‘Als er niets anders is dan materie en een blind evolutieproces, zijn waarden en normen volstrekt willekeurig. Wat wij goed en fout vinden, is dan puur het resultaat van een toevallige ontwikkeling.’ Aldus prof. dr. J. Hoek, bijzonder hoogleraar gereformeerde spiritualiteit aan de Protestantse Theologische Universiteit, in het RD onder de kop ‘Ook dierenwereld laat vonkjes van bedoeling Schepper zien’.
Hoek citeert Richard Dawkins waarop de Britse wiskundige John C. Lennox reageerde dat deze schokkende conclusie volkomen logisch volgt uit het naturalistisch atheïsme van Dawkins:
‘In een universum van blinde fysieke krachten en genetische celdeling zullen sommige mensen verwond worden, andere mensen geluk hebben en je zult er geen enkele betekenis in vinden en evenmin enige gerechtigheid. Het universum dat we waarnemen heeft exact die eigenschappen die we zouden verwachten als er ten diepste geen ontwerp, geen doel, geen kwaad en geen goed is. Niets behalve blinde, meedogenloze onverschilligheid. Het DNA weet niets en kan het niets schelen. DNA is gewoon. En wij dansen naar zijn pijpen.’
Het artikel van Hoek is er een uit een reeks artikelen in de diverse media naar aanleiding van het recent verschenen boek De Bonobo en de Tien Geboden – Moraal is ouder dan de mens van bioloog en momenteel hoogleraar psychologie Frans de Waal. Hoek gaat verder in op De Waal, die stelt:
‘dat mensapen zoals de bonobo lang niet zo zelfzuchtig zijn als werd aangenomen en dat ze, als het op ‘humaan’ gedrag aankomt, het mogelijk zelfs winnen van de gemiddelde priester of leviet (met een zinspeling op de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.)
Hoek denkt dat De Waal het morele godsbewijs voorgoed uitgerangeerd meent te hebben, daar menselijkheid immers een biologische eigenschap van de soort is en niet iets wat ons door religie bijgebracht hoeft te worden. Verdere argumentatie van Hoek houdt op met de stelling dat de dierenwereld vonkjes van bedoeling van de schepper laat zien:
‘In de Bijbel lezen we van de zorg die dieren voor elkaar hebben (denk bijvoorbeeld aan de hen met haar kuikentjes en aan de mus en de arend die voor hun jongen zorgen, Matth. 23:37; Psalm 84:4; Deut. 32:11) en van de warme gevoelens die ze kunnen koesteren voor hun menselijke verzorgers (Jes. 1:3).’
In de Volkskrant stelde opinieredacteur Chris Rutenfrans dat er voor moraal menselijk bewustzijn nodig is. Hij vroeg zich af of het gedrag van mensapen, dat inderdaad sterk lijkt op menselijk gedrag, wel moreel genoemd kan worden.
‘Dat lijkt mij niet. Dieren vertonen wel sociaal gedrag dat bij de mensapen inderdaad bijzonder verfijnde vormen kan aannemen, maar zij kennen geen moraal in de zin van een stelsel van waarden en normen met betrekking tot goed en kwaad. Moraal is niet je goed gedragen, maar is een reflectie op goed en slecht gedrag en het vermogen aan de bestaande opvattingen daarover te twijfelen en er nuances in aan te brengen. Zoals De Waal ook zelf schrijft, kennen mensapen geen streven naar een moraal, in de menselijke betekenis van een logisch coherent systeem waarover gedacht en gediscussieerd kan worden en dat op grond daarvan ook gewijzigd kan worden.’
Ds. G. A. van den Brink groef wat verder in een ander artikel in het RD, waarin hij onder meer stelt:
‘Het verbaast dan ook niet dat De Waal vergaande filosofische en theologische uitspraken doet. Maar hij vermeldt in zijn literatuur geen enkel recent filosofisch of wijsgerig-theologisch werk. Er gebeurt ontzettend veel in de godsdienstfilosofie, en men houdt zich daar grondig bezig met de vraag wat moraal is en hoe de relatie is tussen sociaal en moreel gedrag. Maar De Waal kijkt naar zijn aapjes en hoeft die boeken niet meer te lezen.’
Van den Brinks eindconclusie is dat de inspanningen van De Waal misschien daarom zo populair zijn omdat hij met alle kracht betoogt dat de mens ‘van nature goed’ is (de titel van een eerder boek).
‘De dierentuin moge een terrein zonder zonde zijn, maar helaas kun je dat van de mensenwereld niet zeggen. Misschien wordt het tijd dat Frans de Waal eens de dierentuin uit stapt en zijn ogen opent in de mensenwereld. De wereld van Verdun, van Rwanda, van Syrië, van Somalië. De wereld van ons.’
De mensenwereld lijkt wel van moraal los. Maar heel misschien is het ook waar wat Rutenfrans zegt:
‘Zoals De Waal terecht opmerkt, ligt aan alle bekende culturen een religie ten grondslag. Dat niet-religieuze culturen niet bestaan ‘stemt tot nadenken’, schrijft hij. Als de morele verschillen tussen verschillende culturen niet biologisch verklaarbaar zijn, zijn ze mogelijk te verklaren uit de verschillen tussen de religies die aan die culturen ten grondslag liggen.’
Zie:
Ook dierenwereld laat vonkjes van bedoeling schepper zien
Zoektocht Frans de Waal naar moraal in dierentuin overtuigt niet
‘Er is geen moraal zonder God’
Luister na al die artikelen ook eens naar: Theodor Holman in gesprek met:
Stine Jensen, Chris Rutenfrans en Paul Cliteur over het laatste boek van Frans de Waal De Bonobo en de tien geboden’, met als ondertitel ‘moraal is ouder dan de mens’. Frans de Waal is bioloog, gespecialiseerd in het gedrag van primaten (apen en halfapen). Wat is de herkomst van moraal? Hebben we religie nodig om goed te zijn? (Opname van 8 juli jl.)
Bioloog Frans de Waal (foto: wikipedia) woont al meer dan dertig jaar in de Verenigde Staten waar hij werkt als hoogleraar psychologie aan de Emory University in Atlanta. Al ruim 30 jaar doet hij onderzoek naar het gedrag van apen. In 2007 plaatste Time Magazine hem in Top 100 met de meest invloedrijke mensen ter wereld. Zijn meeste recente boek The Bonobo and The Atheist verscheen eerder dit jaar in de VS, en ligt sinds maart de vertaling De Bonobo en de tien geboden ook in Nederland in de boekhandel.
Natuurfoto’s : PD
GODENENMENSEN 
Het begint nu eigenlijk pas goed tot ons door te dringen -en niet in het minst door een Frans de Waal- dat evolutiedenken ook betekent dat wij met ons menselijk denken terug kunnen gaan in die hele lange evolutie naar het begin. Steeds meer gaan we op grond van waarneming zien dat het proces, waar ons denken en onze vrije wil in ontstond, in heel die evolutie vanaf het begin al “oplicht” en dat daar zelfs in de materie al “vonken” van terug te vinden (zullen) zijn.
Maar we zien tot nu toe ook dat het nergens al de vorm had van ons menselijk denken en vrije wil met zijn mogelijkheden om onze wereld te veranderen en tot cultuur te maken. En ook met dat gevaarlijke risico van onze beperkte vrije wil om onze cultuur en beschaving te blokkeren en zelfs te vernietigen en de griezelige mogelijkheid van ont-menselijken.
Het hele evolutieproces ligt nu zelfs in onze handen en we kunnen dat met onze al dan niet bewuste vrije wil beslissend schade toebrengen. Daar ligt ook onze eigen menselijke werkelijkheid van moraal en “de stem van het geweten”, die ook religieus te duiden is.
LikeLike
-Er is maar één absoluut ‘zijn’ ; en dit is de evolutie vanuit de absolute, logische ideeën ( Plato met zijn ‘ideeën-wereld’ was er m.i. nog niet zover naast…) .
-En alle evolutie ontwikkelt zich volgens die absolute logica en eeuwige wetmatigheden .
-Ook de mens is slechts een deeltje in en van die evolutie, en is aldus zeer beperkt in zijn kennen en zijn kunnen .
-En moraal of ethiek is in feite niets anders dan het ‘volgen van die absolute logica’ ; t.t.z. de weg ( de Tao) van het ‘beste in alle omstandigheden’ te volgen .Misschien toont ons ‘geweten’ de juiste weg .
LikeLike
Je ziet in de moraal twee soorten waarden, de kernwaarden en de satellietwaarden. De sattelietwaarden verschillen tussen mensen, groepen, landen en veranderen in tijd. De kernwaarden zijn altijd en overal aanwezig. Ze zijn – in tegenstelling met de satellietwaarden – evident verbonden met het overlevingsinstinct, met fundamentele biologische en psychologische behoeftes. Denk aan het verbood op moord, stelen, martelen, liegen.
En ook als je een gedachte-experiment gaat doen, zul je ontdekken dat moraal (en alle waarden) gebonden is het overlevingsinstinct. Stel je voor dat je onsterflijk zou zijn, een soort lichamsloze geest, dat door niks vernietigd zou kunnen worden. Je zult ontdekken dat je alle waarden zult verliezen als je dat zou zijn.
Dus moraal heeft iets met biologie te maken.
LikeLike
“hij vermeldt in zijn literatuur geen enkel recent filosofisch of wijsgerig-theologisch werk.”
Typisch geklaag van een gelovige doordenker die alweer een speeltje ziet afgepakt. Natuurlijk doet De Waal dat niet. Die is wetenschapper en houdt zich bezig met empirische data. Filosofische en/of theologische vooringenomenheid zit dan alleen maar in de weg.
Filosofen en theologen kunnen, als ze daar zin in hebben, reflecteren op wetenschappelijke bevindingen. Zij gebruiken daarvoor slechts hun verstand en negeren aldus waargenomen feiten en de benodigde methodologie om die te verkrijgen.
Wetenschappers hoeven zich nul komma niets aan te trekken van de bevindingen daarvan; anders zaten we nu nog met Aristotelische natuurkunde.
Hoek en Rutenfrans zijn dus gewoon irrelevant. Om te beginnen beseffen zij de belangrijkste implicatie niet: bewustzijn en moraal zijn geen discrete begrippen, maar continue. Er is geen scherpe afscheiding tussen bewustzijn en non-bewustzijn. Bovendien kunnen zij zich niet indenken dat er nog wel eens andere vormen van bewustzijn zouden kunnen bestaan.
Bij mieren bijvoorbeeld:
http://ngm.nationalgeographic.com/2007/07/swarms/miller-text
Wat mij dan altijd weer verbaast is hoe inflexibel en beperkt het denken en het voorstellingsvermogen van dergelijke doordenkers is. Wat mij opvalt is hoe weinig belangstelling ze hebben voor opwindende nieuwe wetenschappelijke bevindingen. Zo blijven ze achter de feiten aanhobbelen.
Het wordt tijd dat zij de dierentuin in gaan.
LikeLike
“Het begint nu eigenlijk pas goed tot ons door te dringen …”
Natuurkundigen beseffen dat al een tijdje, hoor. Oerknal en zo.
” onze vrije wil in ontstond”
Het is nog maar de vraag of vrije wil een betekenisvol begrip is. Ik denk het wel, maar het zal alweer de wetenschap zijn die dat uitmaakt – zoals met impetus, flogiston en ether.
“Het hele evolutieproces ligt nu zelfs in onze handen”
Dat is een misvatting. De evolutietheorie doet geen voorspellingen over welke soorten er in de toekomst zullen ontstaan. Evolutie is namelijk richtingloos. Dit
“vonkjes van bedoeling”
is dan ook onwetenschappelijk. Dat is niet hetzelfde als waardeloos, maar het is wel verkeerd de wetenschap voor dit karretje te spannen.
LikeLike
Ontloop je de “mensentuin” en ben je bang wat je daar allemaal, ook wetenschappelijk, tegen kunt komen?
LikeLike
Waarom zou moraal in shemelsnaam met biologie en niet met menswetenschappen te maken kunnen hebben? Natuurwetenschappers vinden menswetenschappen beneden hun stand?
LikeLike
MNb Misvatting? Evolutie is richtingloos? Ooit van atoombewapening, door onze vrije wil mogelijk gemaakt, gehoord met zijn nu desastreuse gevolgen? Ooit van uiterst bedreigende onbewuste of bewust consumptieve menselijke milieuoverlast gehoord met zijn eventueel desastreuze gevolgen? En dat wij dan gericht iets moeten doen…
Als je evolutie serieus neemt is die inderdaad vanaf het begin bezig en daarom spreek ik van “vonkjes” aan het begin van de evolutie naar menselijk denken en beperkte vrije wil en wie weet hoe en of dat verder gaat..en dat dat nu pas, zeker ook met de Waals opvattingen over primaten, nu pas wetenschappelijk tot ons doordringt dat dat iets met ons te maken heeft..
LikeLike
Dat evolutie richtingloos is, lijkt mij nietmaals een echte wetenschappelijke uitspraak, omdat je (MNb) dit niet kunt weten. Men claimt te weten hoe evolutie werkt, maar men kan het niet weten, je kunt niet begrijpen of er een achterliggend principe bestaat, een sturende kracht, een verborgen invloed desnoods. Geen enkel schepsel ontstaat bij willekeur, maar volgt uit specifieke genenplaatjes. Waarom zou het “grote plaatje” dan per definitie richtingloos zijn (geweest)?
LikeLike
[…] discussiesamenvatting (breder dan de discussie met dr. Van den Brink) van filosoof Paul Delfgaauw.19 De zoektocht naar moraal in de dierentuin is in ieder geval nog niet […]
LikeLike