Beheers jezelf, verdraag tegenslag, maar maak onderscheid tussen de dingen die je zelf kunt beïnvloeden en veranderen, en de rest waartegen je machteloos bent. Dit is de essentie van de stoïcijnse filosofie volgens filosoof Epictetus uit de eerste eeuw n. Chr. Leerling Arianus vatte het onderricht van zijn leermeester samen in de Diatriben (Colleges) en later in verkorte vorm in De Enchiridion. De Franse filosoof Frédéric Lenoir schrijft hierover in zijn artikel Wijsheid is het ware geluk, gebaseerd op een hoofdstuk uit zijn boek Over geluk – Een filosofische ontdekkingsreis.
‘Het stoïcisme is een voluntaristische filosofie die een perfecte zelfbeheersing vereist. Overigens gaat het de stoïcijnen er niet om verlangens uit te schakelen, maar om ze om te buigen tot een wil die onderworpen is aan de rede.’ (Lenoir)
‘De vele overeenkomsten tussen het boeddhisme en het stoïcisme hebben me altijd getroffen. Daarom wil ik het hebben over de wegen naar wijsheid die zowel in het Oosten als in het Westen voorkomen – verlangen ombuigen, flexibel meegaan met de loop van het leven, en de vrolijke bevrijding van het ik – om een antwoord te vinden op het huidige pessimisme. Hoe kunnen we het diepe geluk bereiken dat de wijsheid ons belooft?’
Geluk is echter niet ‘zomaar’ te bereiken. Een manier is je te verdiepen in stoïcijnen en boeddhisten. Zij wijzen dezelfde weg naar innerlijke rust en diep geluk. Ze leren hoe we ons van verlangen kunnen bevrijden.
‘Epictetus verduidelijkt zijn filosofie aan de hand van twee treffende voorbeelden. Het eerste is dat van een kar waaraan een hond is vastgebonden. Ook al stribbelt het dier nog zo tegen, de kar wordt getrokken door een sterk paard en als de hond niet meeloopt, moet hij het bezuren. Maar als hij de situatie accepteert en meegeeft met de beweging en het tempo van de kar komt hij fit en zonder pijn behouden aan.’
De filosoof vertelt er (nog) niet bij of de hond de plek waar hij behouden aankomt, bij zijn verlangen past. Als je je moet aanpassen aan wat anderen met je doen, rijst bij mij al gauw de vraag of dit helpt om wijs te worden of innerlijke rust en diep geluk te vinden. ‘Verwacht niet dat alles gebeurt zoals jij het wilt, maar besluit te willen wat je overkomt en je zult gelukkig zijn,’ verweert de filosoof zich. Aan de hand van nog vele andere voorbeelden laat hij zien hoe we ons moeten gedragen bij onverwachte zaken:
‘Denk eraan dat je bij alles wat gebeurt eerst bij jezelf te rade gaat, welke mogelijkheden je hebt om ze het hoofd te bieden. Zie je een mooie jongen of een mooi meisje? Zoek de beheersing in jezelf. Heb je pijn? Zoek je uithoudingsvermogen. Word je uitgescholden? Zoek geduld. Als je je daarin oefent, ben je niet langer speelbal van je voorstellingen.’
Volgens Lenoir kan je je oefenen in het anticiperen op vervelende gebeurtenissen: de praemediatio malorum van Cicero, die inhoudt dat we ons mogelijke onaangename gebeurtenissen voorstellen, om ze in gedachten alvast te ‘relativeren’ en zo goed mogelijk voorbereid te zijn, mochten ze zich werkelijk voordoen. De hond in het voorbeeld kan dat niet, maar mensen zouden dit wel kunnen leren.
‘De stoïcijnen bepleiten een dagelijks gewetensonderzoek, om van dag tot dag de vorderingen bij te houden, en ook meditatie. Die laatste is voornamelijk bedoeld om de leer te ‘overdenken’ en uit het hoofd te leren, om niet plotseling verrast te worden als de dingen tegenzitten.’
Zie: Wijsheid is het ware geluk (Filosofie Magazine: ‘Stoïcijnen en boeddhisten wijzen dezelfde weg naar innerlijke rust en diep geluk. Ze leren hoe we ons van verlangen kunnen bevrijden’.)
Over geluk. Een filosofische ontdekkingsreis | Frédéric Lenoir | Ten Have | 176 blz. | € 19,99
Beeld: IHC Centre l’Art de Vivre
Tot ziens – deo volente – in september. 🙂
GODEN EN MENSEN 
[…] boeken over het stoïcisme zijn verschenen: ‘Het internet bulkt van de podcasts, cursussen en blogs over hoe de oud-Griekse filosofie ons leven beter kan maken met principes als ‘focus op wat je […]
LikeLike
Rudi
Uiteraard heb ik het over de subject-object splitsing. Polariteiten zijn gradueel, het subject kan de splitsing alleen oversteken middels henosis. Anders blijft men steken in; Alles is bewustzijn.
LikeLike
Rudi,
De fantasiewereld en mythologie kunnen helpen om tegenslagen aan te kunnen en je leven weer op de sporen te krijgen.
Het leven bestaat niet uitsluitend uit wetenschap. Soms helpt de fantasie om de harde werkelijkheid van leven en dood te verwerken.
Liefde geven en krijgen, van de medemens, is daar ook een hulpmiddel in. Liefde is ook moeilijk, wetenschappelijk, te omschrijven.
LikeLike
Tsja. Het idee dat er zoiets is als een “geziene wereld” en daar objectiviteit aan toekennen, dat vat ik slecht. Ik begrijp het natuurlijk wel, maar kan er niet in mee gaan.
Ik weet niet of Zwerver het heeft over zoiets als een object/subject scheiding met zijn “ziener” versus : “wat gezien wordt”. Ik denk het eigenlijk niet. Armand geeft n.m.m. een wel heel beperkt beeld van nieuwerwetse wetenschap, waarin “meten” weten is, en waarin wij ons brein zijn. Althans – zo associeer ik.Dat beeld is te beperkt, reeds vanuit een filosofisch perspetief en zeker vanuit een religieus perspectief. Dan ga je nadenken over “soorten kennis”. Het gaat hiervoor even over “evolutie” (domein van de wetenschap” en “wijsheid” (domein van de filosofie”. Voor mij zijn dat soorten kennis, en er zijn er meer. Praten over zoiets als “wereldbeeld” vind ik buitengewoon vaag. Wat is dat nou toch?
Ik vind inmiddels, op jaren gekomen, dat de islam daar het sterkst in is. De hoogste soort kennis en zekerheid komt niet uit het hoofd of de ratio, maar komt uit het hart, zegt men daar, en daar niet alleen trouwens. Wetenschap heeft natuurlijk betekenis en plaats. Aanvankelijk Griekse wetenschap. Daar zit astrologie bijvoorbeeld nog gewoon in. Inmiddels verkettert door de nieuwerwetse Westerse wetenschap. en leuke afzonderlijke discussie overigens.
Maar waar gaat deze discussie tussen Zwerver en Armand nu over? Gaat die nog over wat Paul aankaartte? En zo ja, hoe dan.
LikeLike
Armand,
Er is een scheiding tussen de ziener en dat wat gezien wordt. Dat laatste is de geziene wereld.
De geziene wereld (dat wat jij de realiteit noemt) weerspiegelt zich in de ziener. De ziener (het ik) ontleent zijn identiteit aan de geziene wereld.
Filosofie gaat eigenlijk over de ziener zelf. De ziener is geen mythologie of fantasie, dat ben je zelf. De ziener is stoïcijns van nature. Degene die fantaseert is de persona/masker degene die je denkt te zijn, degene die een rol speelt.
Eigenlijk is dus mijn zienswijze diametraal aan de jouwe. Wat jij werkelijkheid noemt, is voor mij de fantasie (de droomstaat). De echte werkelijkheid is de ziener zelf. We maken beiden een onderscheid, maar beiden op een andere manier.
LikeLike
Zwerver,
Van zodra je de geziene (realistische) wereld verlaat, kom je in de mythologische of fantasiewereld terecht. Niets is daar nog te bewijzen of te ontkennen. Dat betekent niet dat wereld niet interessant om te onderzoeken en kan zelfs voor tal van mensen, waarvoor het leven te zwaar wordt, bv door tegenslagen, een steun geven om het leven weer aan te kunnen. De fantasiewereld heeft dus een zinvolle reden om te bestaan. Men moet alleen het verschil blijven onderscheiden tussen de fantasiewereld en de realiteit
LikeLike
@Paul
(Reactie op onderstaande link, verwijzend naar artikel in de Volkskrant, red.)
Kees Kraaijeveld slaat alle planken mis die er zijn. Hij heeft het over het wereldbeeld (de geziene wereld) van de oude filosofen. Filosofie gaat niet (alleen) over de geziene wereld. Evolutie of iets dergelijks moeten we aan de wetenschap over laten. Filosofie gaat en ging over liefde voor wijsheid. Een wijsheid ontwikkelen is een voortschrijdend proces. Daarbij zijn oude (en nieuwe) filosofen helpend, waarbij men vanzelf zijn weg vindt.
LikeGeliked door 1 persoon
Zie ook de Volkskrant van 26 juli: ‘Hoog tijd voor een nieuwe Sokrates’, over dat we in onze zoektocht naar wijsheid niet domweg kunnen blijven leunen op de levenslessen van dode wijze mannen, zoals Kees Kraaijeveld, directeur van de Argumentenfabriek, betoogt. – Al zal dat wel even zoeken zijn, denk ik… 😉
Zie:
https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/hoog-tijd-voor-een-nieuwe-sokrates-waarom-we-levenslessen-nodig-hebben-die-passen-bij-onze-tijd~b67d0b695/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
LikeLike
“Leeg worden van geest” is een thema dat in vele stromingen terugkomt. Ook in de Chinese TAO. Dat is misschien wel de oudste bron.
—————————
Het is niet zo zeer leeg worden van geest, maar leeg worden van zelf. Zodat het hoogst transcendente uit zichzelf emaneert. Het transcendente is dan de oudste bron: het onkenbare waar we alleen van weten middels de uitstraling en waar het duale bewustzijn uit voortkomt. Omdat het voorbij het bewustzijn ligt kan het niet bewust zijn. Het kan niet bestaan zoals wij bestaan opvatten. Het kan niet zien of gezien worden. Iets wat een is -henosis- kan niet gezien worden, kan niet gewild worden, kan niet bedacht worden door de mens. Ontzelven dus terwijl de geest gewoon aanwezig is. Waaruit de kennis kan worden opgedaan dat het zelf zijn oorsprong vind in het bewustzijn, maar dat het eigen zelf ook een emanatie is. Blijk ik bij nader inzien tóch een ego te hebben! Logisch, anders dan zou ik de bron zelf zijn en dat ben ik niet. Maar wel een ander ego als vroeger, een die de onvergankelijkheid van het hoogst transcendente bezit. Een ego met de wil van de Vader, een daadwerkelijk vrije wil. Oftewel, hoe ongedeeldheid gedeeld werd en toch ongedeeld bleef. Oftewel hoe het goede iets van zichzelf weg gaf om het kwade te scheppen waardoor de vrije wil ontstond om tot het goede terug te keren. Er is wel over nagedacht zou je zeggen. 😉
LikeLike
De overeenkomst waar we het hier over hebben vinden we in vele religies terug.
————–
Zeker. “Vinden we ook in vele religies terug”. Het is eigenlijk meer een kwestie van levenskunst dan van filosofie of religie, zoals we die later zijn gaan noemen. “Ratio” (gedachten) en “gevoel” zitten ons maar al te vaak in de weg. “Zalig zij die niets verwachten, want zj zullen nooit teleurgesteld worden” ofwel “Verwacht niets, en je hebt niets te verliezen”. Maar dat is natuurlijk gemakkelijker gezegd dan gedaan, zeker voor de zgn. moderne westerse mens. Probeer maar eens “to go with the flow”.
“Leeg worden van geest” is een thema dat in vele stromingen terugkomt. Ook in de Chinese TAO. Dat is misschien wel de oudste bron. Maar ook in de latere islamitische filosofie (ik noem Ibn al-Arabi) en de middeleeuwse scholastiek (Meister Eckhart) vind je de noodzaak terug om jezelf “leeg” te maken, en dus ontvankelijk te worden. We spreken tegenwoordig – geloof ik – ook wel van öntzelven” als we het hierover hebben. Niets willen, niets weten, niets hebben als de wegen naar geluk. In een religie-setting gaat het daarbij dan vaak (ook) om het (her)ontdekken van een verborgen of innerlijke betekenis. Maar dat is een vervolg-verhaal ….
LikeGeliked door 1 persoon
De vele overeenkomsten tussen het boeddhisme en het stoïcisme hebben me altijd getroffen.
———————-
De overeenkomst waar we het hier over hebben vinden we in vele religies terug. En die overeenkomst dat is het opgeven van de wil. De individualiteit welke we allemaal zijn in de geest heeft geen inhoud. Door te willen dat iets anders is dan dat wat zich aandient verschijnt er wel iets in die individualiteit. En wat dient zich aan? Iemand met een eigen wil. Een wil afkomstig uit het verleden en gericht op de toekomst. De persoon die de willende mens denkt te zijn bestaat alleen in zijn gedachtenwereld. Echt bizar als je er op gegeven moment achter komt dat degene die je denkt te zijn helemaal niet bestaat. Op dat zelfde moment kom je er achter wat je wel bent. En dat is geen bewustzijn, je was je immers bewust van een illusie, je bent ‘dat’.
LikeLike