‘Fout, het is ‘Schuld en boete’ zegt u meteen. Maar dat blijkt een ‘misdadige vertaling’ te zijn van het gelijknamige werk van Dostojevski. Voer voor filosofen, zou ik zeggen, tijdens de feestelijkheden van de Maand van de Filosofie in april. De juiste vertaling is volgens Ikenius Antuma ‘Misdaad en straf’. ‘Als de vertaling de vlag al niet goed dekt, hoe zit het dan met de lading?’

‘Het is gissen waarom de originele vertaler deze keus maakte, net zoals het (mij) onbekend is waarom Dostojevski zijn Misdaadroman niet ‘Schuld en boete’ heeft genoemd. Maar verontwaardigd ben ik wel: toen ik nog geen Russisch kende, werd ik meteen op een bepaald been gezet, terwijl het neutralere ‘Misdaad en straf’ me ongetwijfeld op andere gedachten had gebracht. Soms is het goed (als vertaler) een letterknecht te zijn, want juist dan kan de geest (van de lezer) de ruimte krijgen.’ (Antuma in ‘Sophie’)

In de Maand van de Filosofie is het thema dit jaar dus Schuld en boete. Een maand lang buigen overal in het land economen, filosofen en andere denkers zich over de vraag hoe ons economisch systeem heeft kunnen falen en wie daarvoor verantwoordelijk is. Zijn wij allemaal schuldig en moeten we boete doen voor ons hebzucht? Is het een systeemfout en kan een nieuw economisch model ons redden? Of zijn het de bankiers die ons met hun onbegrijpelijke financiële producten en onverantwoorde gespeculeer aan de rand van de afgrond hebben gebracht? Maar moeten we het dus niet eerder hebben over de foutieve vertaling van de titel, of misschien wel het hele boek? De Universiteit van Tilburg zegt slechts dat ‘Schuld en boete’ ook wel vertaald wordt als ‘Misdaad en straf’, maar geeft er verder geen woorden aan.

‘Nog een stap verder leidt de gedachte dat zo’n misleidende vertaling het veel grotere probleem van misleidende informatie illustreert. Vaak wordt de indruk gewekt dat de enorme hoeveelheid informatie de zondvloed is waarin de moderne mens dreigt te vergaan. Wás het maar informatie − al te vaak gaat het echter om onjuiste informatie, interpretatie, manipulatie. Het onheilspellende is dat ik dat niet weet, omdat ik immers niet op alle gebieden specialist kan zijn. Ik houd van de krant, maar de rubriek Ingezonden, bol van hoog- en zeergeleerde rectificaties, laat zien hoe naïef mijn vertrouwen in deze informatiebron in feite is, en om dezelfde reden word ik geen wikipedifiel.’ (Antuma, in ‘Sophie’)

Maar Antuma wil niet in mineur eindigen en eindigt zijn artikel met de uitspraak dat één woordje in elk geval goed overgekomen is: ‘en’. In zijn boek koppelt Fjodor Dostojevski volgens Antuma schuld aan boete, misdaad aan straf, dader aan slachtoffer, heilige aan hoer, rede aan waanzin. ‘Hij doet dat scherpzinnig en meerduidig. Dat overleeft alle vertalingen’.

N.B. Nog meer voer. Volgens filosofie-online schrijft filosoof Coen Simon het essay van de Maand van de Filosofie Schuldgevoel over de ‘economie’ van schuld en boetedoening waarin hij vaststelt dat schuld niet
kan worden afgelost. ‘Iets waarmee Dostojevski, de religieus bevlogen auteur van de roman Schuld en boete (1866), het trouwens erg oneens zou zijn.’

Zie: Misdadige vertaling