Mysticus Thomas Merton wil in Zen en de gretige vogels laten zien dat er analogieën zijn tussen zen en vormen van christelijke mystiek en dat het christendom hiervan kan leren. Dit boek verschijnt op 14 september in een nieuwe Nederlandse vertaling. ‘Op de achtergrond geraakte wijsheid uit de eigen traditie kan je herontdekken, met name de mystieke traditie,’ aldus vertaler Willy Eurlings in het voorwoord. (Zen and the birds of appetite verscheen in 1968; een Nederlandse vertaling daarvan als Zen, wijsheid en leegte in 1973.)

Zen, wijsheid en leegheid verscheen in een tijd dat er bij veel christenen veel wantrouwen bestond tegenover het boeddhisme, en dat vaak van nihilisme werd beticht, vertelt Eurlings. Dit veranderde in de jaren ’70 en ’80, toen steeds meer mensen in oosterse religies geïnteresseerd raakten.

Monnik, trappist, vredesactivist en interreligieus bewogen zoeker Merton onderzoekt, vaak in samenspraak met zenmeester D.T. Suzuki, de rationele ongerijmdheden van zen. Met Japanse kunst en filosofie, de geschriften van woestijnvaders, Augustinus, Eckhart en anderen, verkent hij overeenkomsten en verschillen tussen christelijke mystiek en zen.

‘Regelmatig worden de woestijnvaders genoemd en ook namen als Augustinus, Cassianus, Gregorius van Nyssa, PseudoDionysius, Johannes Scotus Erigena, Eckhart en Ruusbroec passeren de revue.’
_{(Uit: Zen en de gretige vogels)}

Verwijzend naar analogieën tussen zen en christelijke mystiek laat Merton zien dat zen ons kan helpen om ons christelijk geloof veel meer te zien als een levende ervaring.

‘Merton is ervan overtuigd dat zen ons kan helpen om ons christelijk geloof veel meer als een levende ervaring te zien. De nadruk op de leer speelt in de geloofsbeleving van katholieken zo’n overheersende rol dat die aandacht voor de ervaringskant van religie vaak ondersneeuwt. Zen kan ons leren verder te gaan dan de formulering van het geloof, niet om deze te verwerpen, maar om tot grotere innerlijke diepte te komen.’
_{(Uit: Zen en de gretige vogels)}

Om een antwoord te vinden op het oude mysterie van het transcendente ‘zelf’ van de mens richtte Merton de blik naar Azië, schrijft Trouw. ‘Daar houdt men zich al eeuwen bezig met het mysterie van de ‘niemand’ die door mede-lijden, zuivere liefde en nederigheid het eigen individu ondergeschikt maakt aan het geheel en zo verenigd is met alles’.

‘We hebben geen westerling gevonden die zo’n inzicht had in de moeilijke wijsheid van het Oosten als hij. Merton kwam niet, als veel westerlingen, om ons te vertellen hoe de zaken er hier voorstonden. Hij kwam om te luisteren en te leren. Zonder zijn christelijke wortels te verloochenen, was hij een der eersten die inzag dat kennisneming van de oosterse spiritualiteit die van het westen kon verrijken.’
_{(Uitspraak Dalai Lama, zenmeesters en boeddhisten over Merton – Trouw)}

Zen en de gretige vogels | Thomas Merton | ISBN: 9789463403061 | Prijs: € 19,90 | 216 pagina’s | Uitgeverij: Damon | Verschijnt 14 september 2021 | ‘Het is ongelooflijk hoe weinig van zijn sociaalkritische en religieuze ideeën achterhaald blijken. Ook de jeugd kan bij hem nog veel van haar gading vinden. Er zijn maar weinig moderne schrijvers die zo helder en toch zo diep over zingevingsvragen schrijven als hij.’ (Ton Crijnen in Trouw)

N.B. In het Limburgse Steyl vindt van 15 tot 17 oktober 2021 het Merton-weekend plaats. Theoloog, filosoof en sociaal activist Jonas Slaats (nieuwste boek: Religie herzien) is gastspreker rondom het thema Religie: tussen mythe en werkelijkheid.

Beeld: Zengebaar, biddende handen, namaste (dxoptical.com)