan de relatie tussen wetenschap en vroomheid en of er ruimte zal zijn voor het verkennen van diverse spirituele ervaringen binnen dit kader.
Met vriendelijke groet
JanD
LikeGeliked door 1 persoon
Ik ben geen theoloog, hoewel ik wel bekend ben met theologie als wetenschap, en enkele van de vroege theologische geschriften.. Ik kan en mag me hier , in deze
discussie dan ook niet uitlaten over het verschil tussen een rationeel gefundeerd Godsbegrio, en een geloof als ervaring. Toch wil ik mijn ‘mening’ als kennisfilosoof ,graag geven: Als je uit gaat van de Schepping, als door God gecreerd : m.a.w. alles is God’s axioma; alles is in eerste instantie God’s doel (iets wat ik wel geloof): de nat uur, de mens, het dier: alles heeft een doel in zich; een immanent doel, en juist dat immanente doel kunnen wij ,volgens mij , niet kennen, maar wordt nagestreefd: een plant draagt het teleos naar groei en bloei omwille van zijn natuur. Een mens, zou je kunnen beweren sreeft naar zelfverwerkelijking. Als je God’s doel zou kennen, in alle aspecten van het Leven, dan zou je dat , denk ik, niet met r ationele argumenten, noch met een geloof kunnen bewijzen, andersinds kunnen funderen. Dat is volgens mij het mysterie; God’s teleos: de bedoeling die Hij heeft met Zijn Schepping, is onkenbaar, is misschien een geloof van je overgeven, aan het leven zelf, hoe alles me t elkaar samenhangt en hoe alle aspecten van het Leven bijdragen aan een Groter Hoger Doel, dat volgens mij niet kenbaar is.
ooor zover ik me er kon verdiepen (ik heb wijsbegeerte gestudeerd),
LikeGeliked door 2 people
Beste Yvonne,
Je gaat uit van een aanname:
“Als je uit gaat van de Schepping, als door God gecreëerd: m.a.w. alles is God’s axioma; alles is in eerste instantie God’s doel (iets wat ik wel geloof): de nat uur, de mens, het dier: alles heeft een doel in zich; een immanent doel”
Is die aanname wel juist? Bestaat god ? Bestaat schepping ? Is er iets dat “geschapen” is? Iets uit niets? Kan dat? Bestaat er wel een “doel” in deze wereld? Ik kom dat alles niet tegen in de natuur. Wijs dat eens aan. Wel kom ik veel creatie tegen en ook de creatie zelf als een onpersoonlijke dynamiek. Daar getuigen kunstenaars van als ze kunstwerken creëren: ze doen het zelf niet maar zijn een instrument voor doorgifte van creatieve dynamische energie. Als kind voelde ik dat sacrale zonder de woorden te kennen in het lied: veni creator spiritus. Ook zang, muziek, gedichten en stilte spreken irrationele woorden
Ik heb ervaren dat alles “volle-leegte” is. Niet door “kennis” maar uit Gnosis. De aanduiding voor die contradictoire volle-leegte is sunyata. In de natuur neem ik waar dat er iets niet uit niets kan ontstaan, het is eeuwigdurende transformatie of emanatie van oorzaak en gevolg.Ik vind dat mooi terug in de retoriek van het Bijbelboek Prediker.
Spinoza met zijn rationaliteit komt niet verder dan tot ‘deus sive natura’ zonder aandacht voor het numineuze en heilige: in zijn tijd “wonderen”.
Gisbertus Voetius, (veld)predikant en hoogleraar in de Oosterse talen en theologie., redeneert op basis van geloof.
Beiden rationalisten zijn tegenstanders van elkaar. Mijn mening: ze misten wat uitgaat boven rationele kennis: het ‘irrationele’ in de zin van Rudolf Otto’s numineuze ervaring.
Ik begreep niet dat Voetius hoogleraar Oosterse talen en ook theoloog kon zijn. Ik dacht dat hij op de hoogte was van de tao als mysterie en de levensenergie chi van de Taoïsten, het atman en Brahman en “tat twam asi” van de hindoes en de leringen van het atheïstische boeddhisme zoals en anatman annica en dukha
Maar ik heb gemerkt dat “Oosterse talen” sloeg in zijn tijd op Bijbelstudie (Hebreeuws, Aramees, Arabisch). Dat was mijn meer dan grote verwarring. Vandaar dat ik als “ketter” en mysticus die de zinloosheid van de zinzoekers zie, hier op reageerde. Er is geen zin/doel: en dat vind ik fijn.
Eens hoorde ik iemand zeggen (echt waar) tegen iemand die zich had voorgesteld als professor in de filosofie: als je wijsgeer bent dan begeer je de wijsheid en ben je dus nog niet wijs. Hij bedoelde waarschijnlijk volgens het verhaal over Eros door Socrates bij Plato. Dat kan dan bij hem wel kloppen als ik zijn lichaamstaal reactie waarnam.
Mer echt respectvolle en hartelijke groet van JanD (noemde zich vroeger ook wel Valentiniaan)
LikeGeliked door 1 persoon