_{(Vervolg van Kerstessay: Is de mens de aarde nog nabij? )}

Onze naasten
En zijn in de crisis waarin de aarde verkeert mensen elkaar nog nabij? Veelal zien ze op afstand – via televisie of social media – hoe zij met de aarde en elkaar omgaan. Op die manier is het moeilijk je naasten te ontmoeten. Daar is nabijheid voor nodig, en dan kan ook een vreemdeling onze medemens zijn.
Volgens Van Dale is een vreemdeling op de eerste plaats een buitenlander en op de tweede een onbekende. Toch kan je hem leren kennen als iemand die iets betekent. Je hoeft alleen maar te vragen: ‘Hoe heet je?’ In het Nieuwe Testament vereenzelvigt Jezus zich met de vreemdeling. ‘Toen ik een vreemdeling was, namen jullie mij in huis.’ Jezus zei ook: ‘Alles wat jullie gedaan hebben voor een van de onaanzienlijksten van mijn broeders of zusters, dat hebben jullie voor Mij gedaan.’

Onaanzienlijken te over op aarde. ‘Onaanraakbaren’ bestaan, zoals de dalits, de laagste groep in het Indiase kastesysteem. Dagblad Trouw schrijft in een reportage dat deze mensen handmatig poep ruimen. ‘Dit is een land dat in staat is om 140 satellieten in één keer te lanceren, maar nog geen technologie heeft om de menselijke poepruimers te vervangen.’ Dat ziet India niet als ‘noodzakelijk, omdat het “onaanraakbaren” zijn die het werk doen’.

Wereldwijd geven we nauwelijks om asielzoekers en vluchtelingen. Cynisch noemen we die vreemdelingen gelukzoekers. Alsof we zelf geen geluk najagen. Volgens Oxfam Novib is er een ‘gigantische ongelijkheid tussen arm en rijk’. Bijna de helft van de wereldbevolking moet het dagelijks doen met minder dan 5,50 dollar. We geven miljarden uit aan het zoeken naar leven elders in het universum en ondertussen leeft volgens de Wereldbank 10,9% van de wereldbevolking in extreme armoede.

Waartoe zijn wij op aarde?
Het gaat niet goed met de aarde, en met veel mensen die erop leven minstens zo slecht. Mensen vragen zich vaak af waartoe zij op aarde zijn. ‘Om God te dienen en om hier en in het hiernamaals gelukkig te zijn’, echoot zwak uit een vergeten catechismus. Nog altijd zijn er kinderen die dat uit hun hoofd moeten leren. Het antwoord op die vraag klinkt tegenwoordig echter meer als: ‘Ik ben op aarde om de Mammon te dienen en om hier gelukkig te zijn.’ Zo kan het gebeuren dat de 26 rijkste mensen op aarde evenveel bezitten als de armste helft van de wereldbevolking.

Gulden regel
Jezus is een van de vele wijzen die inzien waartoe wij op aarde zijn. ‘Behandel de mensen in alles zoals je wilt dat ze jullie behandelen.’ Profeet Mohammed ook. ‘Niemand van jullie is een gelovige tenzij hij zijn naaste toewenst wat hij zichzelf toewenst.’ Variaties op de gulden regel, te vinden in verschillende culturen en levensovertuigingen.  

Docent filosofie Christofer Panza en wetenschappelijk medewerker filosofie Adam Potthast verwijzen in Ethiek voor Dummies eveneens naar deze morele leidraad. Zij stellen dat mensen in de kern gelijkwaardig zijn, ‘maar er is vaak sprake van een grote mate van ongelijkheid in de wijze hoe mensen zich tot elkaar verhouden, in verbinding tot elkaar staan’. De Britse auteur Karen Armstrong vertelt in haar compassieproject dat ‘de wijze waarop mensen zichzelf zien en zichzelf zien in relatie tot anderen, wezenlijk is om volgens de gulden regel te kunnen handelen’.

Is er hoop?
Ondanks de klimaatverandering smeedt de mens ploegscharen nog altijd om tot zwaarden. Of ligt er vrede op een duurzame aarde in het verschiet? Is God nog de enige die dat voor elkaar kan krijgen? 7,5 miljard mensen schijnen er niet toe in staat. Zij beseffen niet echt waartoe ze op aarde zijn. Het minste wat zij kunnen doen, is het samen goed hebben en voor de aarde zorgen. Het kan nog. ‘Nú is de kans CO2-neutraal te worden’, schrijft António Guterres in NRC van vorige week.

De gulden regel ten spijt leven we volgens historicus Blom ‘in een bizarre wereld en als je dat eenmaal ziet, is het tijd om met elkaar aan de keukentafel te gaan zitten en erover praten. We moeten de mogelijkheid creëren de wereld anders te denken en anders te voelen.’  
Een oude tekst uit de Talmoed verwijst al eeuwenlang naar de gulden regel. De joodse wetgeleerde Hillel – een oudere tijdgenoot van Jezus – concludeert in dit heilige boek dat de samenvatting van de hele Tora neerkomt op ‘wat jij niet wil dat jou wordt aangedaan, doe dat je naaste niet aan’. Wil de mens de aarde werkelijk nabij zijn, dan zou hij deze gulden regel resoluut nieuw leven in moeten blazen.

NU HET NOG KAN!
Voor wie handreikingen zoekt om in actie te komen  voor  de  aarde moet zeker dit boek lezen: Nu het nog kan: ‘We leven in een uitzonderlijke tijd. Alles staat op het spel: ons welzijn, onze toekomst, onze planeet. Samen kunnen we een einde maken aan de wereldwijde klimaatcrisis en de ecologische ramp die zich aan het voltrekken is. Niemand hoeft machteloos toe te kijken. Maar het is nu of nooit. Dit boek geeft je hoofd de kennis, je hart het vuur en je handen de instrumenten om in actie te komen tegen extinctie en vóór het leven.’ (Uitgeverij De Bezige Bij – met een voorwoord van Jan Terlouw)

---