‘In de moderne wijsgerige bezinning keert op het raadsel van de individualiteit een spirituele voeling met de ziel terug die zich laat voeden door de ervaring van haar ondoorgrondelijkheid.’ Hoofddocent cultuurfilosofie aan de Universiteit Leiden, dr. Gerard Visser, spreekt op 20 april over de ziel in De Nieuwe Liefde in Amsterdam. Hij gaat uit van de hypothese dat de ziel in de Europese filosofie is gestorven aan de illusie van haar kenbaarheid.
‘Hoewel Socrates het als de belangrijkste opdracht in het leven van een mens beschouwde de psuchè te leren kennen, is de ziel tegenwoordig uit het wetenschappelijke en het filosofische discours verdwenen. Daar staat tegenover dat de omgangstaal het woord nog onverminderd koestert. Sterker nog, zij duldt geen equivalenten naast uitdrukkingen als ‘iemand op de ziel trappen’‚ of ‘met je ziel bloot moeten’.’ (Valkhof Pers)
Filosoof en schrijver Gerard Visser (foto: devrijegemeente) is de schrijver van het filosofisch essay over de ziel Niets cadeau. In 2010 werd dat nog genomineerd voor de Socrates Wisselbeker, de prijs voor het meest prikkelende filosofische boek van het jaar. Hij haalde toen wel de shortlist, maar de beker ging naar Luuk van Middelaar.
‘In dit filosofische essay wordt een lans gebroken voor de ziel. Het betoog gaat uit van de hypothese dat de ziel in de Europese filosofie is gestorven aan de illusie van haar kenbaarheid. De auteur gaat vervolgens na hoe in de moderne levensfilosofische en fenomenologische bezinning op het vraagstuk van de individualiteit een spirituele voeling met de ziel terugkeert, die is gebaseerd op de ervaring van haar ondoorgrondelijkheid. (Valkhof Pers)
Aan het gedicht Niets cadeau van Wyslawa Szymborska (foto: Mariusz Kubi) ontleende Visser de titel van zijn essay dat de gang van het betoog structureert. Eerder schreef de Nobelprijswinnares voor literatuur het gedicht Enige woorden over de ziel, waarin zij zegt dat je een ziel nu en dan hebt. En dat het ernaar uitziet dat net als wij haar, zij ons ook ergens voor nodig heeft.
‘…het verbluffende essay ‘Niets cadeau’ van Gerard Visser, die zich in relatieve onbekendheid aan het ontpoppen is als een van de meest originele en diepgravende denkers van Nederland. (…) In zijn tegendraadsheid voldoet het aan beide criteria van de Socrates Wisselbeker. Het is op een bijna aanstootgevende manier weerbarstig; titel en onderwerp verzetten zich tegen alles wat wij vanzelfsprekend zijn gaan vinden. En precies daarom is dit boek filosofisch zo opwindend en kan het aan het einde zelfs ontroeren. Het stelt iets aan de orde wat bijna al achter de horizon verdwenen leek, en waarvan je na lezing moet vaststellen dat dat inderdaad een pijnlijk verlies zou hebben betekend.’ (Ger Groot in VN)
Gerard Visser | Niets cadeau
ISBN 978 90 5625 310 3 | 160 blz. | Paperback | NUR 736 Prijs € 12,50
Visser publiceerde onder andere De druk van de beleving – Filosofie en kunst in een domein van overgang en ondergang, Niets cadeau – een filosofisch essay over de ziel, en Gelatenheid – Gemoed en hart bij Meister Eckhart.
Locatie: De Nieuwe Liefde | Da Costakade 102 | 1053 WP Amsterdam 1100 uur | 20 april 2014 | entree € 6
Zie: Zondagslezingen (20/04/14)
GODENENMENSEN 
De ziel is wel wat meer dan dat.
De ziel is volgens mij de wijzer, de kijker en dat waar naar gewezen wordt.
De speelman.
LikeLike
Over de ziel valt niet veel te zeggen
behalve dan haar grote gevoeligheid
en zijn plichtsbesef qua bidden.
LikeLike
Een ziel is te vergelijken met je lange tenen
je kunt erop trappen
dan verwens je ze ziektes toe of de hel
maar ze blijven gewoon zitten, verroeren zich niet
Bij mij is de tweede langer dan de eerste
maar daarna lopen ze in rap tempo achteruit.
LikeLike
Een ziel heb je niet zo nu en dan. Een ziel heb je altijd. Je neemt hem/ haar zo nu en dan waar. Vooral de krassen op je ziel kunnen traumatisch pijnlijk zijn. Zelfs al zijn ze nog uit vorige levens.
LikeLike
Ik zou echt niet weten wat een ziel is en of ik er een heb
maar ik weet dan toevallig weer wel wie Eva is.
LikeLike
Corrie, klik eens op de link bij ‘Enige woorden over de ziel’ in het blog…
LikeLike
‘ Gestorven aan de illusie van haar kenbaarheid .’
Wat een mooie zin.
Het gedicht ‘ Enige woorden over de ziel ‘ sluit daar voor mijn gevoel werkelijk prachtig bij aan.
Een pareltje ter overdenking.
LikeLike
Nergens dan in dit huis
leeft haar stem na: beneden
in ’t vuur en het gesuis
van stilte en geesten; boven
om het bed in de oude eden
nog. Overwintrend werkt
het hart , tot dit geloven
en het strenge brein beperkt.
Haar leegstaande huis aan zee
trok me en ik talmde er voor de
spiegel, waarin heimwee
zich kwelde. Jammersmeken
bleef achter mij te horen,
doch voor me in ’t glas stond groots
die tweede zee te breken
in de stilte des doods.
Heil, koude zee – heil stalen
aangrijpen en verblijd
geselen dit vale
vlees, waar zich god aan beest
verlaagde. Gij kastijdt
en louter: aan uw wezen
heeft steeds weer de eeuwige geest
mij tot inkeer genezen.
A. Roland Holst
uit: Een winter aan zee.
LikeLike
Nergens dan in dit huis
leeft haar stem na: beneden
in ‘t vuur en het gesuis
van stilte en geesten; boven
om het bed in de oude eden
nog. Overwintrend werkt
het hart , tot dit geloven
en het strenge brein beperkt.
Haar leegstaande huis aan zee
trok me en ik talmde er voor de
spiegel, waarin heimwee
zich kwelde. Jammersmeken
bleef achter mij te horen,
doch voor me in ‘t glas stond groots
die tweede zee te breken
in de stilte des doods.
Heil, koude zee – heil stalen
aangrijpen en verblijd
geselen dit vale
vlees, waar zich god aan beest
verlaagde. Gij kastijdt
en louter: aan uw wezen
heeft steeds weer de eeuwige geest
mij tot inkeer genezen.
A. Roland Holst
uit: Een winter aan zee.
LikeLike
Excuses,
mag 8 of 9 weg en 10?
LikeLike
Heel mooie niet meer of soms nog gebruikte oude nederkandse woorden zijn zielbraken en zieltogen in de betekenis van “je gruwelijk vervelen,”op stervan na dood zijn” en “op sterven liggen”. Het woord zielig gebruken mensen nog maar al te vaak voor zichzelf of worden daarmee gepest.
Heel opvallend is dat voor het in onze streken al lang bekende sela, sial, sal, soul, Seele, siel en ziel niet eens een etymologische betekenis wordt gezocht. Het in andere streken zo bekende anemos, anima, Spiritus is altijd al literair gekoppeld aan blazen, wind, adem, waaiende geest.
Zo woordelijk vanuit het onwetenschappelijke verleden denkend heb ik niet het idee, dat ik ondanks de duidelijke zielsonwetendheid niet “weet”, waar ik het bij ziel over heb. Tot mijn eigen verbazing merk ik zelfs dat ik nu ook geen enkele neiging of zin krijg om me over ziel nog te sappel te denken.
LikeLike
Misschien zou je wat buiten de doos moeten denken, als de ziel niet meer gevangen zit tussen pruimenboom en maan. Als de ziel in de gebroken spiegel kijkt en de stem zegt: het was niet uit liefde, het was om je geld.
Ik probeer gewoon maar wat omdat ik het idee krijg dat de discussie hier een weinig stukgelopen is.
LikeLike
De ziel is, net als het ego, een emergente eigenschap van materie die zichzelf zo nu en dan waarneemt.
Gelukkig gaat het vanzelf weer over en je gaat er niet dood van.
LikeLike
“Materie” in staat tot zelfreflectie en observatie is nu juist het kenmerk van leven.
En geen mens ter wereld die definiëren kan wat leven nu precies is.
In de Bijbel wordt trouwens nergens over “de onsterfelijke ziel” gesproken.
LikeLike
Je hebt geen ziel
LikeLike
We zijn slechts zielepoten. 🙂
LikeLike
@Egbert,
De ware oorsprong van het woord is te vinden in het geloof en wel die van Petrus: 1 Petrus 1:9 ‘daar gij het einddoel des geloofs bereikt, dat is de zaligheid der zielen’.
Mede dankzij deze uitspraak is Petrus (Peter in het Engels uitgesproken als: Pieter) verwant met de ziel. Het woord zielenpoot heeft zijn oorsprong uit de tijd dat er lepra heerste omdat de desbetreffende ledemaat ten ziele ging.
😉
(http://bit.ly/1fQ2vxN)
LikeLike
@PJLeeghw Heb jij echt het gevoel/idee dat een ziel in je gevangen zit/is gezet? En je weet zeker dat dat idee je niet is aangepraat? Ik kom dan hopeloos in de knoop met het(mijn) evolutiedenken. Jii niet?
@Egbert Daarom hoef je volgens mij als gelovige ook niet te geloven in een losse onsterfelijke ziel, die als in Me-se schilderijen wordt weergegeven, als een engeltje bij je laatste ademtocht hemelwaarts uitgeblazen zou worden. Als brutaal eerlijke roomse jongen zeg ik er wel bij dat ik dat van Rome zo (nog?!) niet mag beweren
LikeLike
Paul: Nu weet ik ook de herkomst van het woordje zielepoot.
Ik zal je verwijzing eens nalezen, bedankt voor je reactie.
LikeLike
Joost, van Rome mag wel meer niet, hoewel ze de teugels wel steeds meer laten vieren, een fenomeen zoals een losse onsterfelijke ziel, wie heeft dat ooit bedacht dan.
LikeLike
@ Eg,
“een fenomeen zoals een losse onsterfelijke ziel, wie heeft dat ooit bedacht dan.”
Waarom weet jij zo zeker, net als JoostTibosch dat een mens geen onvergankelijk principe heeft (en misschien wel alles) ,
het begrip ziel is slechts een begrip. Maar het lijkt me wel zo dat iets er niet zo nu en dan is, ik ben er als mens niet zo nu en dan, ik leef niet zo nu en dan, ik besta niet zo nu en dan, ik ben niet altijd even bewust, want soms slaap ik of ben verwikkeld in een droom. Maar ook dan bestaat bewustzijn, dat lijkt me logisch, want het ‘lampje’ gaat op zeker moment weer aan. Dus ook als iets (bewustzijn) af en toe lijkt uitgeschakeld, bestaat het evengoed.
LikeLike
Een leuk wisseling op zielig is overigens Bezield.
Dat lijkt me net het tegenovergestelde.
LikeLike
@Theo: Dus ook als iets (bewustzijn) af en toe lijkt uitgeschakeld, bestaat het evengoed.
Maar niet in je beleving en daar gaat het toch uiteindelijk om.
LikeLike
@Theo Nee evenmin als jij weet ik hoe dat precies zit met ziel. Met mijn evolutiedenken en doodservaring om me heen heb ik de indruk dat die uiteindelijk toch definitief uitgeschakeld wordt en ik weet me itt tot het oude platoonse denken (@Egbert, met dat denken heeft men geen enkele moeite met onsterfelijke ziel!) geen raad met iets onvergankelijks in mij en mensen.
Met mijn tegendraads geloofsdenken en geloofstaal blijf ik wel proberen me wel voor te stellen, dat het toch anders is. Ik geloof in ieder geval dat God literair uitgedrukt mij -en mij niet alleen- na mijn dood, wat zelfs mijn dierbaren niet echt klaar krijgen en mensen daarna al helemaal niet, met zijn liefde niet gaat vergeten, zoals ik was, zoals wij waren.
Hoe dát dan precies zit weet ik ook niet, we hoeven in ieder geval niet samen als zielen in een hemel, vagevuur of hel te zitten! Hoe God ons herinnert, ligt natuurlijk wel aan ons! En het lijkt me, literair gesproken niet leuk, als hij geen blijvende goede herinneringen aan ons kan hebben.
Met een God, die me niet vergeet en die mijn naam, zoals ik las, als een verliefde joodse jongen, in de palm van zijn hand heeft geschreven, kan ik als gelovige, ook zonder Roomse instemming en angst, ook nu al wel best vooruit…ook na mijn dood, denk ik…op naar dat uiteindelijke “Rijk van God”.voor ons allemaal, die niet vergeten werden. Maar dat is gewoon oude/nieuwe geloofstaal en staat loodrecht “overeind”-“verrezen” op evolutiedenken.
LikeLike
In plaats van “een ziel heb je zo nu en dan” kan je ook zeggen: “de tijd heb je zo nu en dan”. Het idee van een continue eeuwige ziel vind ik net zo raar als het idee van een continue eeuwige tijd.
De taal schiet al te kort: “eeuwig” betekent “vele” eeuwen en toch bedoelen we iets anders waar geen woord voor is. En “oneindig” betekent “zonder eind”, maar de cirkel heeft al geen begin en eind is dus “oneindig” maar toch “beperkt”. We hebben geen taal en geen notie van “dat” wat we met ons verstand niet kunnen begrijpen en waarvan we toch aanvoelen dat “het” er is.
“In den beginne was”, lokt meteen de vraag uit: “en wat was daar vóór?” En je komt op van die rare ideeën als een “onbewogen beweger” of “het scheppen van tijd in het tijdloze”.
In de fysica kent men de opvatting over de basisstructuur van de kosmos, dat er een kleinste “afmeting” en een kleinste “tijdmoment” is. Die kleinste afmeting is de Plancklengte dat is nul komma (34 nullen)16 meter. De kleinste tijd is de Plancktijd dat is nul komma (43 nullen) 54 seconde. Heel erg klein dat geef ik toe, maar toch: de kosmos is te vergelijken met piepkleine “basis legosteentjes” die allemaal tezamen elk op zichzelf staand statisch “moment” presenteren. Stilstaande beelden die kort na elkaar worden geprojecteerd, alsof “we” dus “in” een hoge resolutie uitgerolde film zitten in een tijdloos universum.
De tijd zien als een lengte-dimensie in een tijdloos universum vind ik erg leuk. Het lost het probleem van precognitie op: de tijd als “onze bekende tijd” is een illusie: we lopen als het ware langs de uitgerolde film.
Stel we nemen er een tweede tijd erbij (dat is gemakkelijker voor te stellen) “Ik-(1)” kijk dan naar de uitgerolde tijd. (dat “ik-(1)” is dan mijn waarnemend enthousiaste vermogen in die tweede tijd).
Van een afstand beschouw “Ik-(1)” dan de uitgerolde film en “Ik-(1)” “kijk” natuurlijk naar interessante en niet saaie scene’s. Daardoor “zit” “Ik-(1)” in die daardoor wat meer “verlichte” scene’s. (als mijn waarnemend vermogen een soort lampje is om de filmbeelden te kunnen bekijken)
Maar een ijverige saaie chronologisch “ik-(2)” kijkt de hele film af van begin tot het eind. Dan kan hij best op sommige momenten de “ik-(1)” waarnemen en meent dan dat er een “ziel” “zo af en toe” is. Dat merkt hij aan een hogere mate van licht: van de aanwezigheid van een “ziel” (noemt hij het maar)
Dit hele verhaal is volkomen zinloos, maar het laat zien dat het spreken over een “af en toe ziel die je soms hebt” volgens mij ook volkomen zinloos. In die zin is het verhaal dus zinvol: als begrip dat we eigenlijk niets weten.
Weten (er op de hoogte van zijn dat) het “niet-weten” is het hoogste weten, of zoiets staat er ergens in de Tao Teh Tsjing
LikeLike
“Heeft” de mens (zo af en toe) een ziel? Of “heeft” de ziel (af en toe) een mens.
LikeGeliked door 1 persoon
Als we een schilderij zien, dan bestaat die uit een doek, verf en een kader. Maar het is meer dan de onderdelen. Het geeft de invloeden van de schilder weer. Positieve en negatieve invloeden worden door het kunstwerk weergegeven. Het schilderij heeft een ziel. Zo is het ook met ieder levend wezen. Bvb de mens bestaat uit vlees en bloed en organen. Maar de mens is meer dan vlees, bloed en organen. Alles wat de mens ziet, hoort en beleeft in zijn leven beïnvloedt de mens. Het maakt hem uniek. Wat uitstijgt boven het tastbare van de mens nl vlees, bloed en organen is zijn ziel. Ze is niet tastbaar, ze is herkenbaar maar niet materiëel.
LikeLike
Een verhaaltje voor het slapen gaan:
Een groep Australische Aboriginals liep op een dag door een dorre streek, samen met etnoloog.
Deze noteerde zorgvuldig hun doen en laten en merkte op dat de groep, die uit mannen en vrouwen bestond, af en toe kortere of langere tijd stilstond.
Niet om wat te eten, niet om iets te bekijken, en ook niet om te zitten of uit te rusten.
Ze bleven alleen even stil staan.
Na een paar keer vroeg de etnoloog waarom ze dat deden.
” Gewoon, ” antwoordden .
” We wachten op onze zielen.”
De etnoloog vroeg om nadere uitleg.
Zo kwam hij er achter dat de zielen onderweg af en toe stil bleven staan om iets wat het lichaam ontging te bekijken, te voelen of te beluisteren.
@ De Wereldziel, Frédéric Lenoir.
LikeGeliked door 1 persoon
@Joost: Hoe God ons herinnert, ligt natuurlijk wel aan ons! En het lijkt me, literair gesproken niet leuk, als hij geen blijvende goede herinneringen aan ons kan hebben.
Dat heb je mooi geformuleerd, uiteindelijk hebben we wel onze verantwoording en zijn in staat keuzes maken.
LikeLike
@Jan, beide zijn volgens zeggen althans van elkaar afhankelijk.
LikeLike
joost,
wat bedoel je met doodservaring om u heen? Ieder van ons, zeker op gevorderde leeftijd, heeft mensen verloren die zeer dierbaar waren. Het is mij niet onbekend, geen gestorvene komt je op een nacht vertellen dat hij/zij het prachtig heeft op de plek waar hij/zij nu is, (bekende twijfel). Maar ten ene is het begrip ziel maar een woord, ik ‘voel’ het eer als een essentie, en het andere is, dat iets (heel nuchter) wel bestaat, of niet bestaat. Van God kunt u ook niet zeggen, God bestaat af en toe, nu en dan, God bestaat of God bestaat niet. Daarom vind ik de titel ‘een ziel heb je nu en dan’ onzinnig.
LikeLike
@Theo: Volgens mij wordt er in feite bedoeld, dat je je zo nu en dan bewust bent van je ziel.
LikeLike
Theo. Laat ik die “(bekende twijfel)”, die jij vernoemt, met mijn evolutionair mensbeeld nu toch bloedserieus nemen en niet meer beschouwen als de overtuigende bekende dooddoener: dat “niemand mij na zijn dood komt zeggen hoe het zit” En dat dan ook nog eens heel persoonlijk gedacht, als ik machteloos voor de steen sta, waar mijn vrouw 12 jaar geleden werd begraven en tot me doordringt wat er dan nog van haar over is. Dan besef ik ook heel goed, zeg maar als basis voor mijn geloofsdenken, wat het betekent dat ik haar (en dat is echt mijn vrouw, zoals ze was!) nog steeds niet vergeten ben en ook, hoe betrekkelijk en moeizaam dat niet-vergeten zich bij mensen voltrekt. Dan dringt ook maar al te goed tot me door, dat die dood, ook met mijn geloof in verrijzenis, zo bloedserieus is dat ik mezelf niet met omhoog kijken naar mijn vrouw voor de gek moet houden.
LikeLike
@ joost,
soms is het laatste wat iemand wilt, enige troost, laat staan van katholieke -of welke- zijde. Ik verloor mijn moeder even na mijn 20ste. Ik bedoelde het eigenlijk niet als afdoener, misschien naïef maar vaker heb je wel eens dat van ‘geef eens een teken, hoe klein ook’. Wanneer ik voor een graf sta, weet ik dat hetgene dat mij zo dierbaar was, zielloos is. De ziel is weg, verdwenen, daarvoor hoef ik niet ‘omhoog te kijken en in een hemel te staren’. Misschien kom je dan pas de essentie tegen van wat geloof betekent.
LikeLike
-….’die’ ziel zal net als ‘die’ god misschien wel niet bestaan ; maar er zal wel ‘zo-iets’ als ziel en god bestaan…
LikeLike