De vrije wil bestaat niet, zegt de neurowetenschap, want ons brein neemt al een besluit voordat we iets doen. Filosoof en psycholoog Lieke Asma zegt echter: ‘De vrije wil bestaat wél’. Asma vindt het hoog tijd om de intenties van mensen serieuzer te nemen. Zij pleit ervoor op zoek te gaan naar de werkelijke beweegredenen van mensen bij hun handelingen – naar hun intenties dus – en die te bestuderen. In 2018 promoveerde Asma aan de VU Amsterdam op een proefschrift over wetenschappelijk onderzoek naar vrije wil.
‘Als je uitgaat van een wereldbeeld waarin alles passief is en dingen alleen gebeuren omdat ze door andere dingen worden veroorzaakt, is het geen verrassing om te ontdekken dat de vrije wil niet bestaat,’ zegt ze. ‘Dan vind je wat je al wist.’
(Lieke Asma)
Een duidelijk voorbeeld van strikt wetenschappelijke denken over de vrije wil noemt Asma het beroemde experiment dat de Amerikaanse neurowetenschapper Benjamin Libet in de jaren tachtig uitvoerde.
‘Hij gaf een aantal proefpersonen de opdracht om op willekeurige momenten hun pols te bewegen en ging vervolgens na hoeveel tijd er zat tussen de wil om te bewegen en de hersenpuls die de beweging in gang zette. Tot zijn verbazing bleek dat de puls eerst kwam en de wil om te bewegen pas daarna. De vrije wil is een illusie, concludeerde hij.’
Lieke Asma
Asma – dit jaar genomineerd (shortlist) voor de Socratesbeker – wil best aanvaarden dat de puls eerst kwam en de wil pas daarna, alleen betwijfelt zij of de setting ervan representatief is voor de dagelijkse realiteit waarin we als handelende wezens leven.
‘Het experiment is zo opgezet dat er een bepaalde structuur ontstaat: niemand heeft een reden om het anders te doen. Terwijl handelen uit vrije wil impliceert dat je op een hoger niveau beseft wat je aan het doen bent, dat je redenen hebt om zus of zo te handelen. Een polsbeweging maken heeft daar gewoon niets mee te maken.’
Libets onderzoeksresultaten vormen volgens Asma daarom geen argument tegen het bestaan van de vrije wil.
‘Wanneer ik met een wetenschappelijke bril van buitenaf kijk naar wat iemand aan het doen is, zie ik een causale opvolging van gebeurtenissen. Alleen doet die helemaal geen recht aan hoe iemand zijn handelingen zelf ervaart of aan de rationele structuur van die handelingen.’
Asma vindt het dus hoog tijd om de intenties van mensen serieuzer te nemen. Zij wil weten waarom mensen doen wat ze doen, en op welke gronden, in plaats van hen alleen van buitenaf te beschouwen.
‘Beweren dat alleen objectief en neutraal onderzoek naar gebeurtenissen die van buitenaf te meten zijn waardevol is, vind ik vreemd. Dan verdwijnt niet alleen de vrije wil, maar ook bijna alles wat in ons sociale leven waardevol is.’
Op de vraag van filosoof en journalist Marnix Verplancke (Filosofie Magazine) hoe je dan bepaalt wanneer je iets uit vrije wil doet, antwoordt Asma:
‘Door je af te vragen waarom je iets doet. Wat vind ik hier eigenlijk goed of waardevol aan? Als je daar een eerlijk antwoord op kunt geven zonder iets goed te praten, heb je de vrijheid gevonden. Uiteindelijk gaat het erom dat op het hoogste niveau al je handelingen deel uitmaken van een goed leven. Wanneer je leven alleen maar bestaat uit reactiviteit in de zin van: ik heb zin in een zak chips, dus ik eet een zak chips, dan zit er maar weinig vrije wil in.’
Zie: Filosoof en psycholoog Lieke Asma: ‘De vrije wil bestaat wél’ (Filosofie Magazine, 03 / 2022)
Lieke Asma schreef Mijn intenties en ik. Filosofie van de vrije wil | Boom filosofie | Paperback | November 2021 | ISBN 9789024443062 | 240 blz. | € 22,50 | ‘Wetenschappers beweren maar al te graag dat de vrije wil niet bestaat. Maar weten diezelfde wetenschappers wel wat ze precies bedoelen met het begrip ‘vrije wil’? De fundamentele vragen over de aard van de vrije wil komen volgens filosoof en psycholoog Lieke Asma in de wetenschap veel te weinig aan de orde. In Mijn intenties en ik laat ze zien dat grondig filosofisch onderzoek noodzakelijk is voor een goed begrip van de vrije wil.‘ (Tim Michiels, Filosofie Magazine)
Foto goudvis wil uit de kom, en springt: koornbusiness.nl
Foto Lieke Asma: theyoungphilosophers.org.
►Tip! SG: Science Café over Vrije Wil: 9 mei 20.30 – 22.00 uur.
In Tivoli Vredenburg Utrecht gaat het gesprek over de vrije wil met filosoof dr. Niels van Miltenburg (UU), neuropsycholoog prof. Sarah Durston (UMC Utrecht) en psychiater en filosoof prof. Gerben Meynen (UU). Toegang gratis – vol is vol.
‘Het is een eeuwenoud vraagstuk: bestaat de vrije wil? De nieuwste onderzoeken uit de neuropsychologie laten zien dat ons brein al een besluit neemt voordat we iets doen. De vrije wil lijkt een illusie. Maar ligt het echt zo simpel? Wat betekent dit voor de verantwoordelijkheid die we dragen voor ons eigen gedrag? Kunnen criminelen bijvoorbeeld nog wel gestraft worden voor hun misdaden als de vrije wil niet bestaat?’
GODEN EN MENSEN 
Hallo Jan,
In het dagelijks ervaren ervaar ik tijd. De dingen gebeuren in chronologische volgorde, dan ben ik niet leeg van mijzelf. (Dasein) Maar als ik de zintuigelijke ervaring terug neem (Niet reageer op externe impulsen) dan blijft er bewuste kennendheid over. (Zijn) Het conceptuele denken is afwezig, alleen bewuste leegte blijft over waar er dan toch weer een bepaalde geestelijke activiteit is. In die bewuste leegte is er geen ervaren van tijd, maar wel een soort van ‘oplichten’ waardoor je er weet van hebt. Ik kan het niet anders omschrijven als : “Ik sta stil en de wereld voor me beweegt”.
Wat jij beschrijft dat ken ik ook, dan is er zomaar een half of heel uur voorbij, net zoals in de slaap. (Hoewel je in de droom toch ook weer bewust aanwezig kan zijn.). Wat er dan volgens mij gaande is, is dat bewuste kennendheid zichzelf waarneemt en dan hou je dus niks over en ben je zomaar een uur verder.
Het gevoel van heimwee is i.m.o. een gevoel van heimwee naar ‘God’. Ik beschouw ‘God’ niet als een ‘niets’, ik zie het (intern gerealiseerde) ‘niets’ wel als een niet-plaats waar God kan intreden in de mens. In het ‘niets’ (wat weer wat anders is dan leegte) zijn God en mens identiek van wezen. De heimwee is een teken i.m.o. dat jij je aan laat trekken door God. Uiteraard geen God waar je in gelooft, zodra je in God gelooft geef je God een plaats. (In de hemel of zo) God blijft onbepaald, er gaat m.i. een bepaalde aantrekkingskracht van God uit. Zodat je er achteraf heimwee naar hebt, een heimwee welke erg heftig kan zijn, zoals ik heb ervaren.
Nee, het valt niet mee om er woorden aan te geven. Maar wil je er over schrijven en/of nadenken dan heb je toch weer taal en gedachten nodig. En dan vind ik de ‘lichtung’ (open plek die oplicht) wel een mooie term. Immers voor de Akasha ervaring is er ook een bewustzijn nodig. En er is ‘iets’ noodzakelijk wat de mens inzage vergund in de Akasha. God reikt m.i. dus verder dan ‘niets’.
LikeLike
Asma verbindt de vrije wil met het doen (handelen). Zie deze quote: “Asma pleit ervoor op zoek te gaan naar de werkelijke beweegredenen van mensen bij hun handelingen – naar hun intenties dus – en die te bestuderen.” Maar er is ook een andere benadering van het willen. Dat is je bewust zijn van je innerlijke wils-intentie voordat je handelt. Dan blijkt dat dat wat we ‘de wil’ noemen een beweging van de geest is. Dan ontkoppel je het willen van het doen (handelen).
Is een mens in staat om het willen in de eigen geest gade te slaan, dan kan het willen bestudeerd worden. Dan is er de actieve keuze om ja of nee aan het willen toe te geven. In dat (interne/intieme) onderzoek is ook duidelijk dat ieder willen daadwerkelijk aanwezig is en betrekking heeft op een situatie of toestand welke plaats heeft gevonden in de tijd of nog plaats moet vinden in de tijd.
In dat gade slaan kan het willen plaats maken voor iets anders. Dan lost de vrije wil op en maakt plaats voor dat wat ik (intuïtief) voelen noem. Ja, de vrije wil bestaat. Nee, de vrije wil daar hoeft geen gehoor aan gegeven te worden. En dat is dan weer een ‘hogere’ vrijheid.
Maar als ik Asma tussen de regels door lees dan stuurt zij op bovenstaande aan. Ze probeert de lezer te prikkelen om deze kwestie op filosofisch/empirische wijze te onderzoeken. En dus niet op de wetenschappelijke methode van de neurowetenschap. En dat kan ik van harte onderschrijven. Mooi onderwerp Paul. Het opgeven van de wil kan namelijk maar op één manier eindigen. En je kan de wil alleen opgeven als die er ook daadwerkelijk is.
LikeGeliked door 1 persoon