‘Van dit boek heb ik geleerd dat de verwachting van gerechtigheid in de eindfase een algemeen menselijk gegeven is. Fanatisme zal er dus altijd blijven. Het gaat door! Dat is best wel schrikken, als je weet dat er steeds meer mogelijkheden voor geweld zijn. En daarmee is mijn boek zelf bijna een apocalyptisch boek geworden.’ Dat zegt Bob de Graaff, schrijver van het boek Op weg naar Armageddon, een geschiedenis van fanatisme.

‘Na de bloedige strijd van Armageddon lonkt immers het paradijs. Pas dan zal er een eind komen aan de vernedering. Kom op, binnendoor naar de eindtijd,’ legt het Reformatorisch Dagblad uit in het artikel Fanaten nemen binnenbocht naar jongste dag. ‘Fanaten doen hun best de geschiedenis een duwtje geven. Hoe meer vuur, hoe beter.’ 

Uit het (eerste) hoofdstuk Een openbaring van en voor alle tijden vertelt De Graaff – in dit door het Nederlands Dagblad ‘standaardwerk’ genoemd (‘meeslepend en toegankelijk geschreven’) – over diverse religieuze en politiek-filosofische stromingen waarbinnen het gewelddadig millenarisme een rol speelde of speelt:

‘In dit boek van het christelijk millenarisme, zoals dat naar voren kwam in de eerste tot en met de zeventiende eeuw in West-Europa, via seculiere vormen als het anarchisme, nationalisme, fascisme en communisme, tot en met hedendaagse vormen van islamistisch fanatisme. Bij deze laatste varianten gaat het om het millenarisme zoals zich dat in Iran heeft gemanifesteerd onder sjiitische moslims en om de vraag in hoeverre het soennitische islamisme van Osama bin Laden en anderen gestempeld is door of ingezet kan worden voor millenaristische doeleinden.’(Op weg naar Armageddon) 

Journalist Evert van Vlastuin (foto: Twitter) vraagt zich in het interview af welke plaats religie in het fanatisme heeft, waarop De Graaff antwoordt dat veel fanaten zich niet religieus noemen, maar wel een godsdienstige achtergrond verraden en dat hun woordgebruik typisch apocalyptisch is. De Graaff vindt dat niet vreemd, want het oerverhaal vindt hij in de Openbaring.

‘Bij Johannes van Patmos vinden we de weeklacht: Hoe lang moeten we nog wachten? Maar ook de maatschappijkritiek: tegen de rijken en voor de armen. In alle twintig eeuwen daarna zijn dit steeds de wezenskenmerken gebleven. De Graaff slaat zijn boek open bij een tekening van de Russische Revolutie. Een smid en een boer staan aan weerszijden van een poort. Daardoorheen zien we een nieuwe wereld gloren, van landerijen en fabrieken, met een stralende zon op de achtergrond. Daaronder de spreuk van Lenin: ‘Wij gaan alles vernietigen en op de ruïnes zullen wij onze tempel bouwen.’ De Graaff: ‘Iemand zei: In dit plaatje zit eigenlijk alles. Dat klopt. Je ziet hier ook dat de revolutie dus iets religieus heeft.’ (RD) 

In het voorwoord zegt De Graaff dat mensen die geloofsvrijheid eisen en verlangen dat zij binnen de grenzen van de wet hun geloof mogen beleven, zullen moeten accepteren dat anderen met eenzelfde vrijheid hun geloof ter discussie stellen.

‘Kritiek op een geloof, eventueel zelfs het lachen om een geloof, is nog geen aantasting van de geloofsvrijheid en evenmin een belediging van de gelovigen. Want geloof kan tegen een stootje. De gelovige die meent dat het anders is, is of intolerant of wankel in zijn geloof.’ (Op weg naar Armageddon)

Ook gaat het in dit boek om gedachten en verhalen op basis waarvan of met legitimering waarvan mensen geweld hebben gebruikt:

‘Er zijn al veel auteurs geweest die het gewelddadige karakter van religie hebben benadrukt. Religie en geweld zijn belangrijke factoren bij de bepaling van identiteit, het antwoord op de vragen ‘wie zijn wij?’ en ‘wie zijn zij?’ De combinatie van beide factoren kan dodelijk zijn. Zo meent de Duitse psycholoog Peter Conzen in een studie over fanatisme: ‘De radicale gelovigen van allerlei schakering hebben in hun tijdperken steeds meer onheil veroorzaakt dan alle schurken en psychopaten tezamen.’Tot eind achttiende eeuw was religie dan ook de enige rechtvaardigingsgrond voor terrorisme.’ (Op weg naar Armageddon)

Bob de Graaff (foto: RD) is hoogleraar inlichtingen- en veiligheidsstudies aan zowel de Universiteit van Utrecht als de Nederlandse Defensieacademie in Breda. Hij was tot januari 2010 hoogleraar terrorisme en contraterrorisme en directeur van het Centrum voor Terrorisme en Contraterrorisme. Hij was de eerste hoogleraar op dit vakgebied in Nederland.

Op weg naar Armageddon | ISBN: 9789461054630 | Paperback inclusief gratis e-book | Geïllustreerd | 15 x 23 cm 756 | 756 blz. € 29,90 | Omslagontwerp: Bart van den Tooren
Religieus en seculier fanatisme is niet iets van deze tijd. Op weg naar Armageddon is de geschiedenis van gewelddadige pogingen om heilstaten te vestigen, van de middeleeuwen tot de dag van vandaag. Aan het einde van de middeleeuwen manifesteerde zich op diverse plaatsen in Europa een gewelddadig verlangen het Rijk van God op aarde te vestigen. Sindsdien is dit streven telkens opnieuw opgekomen, overal ter wereld en in alle mogelijke varianten. Bob de Graaff, terrorismedeskundige bij uitstek, laat religieuze en politiek-filosofische stromingen waarin fanatisme een rol speelde of speelt de revue passeren: van het christelijke radicalisme via seculiere vormen als het communisme, het anarchisme en het fascisme tot aan de hedendaagse vormen van islamistisch terrorisme en de theocratie van Iran.

Zie: Fanaten nemen binnenbocht naar jongste dag

Klik hier voor interview met ‘terrorisme-expert bij uitstek’ Bob de Graaff bij VPRO-radio OVT:
‘Radicale gelovigen hebben in hun tijdperken steeds meer onheil veroorzaakt dan alle schurken en psychopaten tezamen.’