Religie in een nieuw perspectief gezet door de basisveronderstellingen die erover bestaan in twijfel te trekken. Filosoof, antropoloog en theoloog Jonas Slaats verduidelijkt in zijn boek Religie herzien waarom de basisveronderstellingen mythen zijn en geen realiteit. Slaats gaat voorbij het wij-zij-denken van seculier versus religieus.

‘Wat we denken over religie komt niet overeen met wat religie is en dit boek laat zien dat het samenleven in een geglobaliseerde wereld daardoor onnodig bemoeilijkt wordt.’ (Uit: Religie herzien)

Gangbare denkkaders schieten tekort
Slaats kiest ervoor steeds uit te gaan van concrete voorbeelden. Deze laten meer dan filosofische en theoretische beschouwingen goed zien waarom de gangbare denkkaders over religie vaak tekortschieten. De auteur stelt dat er veel materiaal voorhanden is waarin onderzoekers telkens één basisaanname over religie analyseren en doorprikken. Dat materiaal is echter voor zover hij weet nog niet eerder op een overzichtelijke wijze bijeen geplaatst. In de inleiding zegt Slaats dat hij hier en daar dieper ingaat op enkele religieuze fenomenen die wat minder bekend zijn en die sommige lezers de wenkbrauwen zullen doen fronsen. Hij licht ze daarom ook wat breedvoeriger toe.

Mythe 1
Religies worden bepaald door een reeks dogmatische geloofsovertuigingen en vastomlijnde gedragsregels waar de gelovige zich aan moet houden. Dit is waarschijnlijk het meest centrale facet van alles wat religie zo religieus maakt.

Mythe 2
Religies zijn hiërarchisch gestructureerd. En wie aan de top van de structuur staat, bepaalt zowel de geloofsinhoud als de leefregels van de volgelingen.

‘En net als mythen in andere tijden zijn ze iedereen met de paplepel ingegeven. Niet omdat ze ons een beter inzicht in de wereld bieden, maar omdat ze een vatbare symboliek aanreiken rond ‘goed’ en ‘kwaad’. Deze veronderstellingen zorgen dus niet voor een grotere kennis van de maatschappij; ze bieden wel een soort emotioneel-existentiële kijk op de samenleving. Ze zorgen immers voor een wij-zij-denken van seculier versus religieus.’ (Uit: Religie herzien)

Mythe 3
Door hun geloofsovertuigingen, regels en structuren zijn religies goed van elkaar te onderscheiden. Wat concreet betekent dat je bijvoorbeeld kunt zeggen: ‘Dit is boeddhisme en dat is christendom’, of: ‘Dit is een moslim en dat is een hindoe.’

Mythe 4
Spiritualiteit en mystiek contrasteren met religie. Spiritualiteit wordt als mooi en bevrijdend gezien, terwijl religie eerder opgevat wordt als beperkend, waardoor een grote hoeveelheid mensen vandaag stelt dat ze ‘niet religieus zijn, maar wel spiritueel’.

‘Er is dus veel materiaal voorhanden waarin onderzoekers telkens één basisaanname over religie analyseren en doorprikken, maar dat materiaal is bij mijn weten nog niet eerder op een overzichtelijke wijze bijeen geplaatst. En net dat is de opzet van dit boek. Want enkel door alles voldoende breed te houden was het mogelijk om de rode draden bloot te leggen die de verschillende maatschappelijke discussies over religie met elkaar verbinden.’ (Uit: Religie herzien)

Mythe 5
Wetenschap en religie staan op gespannen voet met elkaar. Religie baseert zich immers op geloof. Wetenschap daarentegen baseert zich op de ratio.

Mythe 6
Religies zijn gevaarlijk, want door hun irrationele waarheidsclaims ontaarden ze gemakkelijk in geweld. Wat meteen ook aanleiding geeft tot de laatste mythe.

‘Er is echter een specifieke reden waarom ik er toch voor koos om deze wat meer uitgesponnen anekdotes op te nemen: vermoedelijk kunnen ze een lach op het gezicht van de lezer toveren. En dat vind ik van groot belang. Want verdieping en plezier mogen nu eenmaal best wat vaker samengaan. Zeker wat religie betreft.’ (Uit: Religie herzien)

Mythe 7
Een seculiere samenleving is helemaal anders (en veel beter) dan een religieuze samenleving.

‘Met name de populaire opvatting dat religie op gespannen voet staat met de wetenschap, wordt ontzenuwd. Het idee dat de kerk de ontwikkelingen van de moderne wetenschap heeft tegengehouden is een 19e-eeuwse misvatting. Het is juist andersom. Zonder krachtige steun vanuit de kerk had de moderne wetenschap zich niet kunnen ontwikkelen. Copernicus werd gedreven door religieuze motieven; Galileï kwam weliswaar in conflict met de paus, maar zijn boeken werden nooit op de lijst van verboden werken geplaatst (pp. 118-119). Ook de theorieën van Darwin later werden niet en masse door gelovigen afgewezen, zoals dat vandaag de dag ook zo is. Het ligt dus allemaal veel genuanceerder.’
(Bert Altena – uit recensie: Jonas Slaats, Religie herzien)

Religie herzien – Voorbij het wij-zij-denken van seculier versus religieus | Jonas Slaats | 6 maart 2020 | Davidsfonds Antwerpen 2020 | 204 blz. | € 22,50 | Ebook € 14,99

Beeld: Pinterest