‘Economie losgezongen van moraal en religie’

‘It’s stupid, the economy!’ – Deze variatie op Bill Clintons beroemde oneliner past bij de kern en oorsprong van het denken van de vorige week overleden econoom ‘van het genoeg’, Bob Goudzwaard. De oud-hoogleraar economie hield zich diepgaand bezig met economische theorievorming van wat tegenwoordig ‘externe effecten’ wordt genoemd: Effecten van economische activiteit die niet worden doorberekend in de prijs van producten: Milieuschade als belangrijk effect. Goudzwaard droeg ook bij aan hoe die economische groei te beteugelen.

‘Wat er mis kan gaan als economie een doel op zichzelf wordt
en losgezongen raakt van moraal en religie’
_{(Teunis Brand, Stichting Christelijke Filosofie)}

_{Bob Goudzwaard} _{(1934 – 2024)}

Tevreden zijn
De schepping is niet oneindig, vond Goudzwaard als progressieve politicus, die in 1980 het conservatieve CDA verliet. Hij vond dan ook dat “niets oneindig is, behalve God. Wel is er ruimte genoeg voor alle mensen op aarde, ook als er miljarden mensen op aarde leven”. Net als apostel Paulus vindt Goudzwaard dat je tevreden moet zijn met ‘je voedsel, kleren en onderdak; zo niet, dan verval je in schadelijke begeerten’.

Goudzwaard promoveerde in 1970, vlak voor de verschijning van het rapport van de Club van Rome. Goudzwaards thema was het beprijzen van schaarse goederen, zoals het milieu, een idee dat nu(!) op allerlei manieren tot uiting komt, bijvoorbeeld bij het Europese stelsel voor handel in CO2-rechten, het Emission Trade System (ETS).

‘Maar in zijn tijd aan de VU waren de boeken van Goudzwaard niet in de universiteitsbibliotheek te vinden: te omstreden.’
_{(Trouw, Jelle Brandsma)}

_{ETS: terugdringen uitstoot van broeikasgassen}

Bewustwording
Dr. Teunis Brand, directeur van de Stichting Christelijke Filosofie (SCF), verwees naar het denken van Goudzwaard op een netwerkbijeenkomst voor christenwetenschappers over het thema: ‘De wetenschapper als activist?!’ ook over de rol die het christelijk geloof speelt in wetenschapsbeoefening. Daarbij probeerde hij een antwoord te formuleren op een uitspraak van filosoof en hoogleraar in het recht Jacques Ellul.

‘De eerste taak van christen-intellectuelen vandaag de dag is bewustwording (…) De eerste daad, de eerste voorwaarde voor zo’n bewustwording, is een wilde en gepassioneerde vernietiging van mythen, van intellectuele afgoden.’
_{(Uit: Staan in de wereld van nu, Jacques Ellul)}

_SCF: _{De wetenschapper als activist?!}

Het ‘verloren paradijs’ herstellen?
Hoe doe je dat, dat kritisch analyseren van de machten en afgoden van onze tijd? Brand formuleerde een antwoord, aan de hand van een voorbeeld dat hem inspireert, namelijk dat van econoom prof. dr. Bob Goudzwaard (overleden op 20 april 2024, een dag nadat Brand zijn lezing uitsprak).

‘Goudzwaard is heel kritisch op het vooruitgangsdenken dat typerend is voor de moderniteit. Hij laat op basis van een zeer grondige analyse zien dat het opkomen van het vooruitgangsidee in belangrijke mate te verklaren valt vanuit het afscheid nemen van een aantal klassiek christelijke overtuigingen, zoals het geloof in Gods voorzienigheid en besef dat deze wereld gebroken is en dat de mens niet in staat is om op eigen kracht het ‘verloren paradijs’ te herstellen.’
_(SCF)

Wat er mis kan gaan
Wat Brand sterk vindt, is dat Goudzwaard duidelijk maakt wat er mis kan gaan als economie een doel op zichzelf wordt en losgezongen raakt van moraal en religie.

‘Daarmee peilt hij dieper dan de ‘oppervlakteverschijnselen’, en laat hij zien dat er ideologieën ten grondslag liggen aan de manier waarop we denken, leven en de maatschappij vormgeven. Deze ideologieën kunnen ons blind maken voor wat er daadwerkelijk aan de hand is. Geld, techniek, geloof in vooruitgang, maakbaarheid en menselijk kunnen: het kunnen machten worden die ons beheersen in plaats van wij hen.’
_(SCF)

_{Netwerkbijeenkomst Stichting Christelijke Filosofie}

Economie gaat ook anno 2024 vóór de natuur
“Als er échte keuzes moeten worden gemaakt tussen economische activiteiten of de natuur, kiest de Kamer vaak voor economische activiteiten.” Deze spiegel hield demissionair minister Van der Wal (Natuur en Stikstof) de Tweede Kamer onlangs voor. – Precies hét voorbeeld dat Goudzwaard nu zou geven van wat er mis gaat als economie een doel op zichzelf wordt. Kiezen voor natuur én economie is het antwoord.

‘De maatschappelijke kosten van níet investeren in natuurherstel zijn vele malen groter,’ aldus de minister. ‘Ik wil dat toch gezegd hebben. Want zodra het over de natuur gaat, voel ik de weerstand. Terwijl natuur juist een economische kans is en groene groei versterkt.’
_{(Trouw, Auke van Eijsden)}

Een nieuwe weg
Goudzwaard hield het destijds echter niet alleen bij kritische analyse. Hij probeerde ook een nieuwe weg te wijzen, zowel op het gebied van de economische theorie als op het gebied van politiek en beleid.

‘Hij deed voorstellen voor hoe we economische groei kunnen beteugelen, hoe we ongelijkheid kunnen verkleinen. Van die concrete voorstellen kun je natuurlijk van alles vinden, maar vanuit zijn maatschappelijke betrokkenheid stapte hij wel uit de ivoren toren van de wetenschap en ging met zijn verhaal de maatschappij in.’
_(SCF)

Toekomstige generatie
Goudzwaard ontving in 2011 een eredoctoraat in de godgeleerdheid. Tijdens die gelegenheid vertelde hij dat een van de drie reuzen op wiens schouders hij had gestaan, Dietrich Bonhoeffer was. Die leerde hem te ‘leven vanuit Gods toekomst en die present te stellen in het heden’. In dat verband herhaalde hij de woorden van de Duitse theoloog waarmee hij zijn afscheidscollege aan de VU opende:

‘De laatste vraag is niet, hoe verlaat ik als held het toneel, maar hoe zal de volgende generatie verder leven. Alleen uit deze vraag kunnen oplossingen ontstaan die vruchtbaar zijn.’
_(Soφie)

Bronnen:
* De wetenschapper als activist?! (Stichting Christelijke Filosofie, 29 april 2024))
* Een zachtmoedige Elisa. In memoriam Bob Goudzwaard (1934-2024) (Soφie, april 2024)
* Bob Goudzwaard drong al vijftig jaar geleden aan op beperking van economische groei (Trouw, 22 april 2024)
* Minister Van der Wal haalt uit naar Kamer: economische belangen winnen het van natuur (Trouw, 28 maart 2024)
* Netwerkbijeenkomst ‘De wetenschapper als activist?!’ (ForumC)
* Club van Rome – Grenzen aan de groei (1972) (Historiek)
* Staan in de wereld van nu – Uitdagingen in een postchristelijke beschaving (KokBoekencentrum)

Beeld: Twee meisjes planten een jonge boom (freepik.com)
Beeld CO2: European Commission (Getty Images)
Beeld Bob Goudzwaard: Soφie
Beeld De wetenschapper als activist?!: Stichting Christelijke Filosofie
Beeld Netwerkbijeenkomst: Stichting Christelijke Filosofie

Het SCP en hoe religie de redelijkheid kleurt

In de basis zijn al onze overtuigingen van hetzelfde laken een pak – ze zitten met z’n allen in een groot web of systeem dat geen uitzonderingsposities of vaste gereserveerde plekken heeft. Maar daarbinnen zijn er wel degelijk verschillen. Sommige overtuigingen zitten aan de rand, andere in het centrum; sommige zitten met heel veel draden vast aan andere overtuigingen, andere bungelen er wat losjes tussenin. Daarom pas je de ene overtuiging ook veel gemakkelijker aan dan de andere. Geloof zit voor gelovigen in het centrum van hun denkweb.

Aan het woord is Jeroen de Ridder, bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de RUG en universitair hoofddocent filosofie aan de VU. Hij vindt dat ‘religie de redelijkheid kleurt’, maar er blijft volgens hem genoeg overlap tussen wat de gelovige, andersgelovige en niet-gelovige (on)redelijk vinden.

‘Dit [religie die redelijkheid kleurt] drukt verschillende dingen uit. Allereerst dat religieuze overtuigingen een centrale plek innemen in het denken van gelovigen. Godsgeloof heeft wijdvertakte gevolgen in het denken: het beïnvloedt levensbeschouwing, mensvisie, ethiek, ideeën over wat er bestaat en kan bestaan, zelfs je visie op kennisverwerving.’

_{Sören Kierkegaard, Blaise Pascal, Herman Dooyeweerd}

Kan het hart de redelijkheid eveneens kleuren? De Ridder verwijst naar denkers als Søren Kierkegaard, Blaise Pascal en Herman Dooyeweerd, over wie wel gesuggereerd is dat zij vinden dat religieus geloof een kwestie van ‘redenen van het hart’ is.

‘Religieus geloof is volgens deze filosofen van een totaal andere orde dan alledaagse en wetenschappelijke overtuigingen. Het verstand produceert en beoordeelt overtuigingen door conceptueel en talig denken, analyseren en argumenteren. Het hart niet. Sterker nog: dat kan niet eens. Proberen om redenen van het hart verstandelijk te analyseren of te onderbouwen, is net zoiets als proberen te ruiken met je oren.’

De Ridder vindt dat religieuze overtuigingen gevolgen hebben voor wat je redelijk en onredelijk vindt. Religieus geloof is van invloed op de denkregels die je hanteert en als ideaal ziet.

‘Als je je bij het vormen van je overtuigingen houdt aan goede denkregels, dan zijn je overtuigingen redelijk. Zo niet, dan niet. Concreet: als je je ideeën over de oorlog in Oekraïne uitsluitend baseert op de Russische staatszender, dan zijn je overtuigingen niet redelijk, want die zender verspreidt veel sterk eenzijdige of ronduit misleidende informatie.’

_{Jeroen de Ridder (Twitter)}

De vraag die Jeroen de Ridder zichzelf stelt is of hij met dit voorstel toch geen uitzonderingspositie voor religieus geloof creëert. Kan en moet dat niet beoordeeld worden op redelijkheid? Zijn antwoord daarop is dat religieus geloof weliswaar je ideaal van redelijkheid kleurt, maar niet totaal anders maakt.

‘Er blijft voldoende overlap tussen wat de gelovige, andersgelovige en niet-gelovige redelijk of onredelijk vinden. (…) Die overlap biedt voldoende gemeenschappelijke grond om ook gesprekken te voeren over de houdbaarheid en redelijkheid van religieus geloof en andere levensbeschouwingen.’

En zo belanden we bij het SCP-rapport Buiten kerk en moskee, dat laat zien dat de mogelijkheid van open en redelijke gesprekken over religie en levensbeschouwing van groot belang is in onze samenleving: noch gelovigen, noch ongelovigen zouden zich moeten opsluiten in bubbels van eigen redelijkheid en gelijk.

‘Ik denk zelfs dat we als christenen eigenlijk geen SCP-onderzoekers nodig hebben om ons eraan te herinneren dat er veel is wat ons als medemensen verenigt. Wij kennen immers de Bijbelse opdracht om onze naaste, die ook beelddrager van God is, lief te hebben als onszelf.’

Zie: Valt er over religie niet te twisten? (Reformatorisch Dagblad, 2 april 2022)

Foto: ‘Binnen kerk en moskee’ – In Córdoba (Spanje) werd in 1523 de oude gebedsruimte verbouwd: men bouwde de kathedraal gewoon in de moskee. (toerismeinspanje.eu)
_{Foto’s denkers:}
_{Sören Kierkegaard (li, imdb.com)}_, _{Blaise Pascal (re bo, Debabrat, Facebook)}_, _{Herman Dooyeweerd (re on, Twitter)}

Niet bij Geloven in een Betere Wereld alleen

Ook bij brood, bij actie, want het kan anders, moet anders. Praktisch idealisme? – Hoogleraar dr. Azza Karam, vanaf 2019 verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam, (Faculteit Religie en Theologie), tevens werkzaam bij de Verenigde Naties (VN), vindt het vreemd dat er voor de rol van religie in het bereiken van de internationale duurzaamheidsdoelen nauwelijks aandacht is, terwijl religie voor het overgrote deel van de wereldbevolking een belangrijke rol speelt. ‘Duurzame ontwikkeling kan niet zonder aandacht voor religie.’

‘Daarom start de Faculteit Religie en Theologie van de Vrije Universiteit Amsterdam samen met ontwikkelingsorganisaties ICCO en ACT Alliance per 1 januari 2019 de bijzondere leerstoel ‘Religion and Sustainable Development’.’ (VU)

Sustainable Development: Duurzame Ontwikkeling. Karam heeft wereldwijd een grote bekendheid op het terrein van religie en ontwikkelingswerk. Zij is onder meer voorzitter van de VN-taskforce voor de samenwerking met faith-based organisaties en is blij met deze internationaal belangrijke leerstoel die zij vanaf januari 2019 mag bekleden. – Een einde maken aan extreme armoede, ongelijkheid, onrecht en klimaatverandering: de kern van de duurzame ontwikkelingsdoelen.

‘Naast deze culturele en religieuze waardepatronen gaat het onderzoek over de rol van de vele religieus geïnspireerde NGO’s [organisaties onafhankelijk van de overheid]. Marinus Verweij, voorzitter van [de interkerkelijke] ontwikkelingsorganisatie ICCO: ‘Het onderzoek kijkt ook naar het fijnmazige netwerk van kerken, moskeeën, synagogen en tempels overal in de wereld. Dit netwerk is te vinden op plaatsen waar overheden en bijvoorbeeld de VN vaak niet kunnen komen.’ In Nederland en wereldwijd zijn kerken en andere religieuze gemeenschappen betrokken bij thema’s als duurzaamheid, sociale gerechtigheid en vredesopbouw. Voor blijvende veranderingen is dit netwerk van geloofsgemeenschappen een belangrijke bondgenoot, maar dat vraagt wel altijd tegelijk een kritische blik.’ (VU)

Azza Karam had erbij moeten zijn, gisteren bij de Vrienden van Oikos in Utrecht. Bij hen leeft de gedachte dat het anders kan, anders moet, springlevend. Praktisch idealisme. Religie heeft aandacht voor armoede en klimaatverandering, onderwijs, gender, vredesopbouw. Kortom, voor een leefbare en eerlijke wereld. De zorg voor de aarde en de natuur speelt een belangrijke rol. In 2015 bijvoorbeeld schonk NPO Spirit aandacht aan Religie en Duurzaamheid. Religie anno 2018 kan niet zonder aandacht voor duurzame ontwikkeling. Zittend op haar bijzondere leerstoel had Karam zo aan kunnen schuiven bij Oikos om een van de 17 internationale duurzaamheidsdoelen in werking te zien.

‘Ongelijkheid, klimaatverandering en conflicten zijn de uitdagingen zijn voor vandaag en de toekomst, waarvoor stichting Oikos en haar voorlopers zich decennialang lang inzetten voor een eerlijke en leefbare wereld, door studie en acties.’ (Oikos)

Ondanks dat Oikos recent is opgeheven, werd door oud-directeur van Oikos, David Renkema met wijde blik voorwaarts gekeken en gaf hij door zijn deze dag gepresenteerde boek Geloven in een betere wereld (‘Diep onder de indruk’ – Jan Pronk) een luid klinkend startsein om de opgedane ervaringen van Oikos door te geven aan de toekomst. Renkema beschrijft uitvoerig de wereldwijde uitdagingen, zoals het zorgen voor een eerlijke verdeling (armoede!) binnen en tussen landen, het bieden van kansen voor komende generaties, en het terugdringen van spanningen, conflicten en polarisatie. Zelf geeft Renkema daar al een praktisch voorbeeld van door zijn werkzaamheden bij De Zinnen in Den Haag. (foto David Renkema: PD)

Bij Oikos bleef het niet bij geloven alleen – maar werd er voortdurend gewerkt aan een betere wereld waarin mensen zich in alle verscheidenheid inzetten voor menselijke waardigheid en een leefbare aarde voor iedereen. Ruim twintig instellingen, gelieerd aan Oikos, kregen die dag een geldprijs dankzij de Challenge die de stichting Vrienden van Oikos had georganiseerd om haar restsaldo een bestemming te geven ‘in de geest van Oikos’. In de prijzen, uitgereikt door voorzitter Ina van de Bunt-Koster, vielen onder meer: stichting IDEA; stichting OnFile en de Groene Moslims.

Tijdens deze Oikos-dag (foto: PD) werd aan het einde van de middag onder leiding van journalist en wetenschapper Mirjam Vossen – in een temperamentvolle ‘Lagerhuis-opstelling’ – stellingen besproken met vragen die te denken gaven, ook voor na afloop:

‘Is het erg dat de ‘grote verhalen’ zijn vervangen door ‘praktisch idealisme’?; ‘Als onze gevoelens van compassie onze agenda bepalen, want doen we dan met de saaie, trage en meer structurele vraagstukken?’ en ‘Hebben kerken / ontwikkelingsorganisaties een rol als educator van het publiek?’ (Oikos)

Het kan anders, stelde Oikos. Het kan beter, klonk het deze dag. Oikos mag er dan als organisatie niet meer zijn, maar – gedreven door humanitaire en ecologische waarden, zoals Renkema ook schrijft in zijn boek – het werk gaat door.

rikkovoorberg2

‘Theoloog in het wild’ Rikko Voorberg gaf in zijn speech, inspirerend gebarend, de luisteraars veel mee. Dat je je bijvoorbeeld niet achter God kunt verschuilen – je bent zelf verantwoordelijk. Voorberg legde daarbij de vraag voor die God zo’n vierduizend jaar geleden al stelde aan Job: ‘Waar was jij?’ met de duidelijk ondertoon: ‘Wat doe jij?’
– Een steentje bijdragen bijvoorbeeld, zoals Renkema stelt. (foto Rikko Voorberg: PD)

‘Soms ondergronds. Met de kennis van nu zien we een aantal initiatieven die het werk mogelijk op eigen wijze zullen voortzetten. (…) Mensen, bewegingen en organisaties dragen naar beste kunnen een steentje bij, gebaseerd op de beschikbare kennis en gedreven door humanitaire en ecologische waarden. Daarbij is in dialoog zijn en blijven altijd belangrijk. Want hoe we het ook wenden of keren, we hebben te maken met mensen met verschillende belangen, ideeën en verwachtingen. Dat was het geval in de twintigste eeuw en dat is in de eenentwintigste eeuw niet anders. De kunst is om de samenleving zo te ordenen dat die ordening mensen geen redenen geeft om zich vernederd te voelen.’* (Uit: Geloven in een betere wereld, blz. 156)

* Renkema verwijst hier naar Avishai Margalit, De fatsoenlijke samenleving (1966)

Azza Karam (foto: berkleycenter.georgetown.edu) is senior adviseur met de portefeuille cultuur bij het Population Fund van de VN en is voorzitter van de VN-taskforce voor de samenwerking met religieuze organisaties. Zij heeft een Egyptische en Nederlandse achtergrond en promoveerde aan de UvA op een onderzoek naar religie, beleid en gender, doceerde aan verschillende universiteiten en werkt inmiddels vele jaren bij verschillende VN-organisaties op het snijvlak van cultuur, religie en ontwikkeling. (VU)

Geloven in een betere wereld. Sporen van Oikos | ISBN: 978-94-92183-76-7 | 160 pagina’s | Uitgave 15 11 2018) | € 15,00 incl. Btw

Gerelateerd: Geloven in een nieuwe oecumene

Foto: PD (26-08-2015 – Ede-Wageningen)
Update: 10.20 uur.

En de aarde bracht voort… alweer een evolutiedebat

Weer een congres over de theologische implicaties van evolutionaire schepping? Destijds in 2011 organiseerde ForumC, het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederland Protestantisme en de afdeling Wetenschapsgeschiedenis van de VU een congres over anderhalve eeuw evolutiedebat in protestants-christelijk Nederland. In september 2017 wederom een debat, nu naar aanleiding van het boek En de aarde bracht voort, van Gijsbert van den Brink over christelijk geloof en evolutie. Toch niet een herhaling van zetten van het debat over schepping en evolutie, zoals wetenschapshistoricus Ab Flipse in 2011 stelde?

Het Reformatorisch Dagblad (RD) kopte destijds angstig: Omarmen evolutie opstap naar ontkerkelijking.

‘Sympathie voor het creationisme was vrijdag tijdens het debat nauwelijks te bespeuren bij de inleiders en de forumleden. Slechts prof. dr. Gijsbert van den Brink vormde daarop een gunstige uitzondering. Onder meer theoloog en forumlid Taede Smedes parkeerde het creationisme samen met het atheïsme in de hoek van de ideologieën. Tekenend voor de moeite die sommige aanwezigen hadden genomen om zich te verdiepen in het Bijbelse creationisme was de opmerking van promovendus Wolter Huttinga, een van de inleiders: ‘Nee sorry, daar heb ik geen zin in.’ (RD)

Het RD concludeerde destijds: ‘Hoewel forumlid Taede Smedes ontkende dat het omarmen van de evolutietheorie een aanjager is geweest van de secularisatie, spreken de feiten boekdelen.’

Trouw schreef in 2011 dat als een geoloog zou zeggen dat de aarde honderden miljoenen jaren oud was, gereformeerde voormannen uit zouden barstten in hoongelach. ‘Dat zijn zulke fabelachtige getallen’, zo stelde de theoloog Herman Bavinck vast. ‘Net zoals sommige heidenvolken die hanteren.’

Destijds verwees Trouw naar de in 2010 overleden gereformeerde bioloog Jan Lever die het in het televisiereportage bij de NCRV lukte om, samen met zijn collega’s, de meeste gereformeerden met de natuurwetenschappen te verzoenen via een theologisch compromis: als je een starre interpretatie loslaat, stelde Lever, hoef je je geloof niet te verliezen.

‘Aan de evolutietheorie, stelde Lever de verontrusten gerust, kunnen mensen geen moraal ontlenen. Het zegt alleen iets over hoe de aarde geworden was. “Hij benadrukte daarmee dat hij in de lijn van Kuyper dacht: evolutie is als proces acceptabel, maar als wereldbeschouwing ontoereikend.“ Die opvatting werd uiteindelijk dominant. God kan, zo zeiden de dominees Lever voortaan na, ook heel goed via evolutie geschapen hebben. Flipse: ‘Tot de dag van vandaag vind je deze opvatting in de kerk.’ (Trouw)

Evolutie dus. Hoe serieus moeten we die wetenschappelijke theorie nemen, vraagt Weet wat je gelooft, het kennisplatform over de Bijbel, Geloven en Kerkzijn zich nu af en zegt dat orthodoxe christenen daarover zijn verdeeld, maar de theorie steeds vaker als gegeven aanvaarden.

Het debat is op 22 september 2017 overdag in congrescentrum De Schakel in Nijkerk. Een dag ‘vol stevige maar open theologische gesprekken tussen evolutionair theïsten, creationisten en oorsprongsagnosten’. Er wordt gesproken over hoe sterk de evolutietheorie staat; natuurlijke selectie, creatuurlijk lijden en het karakter van God; gemeenschappelijke afstamming en theologische antropologie, en evolutietheorie en heilsgeschiedenis: schepping, historische Adam, zondeval en verlossing.

‘Ook al blijft het lastig uit te leggen hoe dit zich verhoudt tot hun orthodoxe geloof. Maar stel dat het waar is… wat zijn dan de theologische implicaties? Kunnen we terecht stellen dat ‘evolutionaire schepping’ ons geloof in en vertrouwen op God niet aantast? Welke consequenties heeft de theorie van ‘gemeenschappelijke afstamming’ voor ons mensbeeld, en is ‘natuurlijke selectie’ te rijmen met het godsbeeld dat de Bijbel ons presenteert?’ (Weet wat je gelooft)

In zijn boek En de aarde bracht voort, over christelijk geloof en evolutie, onderzoekt Gijsbert van den Brink de consequenties van evolutie voor een orthodoxe christelijke theologie en meent dat er op elke uitdaging waarvoor evolutie de theologie stelt een antwoord te geven is dat zich goed verdraagt met gereformeerde orthodoxie.

‘Als hij gelijk heeft, hoeft niemand zich dus nog zorgen te maken of geloof in God, ook in orthodoxe en gereformeerde zin, nog wel mogelijk is, gesteld dat evolutie onomstotelijk vast zou staan. Tegelijk maakt hij er geen geheim van, dat het ‘totaalplaatje’ er op onderdelen wel anders uit komt te zien.’ (Weet wat je gelooft)

En de aarde bracht voort | Gijsbert van den Brink | Pagina’s 200 | Boekencentrum | Paperback | VBK Media | ISBN 9789023971535 | Verschijnt op 22 juni 2017 | Stel dat de standaard-evolutietheorie klopt. Wat betekent dat dan voor het christelijk geloof? Voor mijn geloof? In dit boek onderzoekt dr. Gijsbert van den Brink de mogelijke gevolgen van acceptatie van de evolutietheorie voor vragen als: Hoe kijken we naar de Bijbel? Hoe zit het met lijden en dood, met Adam en Eva, met de zondeval – en hoe is de mens dan beeld van God? Sluiten bovendien toevallige mutaties de voorzienigheid van God niet uit? Van den Brink wil christenen met dit boek helpen ontdekken of en hoe orthodox geloven en evolutie kunnen samengaan. (Boekencentrum)

UPDATE – Zie: Boekpresentatie aan de VU op 22 juni 2017

Zie voor boek en debat: Evolutie. Stel dat het waar is

Cartoon: users.skynet.be

De Nieuwe Spirituelen: patchwork-religie

De aandoening staat (nog) niet in de DSM-5, maar het zou zomaar kunnen dat je als gelovige gediagnosticeerd wordt als lijdend aan het syndroom multiple religious belonging (MRB). Theologen en religiewetenschappers mijden je, omdat je dan zo’n enge vrije ongebonden spiritueel bent, een zwevende gelovige die eigenlijk onderzocht moet worden.

‘Sommige theologen vinden dat zulke religieuze shoppers eigenlijk niet serieus bezig zijn met religie: religie is een package deal, waarbij het alles of niets is. Maar MRB valt niet te ontkennen. Het kan mensen helpen om meer kwaliteit aan hun bestaan te geven, en om te gaan met vaak lastige levensvragen.’ (NW)

Meervoudige religieus verbonden, heet dat. Of nog vriendelijker: een flexibel gelovige. Onlangs was er een studiedag over en er komt er weer een aan. Als je niet te veel last hebt van je MRB zou je er heen kunnen gaan en lotgenoten ontmoeten. Nou ja, lotgenoten. Het lijkt me bevrijdend je behoefte aan zingeving bij meerdere religieuze bronnen te kunnen vinden.

Het onderzoek gaat verder. En op 20 september verzorgen Manuela Kalsky en André van der Braak een studiedag over meerstemmig geloven in het Dominicanenklooster in Huissen. Daar komen vragen aan de orde als:

‘Is MRB een bedreiging of een verrijking? En als het een bedreiging is, wat wordt er dan bedreigd? Draagt MRB bij aan de vorming van een nieuw wij? Hoe onderscheidt MRB zich van een plat relativisme, waarin ieder zijn eigen religieuze waarheid heeft?’ (NW)

Tijdens deze studiedag vertelt Van der Braak dat het verschijnsel MRB al veel langer bestaat in Japan en China en dat In Nederland het fenomeen onderzocht wordt op de VU. Ook wordt het Nederlandse religieuze landschap anno 2014 geschetst en kom je meer te weten over religieuze diversiteit, migratie, nieuwe spiritualiteit en hybride religiositeit. Dit laatste is een andere benaming voor MRB, en dat weer wordt ook wel multiple religious identity genoemd. De mooiste andere benaming vind ik: patchwork-religiositeit.

‘De religieuze zoeker wordt gezien als een consument op een markt van welzijn en geluk. Dit uit zich in normatieve wetenschappelijke termen als patchwork-religiositeit en religieuze bricolage, termen die hybride religiositeit vaak afschilderen als oppervlakkig en opportunistisch: mensen knutselen hun eigen persoonlijke religie in elkaar. Binnen de christelijke theologie wordt hybride religiositeit, omdat ze in strijd is met de exclusiviteitsaanspraken van (de westerse monotheïstische traditie, veelal benoemd als syncretisme, een term met een sterk negatieve connotatie.’ (DSTS)

Manuela Kalsky is directeur van het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving en van project W!J. Sinds 1 januari 2012 bekleedt ze de Edward Schillebeeckx leerstoel voor Theologie en Samenleving aan de Vrije Universiteit. (foto: Wiki)

André van der Braak is hoogleraar boeddhistische filosofie in dialoog met andere levensbeschouwelijke tradities aan de VU in Amsterdam. Hij is onderzoeker bij het DSTS in het kader van het onderzoeksproject ‘Meervoudige religieuze binding’. En zen-leraar. (foto: Wiki)

Bronnen: NieuwWij / DSTS

Datum: zaterdag 20 september 2014
Tijd: 10.00-16.30 uur
Locatie: Dominicanenklooster in Huissen
Kosten: € 37,50 (incl. lunch en drankje)
Aanmelden kan hier.

Illustr: KU Leuven (Easter Patchwork by Lin Priest and the pupils of Class 4 LP, Hornsea CP)

Gerelateerd: Steeds meer mensen kijken over de grenzen van één religie heen

Religie is natuurlijk, en God waarschijnlijk?

In Amsterdam, op 16 en 29 januari 2014, worden er een Debat en een Nationaal Religiedebat georganiseerd over het bestaan van God. Bestaat God? Moet je gek zijn om in God te geloven? Is godsgeloof redelijk? Kan God weten dat Hij logisch denkt? Heeft God onmiddellijk intuïtief inzicht? Debatten op de VU en in Felix Meritis. Maar ook op blogs woedt de discussie.

‘Nog altijd zijn er weinig onderwerpen die meer stof doen opwaaien dan juist religie. Buiten Europa groeit religieus geloof. En zelfs in het seculiere Nederland zijn er mensen die zich tot het geloof in God bekeren. Natuurlijk kunnen we dat zien als een nieuw bewijs voor de onuitroeibare irrationaliteit van mensen. Maar misschien is er meer aan de hand.’ (VU)

Mihai Martoiu Ticu (foto: OBA), afgestudeerd in wijsbegeerte en internationaal recht, is daar beslist over: er is geen bewijs dat God bestaat. Bij Joop.nl doet hij een poging te laten zien wat er niet klopt aan de redenering van Emanuel Rutten. Martoiu Ticu benoemt drie zwakheden van het godsargument.

‘We hebben geen enkel bewijs dat er slechts vier manieren bestaan om te weten dat God niet bestaat. We kunnen bijvoorbeeld niet uitsluiten dat wetenschap of logica ooit zullen bewijzen dat God niet bestaat. Rutten maakt gebruik van modale logica voor zijn argument. Modale logica trekt conclusies uit het feit dat iets mogelijk is of denkbaar. Ook als we zijn eigen premissen en argumentatiemethode accepteren, komen we tot andere conclusies.’ (Martiou Ticu)

Het antwoord van filosoof en wiskundige Emanuel Rutten (foto: ER) kon niet uitblijven en verscheen drie dagen later: De waarschijnlijkheid van God, waarin hij stelde dat filosofische argumenten voor het bestaan van God laten zien dat het waarschijnlijk is dat God bestaat. Maar absolute zekerheid is een andere vraag. Hij verwijst Martiou Ticu naar zijn hernieuwde bespreking van het modaal-epistemisch argument op zijn blog gjerutten.nl. Daarin bespreekt hij negen tegenwerpingen op zijn godsargument.

‘We zien zo dat alle hierboven besproken objecties tegen het argument afdoende weerlegd kunnen worden. Het argument maakt dan ook het bestaan van God een stuk aannemelijker. Het aardige van het argument is dat het niet onder één van de bestaande typen van Godsargumenten valt. Het opent als het ware een hele nieuwe categorie van Godsargumenten. Dit betekent dat er voldoende ruimte en uitdaging is voor filosofen om het argument nog verder te verbeteren en zo sterker te maken, net zoals men altijd gedaan heeft met de andere typen Godsargumenten.’

Intussen zijn godsdienstwijsgeer Jan-Auke Riemersma (foto: J-AR) en Rutten ook druk in debat over de vraag of God kan weten waarom Hij logisch denkt. Deze discussies vinden plaats op hun blogs en ook op de site Geloof en Wetenschap van ForumC.

‘Bepaalde theologen en filosofen zijn er van overtuigd dat god een persoon is die logisch denkt. God ordent al zijn kennis en al zijn inzichten zo dat deze keurig bij elkaar passen. Het is een naadloos, gladgestreken geheel. In de geest van god komt geen enkele tegenstrijdigheid voor. De werkelijkheid is volgens God een strakke logische ruimte en buiten deze logische ruimte is er niets.’ (Riemersma)

‘In zijn bijdrage De God van de rationele theologen op dit forum beweert Jan Riemersma dat als God niet anders kan dan logisch denken, hij niet kan weten waarom dat zo is. Want als God onmogelijk buiten het logisch denken kan treden, dan is elk antwoord van God op de ‘waarom’-vraag onvermijdelijk gebaseerd op logisch denken en dus hopeloos circulair, aldus Riemersma. Wat Riemersma echter over het hoofd ziet, is dat God niet noodzakelijk een beroep op logica hoeft te doen om te weten waarom hij niet anders kan dan logisch denken.’ (Rutten)

Op 16 januari gaat het op de VU over drie stellingen naar aanleiding van het boek God bewijzen van Rik Peels en Stefan Paas. 1) Religie is natuurlijk, gezond en nuttig. 2) Atheïsten schetsen een god waar niemand in gelooft. 3) God is aanwijsbaar.

Wetenschapsjournalist Yvonne Zonderop (o.a. De Groene) leidt het debat met filosoof Floris van den Berg (foto li: Wikipedia) (directeur van de seculier-humanistische denktank Center for Inquiry Low Countries), Taede Smedes (foto re: TAS) (godsdienstfilosoof en theoloog), Stefan Paas (Bijzonder hoogleraar kerkplanting en vernieuwing VU) en Rik Peels (onderzoeker Abraham Kuyper Center for Science and Religion).

‘Geloven in God is een normale, redelijke optie voor normale, redelijke mensen. Tenminste, dat vinden filosoof Rik Peels en theoloog Stefan Paas. Samen schreven zij God bewijzen – argumenten voor en tegen geloven, dat recent verscheen bij uitgeverij Balans. Het veelbesproken boek oogst naast kritiek opmerkelijk veel waardering en respect, zowel van gelovigen als atheïsten als agnosten.’ (Felix Meritis)

Op 29 januari in Felix Meritis klinken de vragen of godsgeloof redelijk is en of massaal ongeloof werkelijk funest is voor de moraal in Nederland. Onder leiding van wetenschappelijk onderzoeker op het gebied van religie in het publieke domein, Markha Valenta, zullen Stefan Paas (re) en Rik Peels (li) (foto: FM) in debat treden met onder andere Herman Philipse (foto re: PD.)

‘Hoogleraar Wijsbegeerte Philipse vreest dat geseculariseerde culturen worden gemarginaliseerd door gelovigen. Alle claims van gelovigen dat God bestaat, dienen daarom door de ‘universele atheïst’ ontmanteld te worden. In zijn nieuwe boek ‘God in the Age of Science? A Critique of religious Reasons’ vindt hij dat de taak van de atheïst.’ (VGEM)

Bronnen:
* Er is geen bewijs dat God bestaat
* De waarschijnlijkheid van God
* Wittgensteins Broek
* Kan God weten waarom Hij logisch denkt?
* Geloof & Wetenschap
* De God van de rationele theologen
* Nationaal Religiedebat: Is godsgeloof redelijk?
* Debat: Voorbij de religieuze verwaarlozing