Hoogleraar praktische Theologie Ruard Ganzevoort schreef in juni dat de theologie haar claim op de waarheid moet opgeven: ‘Als we de oude begrippen uit hun strikt religieuze tradities losmaken, ontdoen van waarheidsclaims en bevrijden uit het kerkelijke jargon, kunnen ze opnieuw vruchtbaar worden.’ Filosoof en theoloog Rik Peels zegt nu dat elke vorm van theologie zonder waarheidsaanspraak gedoemd is tot inconsistentie en intolerantie.

Waarheidsclaim? Is er een waarheid dan? Is er al een app van? Dat zouden vele apps worden, ieder mens heeft zijn waarheid. Daar kun je het over hebben, zonder elkaar naar het leven te staan, maar gewoon uit onderlinge nieuwsgierigheid. Wat denk jij? Wat is jouw waarheid?

En dan is er hopelijk nergens een scheidsrechter die beslist welke waarheid de waarheid is. Over alles kan je spreken, al of niet stellig, al of niet over God, of liever over geloof, hoop en liefde, zoals Ganzevoort zo graag doet.

‘De godsdienstpsycholoog Paul Pruyser schreef eind jaren zeventig over geloof als kenmerk van geestelijke gezondheidszorg. Hij doelde daarbij niet op ‘het geloof’ als een set van leerstellingen en normen, maar over een levenshouding waarbij iemand het leven beaamt en zich engageert met idealen en dromen.’ (Ruard Ganzevoort in: Spelen met heilig vuur.)

Ganzevoort stelt dat mensen geen behoefte meer hebben aan godgeleerden die de waarheid in pacht hebben, maar aan theologen die oude en nieuwe spirituele bronnen kunnen duiden. Zij moeten buiten de veilige kaders van kerken en religieuze tradities durven stappen. Rik Peels stelt nu juist dat Ganzevoort zelf allerlei waarheidsclaims stelt, bijvoorbeeld zijn bewering dat (het waar is dat) de theoloog over God niets zinnigs kan zeggen en alleen zinnig kan spreken over mensen, hun bronnen en tradities.

‘De een denkt bij ‘God’ aan de dwang van de klassieke kaders terwijl de ander die zich niets aantrekt van officiële religieuze verhalen. Daarmee is het woord ‘God’ niet geschikt als eenduidig concept; het kan echter bij uitstek dienen om de veelkleurigheid van persoonlijke betekenissen te verduidelijken.’ (Ganzevoort)

Eigenlijk hangt Ganzevoort een heleboel waarheden aan – die hij wijsheden noemt – en bespreekt in zijn pamflet Spelen met heilig vuur dan ook de wijsheidstradities, zoals bij de Griekse filosofen en de religieuze heilige boeken, en noemt ook het humanisme dat teruggrijpt op oudere bronnen, en volkse en alledaagse tradities met hun tegeltjeswijsheden. 

‘De preken die Dietrich Bonhoeffer van 1931 tot 1933 in Berlijn hield, staan vol met claims omtrent waarheid en onwaarheid van dingen die in zijn tijd geroepen werden. Zijn preken houden zijn gehoor een spiegel voor.’ (Rik Peels)

Peels stelt dat de theoloog op basis van ervaringen, tradities, intuïties, de Bijbel en andere bronnen wel degelijk allerlei dingen over God zeggen en daar een redelijke publieke discussie over voeren, terwijl Ganzevoort stellig en zonder argumentatie stelt dat de theoloog niets zinnigs over God kan zeggen.

‘Een redelijke publieke discussie’ betekent volgens mij dat er geen enkele claim te beluisteren zal zijn, maar iedereen ruimte krijgt voor zijn eigen waarheid. De theoloog kan van alles (of niets) over God zeggen, al naar gelang die bron die hij gebruikt. Het kan allemaal zinnig zijn, zolang je naar elkaar luistert, zonder verplicht te zijn de waarheid te moeten slikken. Zonder echter een claim op de waarheid worden de waarheden pas echt interessant. Het blijft altijd jouw of zijn/haar waarheid. En daar mag over en weer best kritisch mee worden omgegaan.

‘Omdat er ruimte is voor waarheidsclaims, wordt het ook mogelijk kritisch te schiften. We kunnen dan schadelijke visies, zoals de morele opvatting dat een weduwe met haar man levend begraven moet worden wanneer hij overleden is, en empirisch aantoonbare onwaarheden, zoals de opvatting dat de aarde niet meer dan een paar duizend jaar oud zou zijn, kritisch bevragen.’ (Peels)

Zie: Theologie als makelaar in levenswijsheid?

en: De theologie moet haar claim op de waarheid opgeven

Illustr: xandernieuws.nl

Dr. Rik Peels (foto: VU) is postdoctoraal onderzoeker en docent aan de Faculteit Wijsbegeerte van de Vrije Universiteit Amsterdam, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam, mail@rikpeels.nl, website: http://www.rikpeels.nl. Hij doet onderzoek naar de grenzen van de wetenschap binnen het project Science beyond Scientism en is verbonden aan het Abraham Kuyper Center for Science and Religion.

Ruard Ganzevoort (foto: hetgoedeleven.nl) daagt de theologie uit zich buiten de kaders van de christelijke kerk te richten op wat hij ‘publieke theologie’ noemt. Dit betekent dat theologen hun claim op de waarheid moeten opgeven en het gesprek aan moeten gaan over levenswijsheid in kunst, cultuur, politiek en economie, zorg en onderwijs, wetenschap en sport, kortom in het gehele leven. De theoloog moet een makelaar in levenswijsheid worden die kennis niet langer alleen uit de christelijke traditie haalt, maar vanuit diverse bronnen mensen kan helpen keuzes te maken op het gebied van de levensbeschouwing. (ruardganzevoort.wordpress.com)