Ooit was de ziel vanzelfsprekend, in de filosofie, de poëzie, de religie en in de dagelijkse ervaring. Dat niet alleen, ze voerde ook het woord. Ze sprak met zichzelf – op fluisterende toon. Ze ontdekte zichzelf in tweegesprekken, met een andere ziel, of met God.
‘Ziel, verlangen, God, schoonheid. Het zijn woorden uit een voorbije tijd. Grote woorden, maar verloren woorden. Ze spreken niet meer vanzelf en tegelijkertijd begeleiden ze ons nog altijd. Eerst leken zij op sterven na dood te zijn, als meubelstukken die we geërfd hebben, maar die het niet uithouden in de nieuwe inrichting. Is God niet vooral een obstakel voor de menselijke vrijheid?’
Bovenstaande woorden komen uit het boekje De ziel opnieuw van filosoof en dichter Renée van Riessen; docent godsdienstfilosofie aan de PThU in Groningen en bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Universiteit Leiden. Van Riessen vraagt zich hier onder meer in af of de ziel nog bestaat en zoekt daarvoor bij Plato, Levinas en Kierkegaard, maar ook bij dichters en schrijvers.
‘Het denken van Kierkegaard en Levinas over onderwijs geeft aanleiding tot nieuw denken over de ziel, vanuit joods en christelijke inspiratie. Daarom kreeg dit boekessay de titel De ziel opnieuw. In de ondertitel komen de woorden terug die dit betoog verbinden met de oratie die er de kiem van was: innerlijkheid, inspiratie en onderwijs.’
Het essay is een uitwerking van de oratie die Van Riessen heeft gehouden bij de aanvaarding van de bijzondere leerstoel Christelijke Filosofie aan de Universiteit Leiden: Verder gaan dan Socrates? Over onderwijs, innerlijkheid en inspiratie bij Kierkegaard en Levinas. (Van Riessen, 2012)
‘De ziel is een van de grote verloren woorden van onze tijd – schreef de cultuurfilosoof Alessandro Baricco in zijn recente boek De Barbaren. Maar wat zijn we dan precies verloren? Is het de toegang tot ons innerlijk, of het besef dat dit innerlijk ertoe doet? Of raakten we de ziel al eerder kwijt, in de tijd dat Descartes een scherp onderscheid begon te maken tussen bewustzijn en materie? Bewustzijn is onzichtbaar en wordt tegenwoordig bij voorkeur via de zichtbare weg (de hersenen, ‘het brein’) bestudeerd en besproken.’
Renée van Riessen (foto: PThU) is filosoof en dichter; ze doceert godsdienstfilosofie aan de PThU in Groningen en is bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Universiteit Leiden. Van Riessen is auteur van Man as a Place of God, Levinas’ Hermeneutics of Kenosis (Springer, 2007) en publiceerde vier dichtbundels bij Uitgeverij Prometheus, waarvan de laatste (Krekels in de keuken) verscheen in 2008.
Op vrijdagmiddag 15 november a.s. houdt de PThU van 14 tot 17 uur een studiemiddag, getiteld Het gewicht van de ziel. De bijeenkomst vindt plaats in de filmzaal van de vestiging in Groningen, Oude Ebbingestraat 25. Sprekers zijn o.a. Renée van Riessen en Désanne van Brederode. Aanleiding voor de studiemiddag is de verschijning afgelopen zomer van het boek-essay De Ziel opnieuw door Renée van Riessen bij uitgeverij Sjibbolet in Amsterdam.
De ziel opnieuw | Renée Van Riessen | ISBN10 9491110136 | ISBN13 9789491110139 | € 15,50
GODENENMENSEN 
-In de moderne wetenschappen spreekt men over ‘de wet van behoud van energie’…, en energie zelf kan omgezet worden in massa, materie, kortom in de ‘dingen’ zelf .;… misschien kan het begrip ‘ziel’ deel nemen aan die energie en aldus een eeuwig ‘zijn’ worden…
LikeLike
citaat: “Bewustzijn is onzichtbaar en wordt tegenwoordig bij voorkeur via de zichtbare weg (de hersenen, ‘het brein’) bestudeerd en besproken.’”
Er was eens een man die zorgvuldig naar een sleutel zocht op de grond. Zijn vriend zocht mee en vroeg: “Waar ben je hem precies kwijtgeraakt?”. “Bij mij thuis”, zei de man. De vriend zei: “Waarom zoek je dan in mijn huis?”. De man zei toen: “In mijn huis is het donker, daar kan ik hem niet vinden. Hier is het licht”
Daar moest ik even aan denken bij bovenstaande zin: het bewustzijn is onzichtbaar, daarom zoeken we het maar via de zichtbare weg in de hersenen.
Wil men het bewustzijn in zichzelf vinden, dan dient men in het eigen huis zijn eigen licht laten schijnen: mens ken uzelve.
Dat licht zit overigens niet IN het stoffelijk lichaam. Het lichaam is de tempel van het innerlijke licht. Binnen in de tempel is leegte, dankzij die leegte kan het licht er wonen, zegt de esoterie. Die leegte kan men “ziel” noemen. Ziel betekent: “binnenste” zoals de ziel van een fles of de ziel van een loop van een geweer.
De elektrisch-biochemische activiteiten in het brein kunnen filosofisch gezien zowel oorzaak als gevolg van het denken of het bewustzijn zijn*. Zoeken in het brein kan dus niet iets bewijzen. Je kan wel fenomenen waarnemen, is kan ze correleren met bepaalde gedachten of bewustzijnstoestanden, verder kom je niet. je raakt verdwaalt in een moeras van rationele theorieën. Zoals de fysica steeds dieper zoekt en steeds weer met lege handen komt te staan. Bij elk antwoord ontstaan weer vele vragen.
Bovendien is denken niet hetzelfde als bewustzijn. Als ik mediteer, denk ik niet, maar laat het universele bewustzijn mijn tijdelijk persoontje bestaan door de reflectie van het ego. Tenminste als het ego nog vervuld is van ego-ïsme. Anders verdwijnt de illusoire ziel.
Voor de filosofisch monistische materialist, zal dit deze zin moeilijk te begrijpen zijn, omdat die het bewustzijn a priori aanneemt als secundair.
LikeLike
De laatste zin dient voorafgegaan te worden door het sterretje *
LikeLike
Ik kan m’n ziel zelfs voelen
en soms kan ik haar laten zien 🙂
LikeLike
‘van weten naar voelen’ (Happinez) spreekt me meteen aan die zin…er wordt teveel gesproken….stil….stil….dán ben je haar het meest daarbij…..
LikeLike
Het eerste wat me bij ziel te binnen schiet is een prachtig middeleeuws schilderij van een stervende man, die met zijn laatste adem een klein engeltje uitblaast, wat hemelwaarts vliegt. Heb met mijn kennis van het oude wereldbeeld als man van onze tijd niet echt moeite meer met afbeeldingen in dat oude wereldbeeld, zeker niet als ze van onmiskenbare artistieke kwaliteit zijn. Kan met mijn evolutionair wereldbeeld nu echer zelf met alle wetenschappelijke bescheidenheid alleen maar denken in bezielde menselijke beperkte lichamelijkheid. Ook met mijn verleden, waarin een “losse ziel” nog vanzelfsprekend was, heb ik nu niet eens het gevoel dat ik iets wezenlijks kwijt geraakt zou zijn.
LikeLike
Een moeder is in gesprek met haar kind over goed en kwaad.
” Denk erom ” zo legt zij uit……” telkens wanneer je kwaad doet wordt je zieltje een beetje zwarter. ” ” Houdt je zieltje dus zo wit mogelijk want……
” Als je zoet bent, ga je naar de hemel en als je stout bent, ga je naar de hel.”
De jongen denkt een paar tellen na : ” En wat moet ik doen om naar het circus te gaan? “
LikeLike
Leuke reactie Carla, voor een kind staat de hemel of hel gelijk aan zoiets iets als een circus. Misschien is dat wel zo, en niet alleen voor een kind. Volgens mij ben ik vragend geboren. De eerste vraag die bij mij opkomt: Is een ziel materieel, of immaterieel? Psychologen en psychiaters kwamen met het antwoord: De ziel zit achter het voorhoofdchakra, bij de pijnappelklier. Misschien is dit al een achterhaald begrip? Het tweede antwoord kwam van de gnostici. Rond het lichaam bevind zich de zgn. mikrokosmos. Dat zijn vele lagen van de ziel, die immaterieel zijn. Daar kan ik mee leven. Het verschil tussen geest en ziel werd mij niet duidelijk. Behalve dat ze allebei immaterieel zijn. Ooit een geest vast kunnen houden of een ziel op pootjes gezien?
LikeLike
@corrie ik ben al meer dan 60 jaar op zoek naar dit soort antwoorden zoals over ziel en geest. Telkens leer ik weer bij.
Het eenvoudigste antwoord lijkt mij is, dat ziel (de psyche) de veroorzaker is van bezieling. Het is dus een proces en geen entiteit.
De geest (latijn: spiritus. grieks: pneuma zie http://www.pneuma.nl/) is het leven veroorzakende dat voor mensen en dieren met het ademen samenhangt. Het is vitale levensenergie.
Wat betreft de gnostici die het over een microcosmos hebben. Dat is mijns inziens gebaseerd op de waarneming van het astrale lichaam. Het woord astraal heeft betrekking op sterren en planeten. Het materieel lichaam van de mens wordt, als men de juiste ogen ervoor heeft, gezien als een immense wolk van lichtpunten die op een sterrenstelsel lijkt. In de aura rond het lichaam, maar ook in en door het lichaam zelf. Ieder punt is een zogenaamd “layapunt”. Het sluit ook aan bij gedachten over monaden: de monadelogie.
Daarnaast hebben de gnostici de leer van de uitstraling: “emanatie”. Iedere materiële wereld wordt als het ware geprojecteerd vanuit een geestelijke wereld. Maar die geestelijke wereld zelf, is in feite ook weer een materiële wereld maar dan van een fijnere en ijlere structuur. Op die manier komen de gnostici tot heel veel elkaar doordringende werelden van verschillende fijnheid die invloed op elkaar uitoefenen.
Deze leringen komt men o.a. ook tegen bij de kabbala en het boeddhisme.
Dus wat men immaterieel of geestelijk op één vlak noemt, kan op een fijnstoffelijkere wereld gewoon materieel zijn. Als voorbeeld: het lichaam is het meest grofstoffelijk en wordt in zijn bezieling aangedreven door iets immaterieels (de ziel), dat op een fijnstoffelijk vlak materieel genoemd kan worden: het proces is waarneembaar in een “ziele-lichaam of astraal-lichaam”. Deze ziel, heeft weer een immaterieële belevendiging: geest genoemd. die op een ‘hoger’ vlak weer stoffelijk genoemd kan worden bijvoorbeeld “prana” die men verbonden kan zien, als men de juiste ogen ervoor heeft, aan de zuurstof die we inademen.
Nu is dit een vrij eenvoudig stelsel in drie delen, bij de Joden kent me er vier neshama, ruach, nefesh en guf, bij de boeddhisten zeven atman, buddhi, manas, kama, prana, ligua sarira en stula sarira. In de kabbala vier keer tien. En zoals gezegd bij de gnositici heel veel.
Nu hebben we het niet gehad over de ziel als drager van de geest, of het lichaam als drager van de ziel. Van de ene kant wordt “geprojecteerd” als een lichtstraal, of informatieverbinding of levenskracht. Aan de ontvangende kant is er het “voertuig”, de drager van het geprojecteerde beeld. Zoals het witte doek waarop de film van het leven zichtbaar wordt vanuit die projectiekamer. Zie ook over mijn bijdrage van de “leegte” waar ik het witte ontvangende mee bedoel zoals in deze bijdrage.
Eigenlijk is dat allemaal niet belangrijk, het is een speeltje voor het denken. Maar speeltjes zijn leuk. Ik heb het niet gehad of de ziel na de dood van het materiële biologische lichaam ook sterft of doorleeft. Maar ja, het wordt wel erg veel getyp hier op deze site.
LikeLike
Dank je Jan, voor je uitleg. Ik ben al blij, dat je niet denkt dat ik een psychische aandoening heb, want dat is niet zo. Het zijn opmerkingen die naar voren kwamen na vragen over mijn BDE. Wat gebeurde er, en waar was ik? Dan loop je het hele rijtje af, klinisch psychologen, neurologen, psychiaters. Omdat in mijn familie hoogsensiviteit voorkomt bezocht ik ook een paranormale bijeenkomst. Die stuurden mij naar de gnostici. Over verschillende groeperingen heb ik gelezen, en ik heb bijeenkomsten bijgewoond. De strekkingen van hun boodschap begrijp ik wel. De details kan ik minder goed onthouden. Om de goede woorden hiervoor te vinden valt niet altijd mee. Ik visualiseer het liever via mandala tekeningen. Dan kan ieder zijn eigen uitleg er aan geven.
LikeLike
Beste Corrie,
Ik begrijp je vragen. Zeker na jouw eigen BDE ervaring.
Fijn dat Jan jou daarin tegemoet is gekomen.
Zelf ben ik niet zo van het ‘verklaren’ maar meer van de verbeelding, beleving en ervaring.
Zoals in een ontmoeting de ziel zich soms kan tonen in de ogen van de ander. Of tot uitdrukking komt in muziek, kunst of een geschreven boek.
Op de vraag waar ‘ de ziel ‘zit, raak ik voorbij de ratio, de feiten en de analyse.
Ik ga er wel vanuit dat elke mens er een heeft. :-))
LikeLike
Corrie, Carla Ik ga er vanuit, dat elk mens een ziel -is-. De levende activiteit zelf dus. We maken slechts gebruik van ons lichaam.
Over muziek gesproken: elk mens, elke ziel dus, is een toon in het concert van het leven. Elke toon is een trilling die op het juiste moment ontstaat, even leeft en weer sterft. Steeds komt die toon weer terug, steeds ontstaat hij opnieuw in andere akkoorden en samenstellingen en klankkleur. Elk akkoord is een familie. Op die manier maken we allemaal deel uit van de grootse compositie van de natuur. Op die manier zijn we zowel tijdelijk als eeuwig.
Er zijn mensen die vals klinken, slechte mensen: het zijn de dissonanten der volmaaktheid. Iedere toon leeft maar kort, maar maakt deel uit van het eeuwige spel. En steeds weer opnieuw worden alle tonen bespeeld. Iedereen is daarbij nodig in eeuwigheid om deel uit te maken van alle concerten: geen enkele ziel kan daarbij gemist worden. Of die nu mooi lijkt te zijn of lelijk, kort of lang, hoog of laag, volledig af afgebroken: want in de tegenstellingen van het leven, kent men het leven.
Als alles mooi zo zijn, dan is mooi niet mooi meer maar is alles saai.
Deze gedachten zijn gebaseerd op leringen uit het boeddhisme, zoals reïncarnatie, anatta (niet zelf), annica (veranderlijkheid), skandha’s (eigenschappen). En dat het leven een spel is vanwege Shakuni en Yuddhistira in het Hindoeïsme.
LikeLike
Ziel, is de rand van het oneindige en het kleinste. De verbeelding en het Niets. Zien wat niet te zien is, kijken naar wat we zien. Het Zijn-leegheid gevuld met het onuitsprekelijke, het Zijnde. Het uitblazen van een Homunculus. Kunst. We kunnen alleen doen wat we moeten doen zonder te weten WAT we zijn. Bal masqué van neuronen die ons onwetend achterlaten. De ziel is dit alles, de taal onze martelaar. De stilte onze redding. De hond staat dichter bij god dan de mens. ( Steinbeck.) Alleen-zijn zijn de gelukkigste.
Dit is allemaal te vinden in de wereldliteratuur. Zonde van het geld dat uitgegeven aan een hoogleraar die niet alle boeken lezen kan. Anders had zij….
.
LikeLike
Joost,Jan, De omschrijving van de ziel op dit schilderij komt overeen met hetgeen een paragnost mij vertelde: Een menselijk lichaam wordt 400 gram lichter op het moment dat de ziel het lichaam verlaat. De kunstenaar van jouw schilderij gaf dit gebeuren met een engeltje weer. Mooi, dat hij dit zo kon zien. Jan’s uitleg plaatste het begrip “ziel” in de context van vele wereldreligies. Ook dat is mooi, dan” zweeft” het niet zo!
LikeLike
@Corrie, 4 ons is wel heel veel: de ziel torsen we dan als een last en sommigen ervaren dat ook zo… 😉 Maar de ziel is slechts 21 gram en dat is nog steeds niet bewezen. Er is een film over gemaakt: 21 Grams, met Sean Penn. De film is gebaseerd op de onderzoeken van de Amerikaanse arts MacDougall.
LikeLike
Ik omarm deze mythe. 😉 21 gram……hoe teer!
LikeLike
Mooi gezegd, Carla: “hoe teer” 🙂 Volgens de Theosofen is het “fijnstoffelijk-lichaam” zeer sterk en extreem rekbaar. Het zou ‘s_nachts ongeveer 1,5 meter boven je slapende lichaam zweven aan een onzichtbaar zilveren koord. Je “ziel”, (die je dan zelf bent) leeft dan in een andere (bewustzijns-) toestand.
Bij uittredingen maakt je dagelijkse “bewust-zijn” gebruik van die “ziel” met alle zintuigen. Denk ook aan “zweef” en “vlieg” dromen, tijdens je slaap, als je ze kan herinneren.
Bij sommige drugs, trekt het bewustzijn zich volgens mij terug uit het vergiftigde lichaam in het fijnstoffelijk lichaam. Dat kan m.i. verklaren waarom sommigen tijdens de “hallucinatie’s” het raam uitspringen om een rondje te vliegen.
Ik heb van een buurman gehoord dat hij uittredingen oefende, en toen het lukte zo geschrokken was, dat hij het nooit meer deed. Hij zag zichzelf bij het plafond naar zijn eigen lichaam kijken.
Een collega (ingenieur) heeft mij verteld, dat hij zo’n zelfde belevenis had bij een BDE.
LikeLike
Beste Joost.
Bij de oude Egyptenaren had men een heel scala aan lichamen, zielen en geesten die allemaal tezamen de mens vormden. Ook bij andere religies komt men dit tegen. Bij de dood vallen die verschillende delen uiteen.
http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/religion/body_and_soul.htm
Bij het prachtige verhaal over het engeltje dat uit de mond kwam, moest ik denken aan de ceremonie van het openen der mond. (zie link op diezelfde pagina). En tevens aan de “ziel” genaamd “ba” die als een vogel wordt voorgesteld. zie 1.6 bij http://www.rmo.nl/onderwijs/museumkennis/verhalen/inleiding-egyptische-dodencultus
Bij de oude Egyptenaren probeerden ze door balsemen en die ceremoniën het aardse leven te rekken. Hoewel bij het “wegen van het hart” toch een oordeel werd gegeven en die “ziel” werd opgegeten door monsterachtige beesten. Tenzij je ziel zo licht als een veer (Ma-at) was. Dan ging die omhoog.
En dat doet me denken aan Prediker zoals ik zeer waarschijnlijk hier ergens al geschreven heb:
12: 6 Eer dat het zilveren koord ontketend wordt, en de gulden schaal in stukken gestoten wordt, en de kruik aan de springader gebroken wordt, en het rad aan den bornput in stukken gestoten wordt;
12: 7 En dat het stof wederom tot aarde keert, als het geweest is; en de geest weder tot God keert, Die hem gegeven heeft.
Dat zilveren koord, daar heb ik het nu net over gehad in relatie tot de verbinding van het lichaam en de ziel (of geest)
LikeLike
Of de ziel wel of niet bestaat, hangt af van de betekenis die men eraan geest. De menselijke hersenen zijn een fysisch geheel dat aangestuurd wordt door elektrische en chemische processen. De hersenen hebben op zich niets met een geest of ziel te maken.
Als een schilder een schilderij maakt, dan bestaat dat uit doek, verf en omlijsting. Het kunstwerk is echter meer dan die onderdelen. Het stijgt uit boven de onderdelen en geeft de gevoelens van de kunstenaar weer. Het heeft een ziel. Zo kan de mens veel zaken, die hij voortbrengt, een ziel geven.
LikeLike