Mysticus Thomas Merton wil in Zen en de gretige vogels laten zien dat er analogieën zijn tussen zen en vormen van christelijke mystiek en dat het christendom hiervan kan leren. Dit boek verschijnt op 14 september in een nieuwe Nederlandse vertaling. ‘Op de achtergrond geraakte wijsheid uit de eigen traditie kan je herontdekken, met name de mystieke traditie,’ aldus vertaler Willy Eurlings in het voorwoord. (Zen and the birds of appetite verscheen in 1968; een Nederlandse vertaling daarvan als Zen, wijsheid en leegte in 1973.)
Zen, wijsheid en leegheid verscheen in een tijd dat er bij veel christenen veel wantrouwen bestond tegenover het boeddhisme, en dat vaak van nihilisme werd beticht, vertelt Eurlings. Dit veranderde in de jaren ’70 en ’80, toen steeds meer mensen in oosterse religies geïnteresseerd raakten.
Monnik, trappist, vredesactivist en interreligieus bewogen zoeker Merton onderzoekt, vaak in samenspraak met zenmeester D.T. Suzuki, de rationele ongerijmdheden van zen. Met Japanse kunst en filosofie, de geschriften van woestijnvaders, Augustinus, Eckhart en anderen, verkent hij overeenkomsten en verschillen tussen christelijke mystiek en zen.
‘Regelmatig worden de woestijnvaders genoemd en ook namen als Augustinus, Cassianus, Gregorius van Nyssa, PseudoDionysius, Johannes Scotus Erigena, Eckhart en Ruusbroec passeren de revue.’
(Uit: Zen en de gretige vogels)
Verwijzend naar analogieën tussen zen en christelijke mystiek laat Merton zien dat zen ons kan helpen om ons christelijk geloof veel meer te zien als een levende ervaring.
‘Merton is ervan overtuigd dat zen ons kan helpen om ons christelijk geloof veel meer als een levende ervaring te zien. De nadruk op de leer speelt in de geloofsbeleving van katholieken zo’n overheersende rol dat die aandacht voor de ervaringskant van religie vaak ondersneeuwt. Zen kan ons leren verder te gaan dan de formulering van het geloof, niet om deze te verwerpen, maar om tot grotere innerlijke diepte te komen.’
(Uit: Zen en de gretige vogels)
Om een antwoord te vinden op het oude mysterie van het transcendente ‘zelf’ van de mens richtte Merton de blik naar Azië, schrijft Trouw. ‘Daar houdt men zich al eeuwen bezig met het mysterie van de ‘niemand’ die door mede-lijden, zuivere liefde en nederigheid het eigen individu ondergeschikt maakt aan het geheel en zo verenigd is met alles’.
‘We hebben geen westerling gevonden die zo’n inzicht had in de moeilijke wijsheid van het Oosten als hij. Merton kwam niet, als veel westerlingen, om ons te vertellen hoe de zaken er hier voorstonden. Hij kwam om te luisteren en te leren. Zonder zijn christelijke wortels te verloochenen, was hij een der eersten die inzag dat kennisneming van de oosterse spiritualiteit die van het westen kon verrijken.’
(Uitspraak Dalai Lama, zenmeesters en boeddhisten over Merton – Trouw)
Zen en de gretige vogels | Thomas Merton | ISBN: 9789463403061 | Prijs: € 19,90 | 216 pagina’s | Uitgeverij: Damon | Verschijnt 14 september 2021 | ‘Het is ongelooflijk hoe weinig van zijn sociaalkritische en religieuze ideeën achterhaald blijken. Ook de jeugd kan bij hem nog veel van haar gading vinden. Er zijn maar weinig moderne schrijvers die zo helder en toch zo diep over zingevingsvragen schrijven als hij.’ (Ton Crijnen in Trouw)
N.B. In het Limburgse Steyl vindt van 15 tot 17 oktober 2021 het Merton-weekend plaats. Theoloog, filosoof en sociaal activist Jonas Slaats (nieuwste boek: Religie herzien) is gastspreker rondom het thema Religie: tussen mythe en werkelijkheid.
Beeld: Zengebaar, biddende handen, namaste (dxoptical.com)
GODEN EN MENSEN 
Tussen de oorspronkelijke boodschap van de recentste Christus (de volgroeide Jezus) en de recentste Boeddha (de volgroeide Gautama) is er mijns inziens geen verschil. Beide hebben ook niets met geloof te maken, maar met Kennis. Als we de oorspronkelijke boodschap van beiden bekijken, zijn ze zelfs identiek. Hun boodschap is bewustwording, geen geloof.
De oorspronkelijke boodschap van de recentste Boeddha (de Dharma) is het best bewaard gebleven. Daarom is het inderdaad zeer leerzaam voor mensen die de werkelijke Christus-boodschap willen ontdekken. Meer nog: de meeste mensen weten niet dat de Leer van de Boeddha tot tegen Europa en het huidige Turkije kwam. Een nog levend bewijs daarvan is Kalmukkië, een nog resterend boeddhistisch gebied in Rusland (er zijn er nog een paar overgebleven). Dit toont aan hoe dicht de Leer van de Boeddha bij Europa en Israël kwam. Het zit er dik in – aangezien er geen verschil is in de oorspronkelijke boodschap – dat Jezus eigenlijk de Leer van de Boeddha predikte. Volgens de boeddhistische interpretatie, steunend op de oorspronkelijke boodschap, zou Jezus ook een Boeddha zijn. Er is van uit oorspronkelijk boeddhistisch oogpunt geen conflict. Helaas zijn de meeste huidige “boeddhisten” ook slechts gelovigen en hebben ze geen idee van de oorspronkelijke Leer.
Later werd de Leer van de Boeddha verdreven of vernietigd door de communisten in Rusland en moslims elders. De laatste restanten van het boeddhisme in Afghanistan, werden nog niet zo lang geleden opgeblazen door de Taliban. Nu is Tibet aan de beurt (Chinese communisten). Zo verdwijnt langzaam de mogelijkheid tot bewustwording voor de algemene mensheid. Tenzij er zich opnieuw een Christus of Boeddha kenbaar maakt. Maar hoe lang zou men die laten “leven” of zou men zijn/haar boodschap zuiver laten?
Een interessant boek over de treffende gelijkenis tussen de Boeddha-leer en de Christus-leer is ‘Het Goede Hart’. Het beschrijft een interreligieuze dialoog. Daarin laat de Dalai Lama zijn licht schijnen op de vier evangeliën (Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes). De verschillen die hierin vermeld worden, komen mijns inziens voort uit verdraaiingen door gelovigen of machtsmisbruikers. Net zoals veel “boeddhisten” tegenwoordig de oorspronkelijke Leer van de Boeddha verdraaien.
Een interessant stukje uit ‘Het Goede Hart’ is de commentaar op een passage uit het evangelie van Johannes:
***”Jezus zei: Wie in Mij gelooft, gelooft niet in Mij, maar in Hem die Mij gezonden heeft. En wie Mij ziet, ziet Hem die mij gezonden heeft…”***
‘Geloof’ moet hier eerder geïnterpreteerd worden als ‘vertrouwen’. Pas na vertrouwen of openheid van geest, verdiept een mens zich in de Leer. ‘Hem’ slaat niet letterlijk op een persoon of “god”, maar eerder in de betekenis van ‘onze ware aard’.
De Dalai Lama zegt hierover:
***“De Boeddha stelt dat wie het beginsel van de onderlinge afhankelijkheid ziet, de Dharma ziet, de Tathagata ziet, de Boeddha ziet. Dit impliceert dat je door de onderlinge afhankelijkheid te begrijpen, door de Dharma te begrijpen, de ware aard van het boeddha-schap zult begrijpen. En dat brengt iets anders naar voren, namelijk dat visuele waarneming van het lichaam van de Boeddha niet hetzelfde is als het werkelijk zien van de Boeddha. Om de Boeddha werkelijk te zien, moet je beseffen dat het dharmakaya – het Waarheidslichaam van de Boedda – de zo-heid is. (de ‘zo-heid’, waar hebben we dat nog gehoord? 🙂 https://godenenmensen.com/2021/06/30/het-zo-zijn-van-dit-moment-en-dan/ ) Dat is de betekenis van het werkelijk zien van de Boeddha.”***
Dat komt exact overeen met de oorspronkelijke boodschap van de Christus, het werkelijk zien van de Christus.
Hopelijk kijkt de mens eens verder dan geloof, theorie of filosofie.
Voor er misverstanden ontstaan: ‘zen’ is ook een onderdeel van de Dharma. Voor elk type mens, heeft de Boeddha een methode ontwikkeld om tot bewustzijn te komen. Laat je dus niet misleiden door termen als ‘Mahayana’, ‘zen’, ‘soetra’, ‘tantra’,… Allemaal verschillende benaderingen voor hetzelfde resultaat.
Vriendelijke groet
LikeLike