‘Bubbels van nu verstikkender dan verzuiling toen’

UITGELICHT – Het ‘verraderlijke is dat we zeggen dat de verzuiling achter ons ligt, maar de zuiltjes van nu, de bubbels (2023: 3,96 miljard mensen maken gebruik van social media) waarin we leven, zijn nog beperkender en verstikkender’. – Dat stelt filosoof Lammert Kamphuis. Zijn nieuwe boek Verslaafd aan ons eigen gelijk, met op de cover het woord eigen verpakt in een glanzende bubbel, is net uit. De wereld waarin Kamphuis opgroeide, bleek een zorgvuldig afgesloten zuil: Kampen, het Mekka van de vrijgemaakten, waar zijn vader net als zijn opa professor dogmatiek was.

‘Het besef dat er alleen vragen zijn, waar alles mogelijk is en niets zeker.
Die stap was voor mij de gang naar het paradijs. Ik vierde de vragen.
Wat een bevrijding. Zuurstof.’
_{(Lammert Kamphuis)}

Filosoof, spreker en schrijver Lammert Kamphuis is onder meer hoofddocent bij The School of Life* in Amsterdam. Een pleidooi voor perspectivische lenigheid is de ondertitel van Verslaafd aan ons eigen gelijk. Hierin stelt hij dat onze samenleving meer en meer gaat lijken op de dogmatische kerk waaruit hij zich bevrijd heeft. Met pijn en moeite brak hij los uit de zwart-wit wereld van zijn jeugd (de vrijgemaakte kerk) en hoopte een wereld te vinden waarin mensen minder zwart-wit denken. *In 2014 opgericht door de Britse filosoof Alain de Botton als ‘apotheek van de geest’.

‘Er is weinig aandacht voor nuance en steeds minder begrip voor andersdenkenden. In Verslaafd aan ons eigen gelijk stelt Kamphuis filosoferen voor als training om de wereld vanuit meerdere invalshoeken te bekijken.’
_{(Uit: Verslaafd aan ons eigen gelijk)}

Lammert Kamphuis (School of Life)

‘Overdosis zeker-weten
‘Mystieke agnost’ noemt de auteur zich sinds een paar jaar, omdat het niet-weten bij hem past. In een interview in Trouw zegt hij: ‘Ik heb van huis uit een overdosis zeker-weten meegekregen.’ Hij ziet zich de laatste jaren echter terug in een samenleving die steeds meer gaat lijken op de kerk waarin hij opgroeide.

‘Ik doe, net als [de Australisch-Engelse singer-songwriter] Nick Cave, op z’n minst alsof er een waarheid is. Een waarheid met een voorlopig karakter, een samenleving kan niet helemaal zonder. Anders kun je niet meer zeggen welke uitspraken de werkelijkheid benaderen, en welke niet. Ik ben dus niet echt postmodern.’
_(Trouw)

Samen zoeken naar zin
Aan Trouw vertelt hij dat je zelf de betekenis van je leven moet zoeken en in je eentje vormgeven. Het individualisme is een bevrijding, maar dat blijkt niet het hele verhaal. Het zorgt ook voor verharding van de maatschappij. Er staat veel spanning op.

‘Daarom begrijpt Kamphuis de aantrekkingskracht van levensbeschouwelijke gemeenschappen wel. Niet de traditioneel-godsdienstige, maar groepen ‘die niet de waarheid hebben gevonden, maar samen zoeken naar zin, heel lenig’.’
_(Trouw)

‘Voor wie te weinig tijd heeft om de verzamelde werken van Nietzsche te (her)lezen is dit een praktische toepassing: een soort yoga voor de geest, met handige oefeningen om je denken te trainen in beweeglijkheid.’
_{(De Standaard , beste cadeauboeken 2023)}

Bubbel in de hemel
In Verslaafd aan ons eigen gelijk vertelt Kamphuis over een bubbel in de hemel. Petrus verwelkomt daar mensen en geeft ze een rondleiding.

‘Nadat ze langs een dichte deur met een stiltebord daarop zijn gelopen, wordt de vraag gesteld waarom ze daar niet mochten praten. Petrus legt uit: ‘Daar zitten gereformeerd-vrijgemaakten. Zij denken dat ze hier alleen zijn’.’
_{(Uit: Verslaafd aan het eigen gelijk)}

Bronnen:
* Verslaafd aan het eigen gelijk | Lammert Kamphuis | Verkrijgbaar als paperback, e-book en luisterboek. (Zoek een boekhandel in de buurt)
* ‘In dit boek legt Kamphuis uit hoe het komt dat we zo polariseren. Hij observeert en stelt een diagnose. Ook doet hij een poging om tot een oplossing te komen. ‘Filosofie betekent ‘liefde voor de wijsheid’. Een heel mooie definitie van wijsheid komt van de Nigeriaanse filosofe Sophie Oluwole. Volgens haar is wijsheid de mogelijkheid om iets op een andere manier te zien. In mijn boek geef ik oefeningen, die mensen helpen zich te verplaatsen in andere ideeën. Dus hun perspectivistische lenigheid te ontwikkelen.’ (verhaalmetimpact.nl)
* altijdbekend.nl 2023: 3,96 miljard mensen maakten gebruik van social media
* Als je lenig in denken blijft, maakt dat het samen leven soepeler’ Trouw, 25 augustus 2023

Lammert Kamphuis (1983) is geboren in Voorburg. Na in Zwolle het gymnasium te hebben afgerond, is hij afgestudeerd in de filosofie aan de Universiteit Utrecht, in de theologie aan de Theologische Universiteit in Kampen en heeft een eerstegraads docentenbevoegdheid gehaald aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Na zijn studies is hij begonnen als docent filosofie op middelbare scholen, hogescholen en universiteit.
Zijn boeken ‘Filosofie voor een weergaloos leven’ (2018) en ‘Verslaafd aan ons eigen gelijk’ (2023) werden bestsellers. Vertalingen zijn verschenen in het Spaans, Duits en Zuid-Koreaans. Kamphuis tourde met meerdere theatershows door het land in o.a. een uitverkochte de Kleine Komedie en Tivoli. Nouveau magazine noemde hem ‘een van de meest inspirerende sprekers van het moment’.

Lees hier over: Filosofie voor een weergaloos leven.

Beeld: altijdbekend.nl
Foto Lammert Kamphuis: School of Life
_{Update: oktober 2025 (Lay-out, foto, links, info boek)}

Zelfkennis als bevrijding

Zelfkennis als bevrijding: het theatercollege over psychologie en spiritualiteit door psycholoog Vincent Duindam, laat het publiek niet alleen bevrijdend lachen, maar brengt het ook tot ontroering. Mede door de spirituele songs, zichzelf begeleidend met een akoestische gitaar, van singer-songwriter Jan Duindam. Sprankelend van energie laat Vincent op cabareteske wijze zijn (zelf)kennis en inzichten op het publiek los, afgewisseld met songs van Jan, en die geven een fijne positieve boost. Te zien in theaterzaal Parnassos Cultuurcentrum van Universiteit Utrecht.

Donderdag 25 mei 2023 Theatercollege
Zelfkennis als bevrijding: Psychologie en spiritualiteit

Positieve psychologie
Vincent maakt in zijn voordracht onmiskenbaar duidelijk dat psychologie mystiek zeker niet kan missen. Hij verlaat de oude, deterministische psychologie en gaat hij voorwaarts richting positieve psychologie. Waarmee kan je leren om contact te maken met je meest wezenlijke identiteit. In de songs van Jan hoor je liefde, eenheid, schoonheid en verlangen. Een ervan is: ‘In the heart’: over het steeds weer zoeken, op zoek naar het ‘Ene’… in carrières, relaties, gezin, yoga, therapie, en dan steeds opnieuw ontdekken dat het er al is, al gegeven is.

_{Vincent en Jan Duindam}

‘You are bliss, all else is mental construction’
Ook poëzie brengt Vincent in. In 1980 maakt hij al gedichten: ‘We gaan door het leven heen, met de startblokken aan het been’ en ‘van het een komt het een’. Hij vertelt over biologische en culturele conditioneringen. Kan je wakker worden, uit je automatische piloot komen? En over doordenkertjes van Rumi: ‘For love you come without you, and I come without me’. En Oscar Wilde: ‘Taking yourself seriously is the original sin’. Of Ramana Maharsi: ‘You are bliss, all else is mental construction’.

‘Zoek eerst het Koninkrijk: je pure kern, het ongeconditioneerde’
_(Jezus)

‘Het kind als goeroe’
Ook vertelt Vincent over ‘het kind als goeroe’; hij kreeg destijds dit briefje: ‘pap, ik vind je stom. Schrijf me terug’. Hij leerde daardoor zichzelf eerlijk uit te spreken en ondertussen wel contact te houden. Over de ‘zuivere kern’ sprekend, komt hij op psalm 46 waarin staat: ‘Wees stil en weet…Ik ben…’ En Rumi: ‘Essence is emptiness’, ‘The sublime fountain gushes from within’. En Jezus die lang geleden al wist: ‘Zoek eerst het Koninkrijk: je pure kern, het ongeconditioneerde’. Of dit:

Er is maar één land: de aarde
Er is maar één volk: de mensheid
Er is maar één geloof: de liefde
_{(Floor Wibaut 1859 – 1936)}

Stilte in jezelf
Het college voelt goed. Jan en Vincent geven het beste van zichzelf; je kan zien hoe mooi broers samen kunnen zijn. Ze stralen kracht, warmte en liefde uit, willen de wereld deelachtig maken, niet alleen van hun (zelf)kennis, maar vooral ook dat je ‘in jezelf een dimensie kan ontdekken die nog dieper gaat dan je persoonlijke ontwikkeling door trainingen, levenservaring en wellicht therapie’. Dat je ‘contact kan maken met de stilte in jezelf, waar wel een alert bewustzijn is, maar geen luidruchtige gedachten’.

Theatercollege Zelfkennis als bevrijding: Psychologie en spiritualiteit | 25 mei | 20.30 – 22.30 uur | € 5,- | Parnassos Cultuurcentrum | Kruisstraat 201, Utrecht | Theaterzaal

Spiritueel zakboekje
Veel moois uit het theatercollege vind je terug in het Spiritueel zakboekje voor professionals, zeker ook voor ‘niet-professionals’: voor iedereen die de positieve psychologie en de Perennial Philosophy (Eeuwige Filosofie) een warm hart toedraagt.

Spiritueel zakboekje voor professionals | Vincent Duindam | Uitgeverij SWP Amsterdam | ISBN 9789085601371 | 176 pagina’s | Paperback | 1e druk, 2021 | € 19,90 |Opgedragen aan Ton Oostveen: Zenmeester, monnik en vriend | Met een voorwoord van prof. dr. Liesbeth Woertman – Emeritus hoogleraar Psychologie, Universiteit Utrecht

Beeld en foto’s Vincent & Jan Duindam: Universiteit Utrecht
_{Update: 01052023}

‘Misschien is echte verlossing zoiets als verlichting’

Literatuurcriticus en journalist Tjerk de Reus praat met de cabaretier bij De Nieuwe Koers in het artikel We zijn de taal van het geweten kwijtgeraakt. In Kom verder!, Memoires 1, brengt De Jonge kerkgeschiedenis, vaderlandse geschiedenis en de vorming van een gezin bijeen, op een ernstige en vrolijke toon. De Jonge wil ook een bevrijdend, troostend woord spreken, zij het met een ietwat andere lading dan zijn vader of grootvader.

‘Bevrijding, dat is essentieel,’ zegt De Jonge. ‘Losraken van wat je gevangenhoudt, wat je vastpint op verkeerde verlangens en behoeftes. Je moet helemaal niet vier keer per jaar op vakantie, met het vliegtuig! Van dergelijke heilloze ideeën moet je je bevrijden, steeds weer.’

‘Je snapt wel, verlossing is een stap vérder dan bevrijding. Het is iets groters, iets wat we niet voor elkaar krijgen. Bevrijding, dat moet iedereen steeds weer opnieuw doen. Omdat je jezelf er steeds in laat luizen. Maar verlossing… Dan is dat menselijke geworstel dus weg, je bent eraan ontheven. Misschien is echte verlossing zoiets als verlichting.’

Verlossing
Met verlossing ben je voorbij het menselijk lijden, zegt De Jonge, je hebt geen deel meer aan de narigheid van het hier-en-nu.

‘Maar kijk er ook mee uit, zou ik zeggen. Het kan pure hoogmoed zijn dat je streeft naar perfectie, naar het volmaakte. In die zin is verlossing voor je het weet een verleiding.’

Toch is het, zuiver menselijk gesproken, verstandiger om de ‘onverloste’ situatie te accepteren, de eerlijkste ook.

‘We hebben die hunkering naar totale verlossing, maar het gaat mis als we dat rationeel invullen en mikken op maakbaarheid.’

Morele orde
Over godsdiensten zegt De Jonge dat die altijd ook kwalijke kanten hebben gehad, maar de evolutie die ons brein gevormd heeft, door de millennia heen, voor negentig procent te danken is aan de theologie of de dogmatiek.

‘Op dat vlak werden steeds de stappen gezet, werd een morele orde geschapen. Een paar honderd jaar later zei men: nu zien we het anders, nu treden we het leven zó tegemoet. In die ontwikkeling zijn we echter van de natuur steeds meer in het brein terechtgekomen. We zijn gaan redeneren en rationaliseren, totdat men zei: als je echt rationeel bent, dan kun je je niet voorstellen dat er leven na de dood is. Of dat er een God is.’

Geesteswetenschappen
Maar zijn we erop vooruitgegaan, in geestelijke zin, met de secularisatie, met het idee dat God dood is? Freek zegt niet terug te kunnen naar het idee dat er een God is. Als het gaat om een ‘weg terug’, uit de kaalslag van de secularisatie, denkt hij aan iets anders.

‘De splitsing tussen geesteswetenschappen en de fysica, die moet ongedaan worden gemaakt. Er moet een brug tussen die twee zijn, tussen gevoel en ratio, tussen technische beheersing en moraal. Ethiek moet simpelweg weer een hoofdrol gaan spelen in de cultuur. Dan gaat het niet om een stel regels, maar om de menselijke maat. Ooit hadden we die discussie met de atoombom. Moesten we daarmee doorgaan? Nee! En nu, een bedrijf als McDonald’s, is dat ethisch verantwoord? Ook niet. Dan moeten we het ook niet willen. Moreel besef, gevoed door de geesteswetenschappen, zou een grote stem moeten krijgen in de samenleving.’

Zie: We zijn de taal van het geweten kwijtgeraakt (De Nieuwe Koers) of via Blendle.

Gerelateerd: Gesprekken en gedachten over een nieuwe tijd (godenenmensen.com)

Beeld: pxhere

Non-dualisme als nieuwe wereldorde

Kan dat eigenlijk wel? Non-dualisme als nieuwe wereldorde? Het zou dan zoiets als ‘verlichting voor iedereen’ betekenen. Dat klinkt utopisch, geconditioneerd opgegroeid als we zijn in deze dualistische wereld. Bioloog en filosoof Douwe Tiemersma formuleert voorzichtiger als hij zegt dat ‘uitgaande van de dualiteit sommige omstandigheden wel nuttig blijken te zijn om minder vast te gaan zitten in de oude identiteit en structuren en om zo meer open te gaan staan voor non-dualiteit.’ Zijn ideeën zouden een goede basis of startpositie kunnen zijn. Er is nogal wat werk voor nodig, werken aan jezelf, en niet te vergeten aan de wereld, want verlichting is uiteindelijk goed voor iedereen.

– Deel 4 (slot) –

Non-dualisme wordt, zoals al gezegd, een weg van bevrijding genoemd. Volgens Tiemersma verwijst non-dualisme ‘naar een zijnservaring waarin niets gescheiden is van jezelf. Deze ervaring zou gemakkelijk optreden bij ontspanning. Dan verdwijnen de scheidingen tussen jezelf en het andere en de anderen’. Deze realisatie van non-dualiteit zou praktische gevolgen voor het leven en samenleven kunnen hebben.

‘Alle interne en externe conflicten ontstaan door scheidingen. Als de scheidingen wegvallen is er heelheid zonder problemen.’

Als visie is, volgens Tiemersma, non-dualisme een mens- en wereldbeschouwing waarin de grenzen en scheidingen, tussen de ik en de ander, lichaam en geest, de micro- en macrokosmos, subject en object, mens en God, gezien worden als aangeleerd en betrekkelijk.

‘In de praktijk van het dagelijkse leven is het maken van scheidingen de oorzaak van veel problemen, zowel in het individu als in de samenleving. Steeds ontstaan conflicten als het één tegenover het andere wordt gesteld, als de ene mens tegenover de ander komt te staan. Gescheidenheid is de bron van alle conflicten. De oplossing van de problemen ligt dus in de radicale relativering van de scheidingen en de zijnservaring van een groter geheel waarin alles en iedereen is opgenomen. Daarin blijven wel de verschillen, maar deze verbreken de eenheid niet’.

Om het ‘groter geheel’ te kunnen ervaren is dus veel meer nodig. Een ‘heldere, open en reflexieve aandacht, een diepe ontspanning en de nabijheid van ‘iemand’ waarin de non-dualiteit duidelijk wordt ervaren’, zoals je bijvoorbeeld voorgehouden wordt, surfend op internet. Ideeën en cursussen kan je er volop vinden, zoals satsangs (ontmoetingen in de waarheid die je bent); meditatie; retraite; leren leven in het moment; massage; yoga, enz. enz.

Volgens Tiemersma kan non-dualiteit worden gekend als een sfeer waarin jezelf en het andere probleemloos samengaan. De ervaring van non-dualiteit is dan ook een eerste-persoons zijnservaring die intern, inclusief, direct en zeker is.

Je moet dus vooral zelf aan het werk: jezelf goed leren kennen. En het kan helpen je dan ook te verdiepen in tradities als het boeddhisme, het daoïsme, de joodse en christelijke mystiek en het soefisme, want daarin is de non-dualistische visie aanwezig als hoogste waarheid. En bijvoorbeeld jnana yoga bestuderen: de leer van non-dualiteit.

Een leraar vinden kan helpen om jezelf te zoeken. En ieder mens zou dat dan moeten doen. Om uiteindelijk zelf en samen te ontdekken dat de wereld in de grond non-dualistisch van aard blijkt; dat alles met alles te maken heeft; iedereen met iedereen; dat de ultieme werkelijkheid ongescheiden blijkt, een eenheid.

Renard stelt dat wanneer er geen grenzen meer zijn tussen jezelf en de ander, er geen oorlog meer kan zijn.

‘Oorlog gaat altijd om grenzen, maar als alle grenzen verdwijnen, verdwijnt daarmee ook oorlog. In het openkomen wordt de ander liefdevol geaccepteerd. In de openheid van jezelf mag alles er zijn, alles wordt geaccepteerd. Juist doordat het open is, is er veel meer dan ooit mogelijk. Er komen veel meer onverwachte mogelijkheden.’

Een utopie voor bijna 7,8 miljard mensen? Toch zou ik zelf als eerste stap ernaar toe een bekend gezegde willen parafraseren: Non-dualisme in de wereld, begin bij jezelf.

Bronnen:
* Non-dualisme, Philip Renard, Felix Uitgeverij, 2005
* Handboek Non-duale coaching, Alexander Zöllner, uitgeverij Inzicht, Hillegom, 2017
* ‘Non-dualisme geeft denkruimte’ Trouw, Marije van Beek, 2012
* Weg met het dualisme van lichaam en geest, Stine Jensen, joop.bnnvara.nl
* Sanskrietteksten die de non-duale werkelijkheid van het individu en de wereld beschrijven. Ze vormen het laatste deel van de Veda’s (De heilige boeken van het hindoeïsme.)
* Non-dualiteit, Douwe Tiemersma, Advaita Centrum
* Non-dualistisch christendom, Charles Steur, uitgeverij Elikser

Zie
Deel 1: Non-dualisme, een weg van bevrijding
Deel 2: Non-dualisme, het ervaren van eenheid
Deel 3: Non-dualisme, de grondslag van alles

Beeld: AUM betekent allesomvattend. Eenheid.

Non-dualisme, de grondslag van alles

Speurend naar non-dualisme kom ik weer bij het begrip advaita. Advaita is een woord uit het Sanskriet. In de Indiase Upanishaden (8e eeuw v.Chr.) wordt over advaita gesproken – ‘a’ is afwezigheid, van ‘dvaita’ komen onze woorden duaal (tweeledig) en duo (twee).

– Deel 3 –

‘In de Upanishaden wordt non-dualiteit gezien als het begin van alles. Van hieruit ontstonden de splitsingen en scheidingen die leidden tot de veelvormige kosmos en de scheiding tussen zelf-zijn en het andere. Toch blijft non-dualiteit de grondslag van alles.’ ‘De beschrijving van advaita (geen tweeheid) of non-dualiteit komt uit de mondelinge overdracht van asceten en Rishis (zieners) uit India en is via een lange traditie van leraren overgedragen.’

Het komt mij voor dat de westerse wereld, voordat we dualistisch gingen denken, ook min of meer non-dualistisch van aard genoemd kan worden, ook al had niemand nog van advaita gehoord. Waren we toen niet met z’n allen non-duaal één, samen met God? Zijn we langzamerhand van het eenheidsdenken verdwaald geraakt?

‘De kloof tussen de materiële wereld en de spirituele wereld werd steeds groter,’ zegt Van der Braak. ‘Filosoof Charles Taylor beschrijft in A Secular Age de ontwikkeling van het middeleeuwse denken, waarin de wereld totaal bezield en doortrokken is van God, naar de huidige tijd waarin we dualistisch denken. Dat ging niet in één keer, maar stapje voor stapje.’

Dualisme houdt zich bezig met tegenstellingen, zoals lichaam – geest, god – mens, man – vrouw. Filosoof Stine Jensen vindt het dualisme hardnekkig:

‘Het denken in tegenstellingen, binaire opposities, beïnvloedt nog altijd sterk hoe wij onszelf zien en de samenleving inrichten. Denk bijvoorbeeld aan de manier waarop wij innerlijke conflicten ervaren en beschrijven: ons gevoel wil het een, maar het verstand het ander.’

Is het dan zo dat, ook wat religie betreft, we toch dualistisch zijn blijven denken? Volgens Renard gaat de dualistische benadering in de verschillende godsdiensten ervan uit dat God en mens twee totaal verschillende entiteiten zijn (en blijven), terwijl non-dualisme als kernboodschap zowel voorkomt in het boeddhisme, hindoeïsme als taoïsme. Volgens de oud-benedictijner monnik Charles Steur is

‘De werkelijkheid non-dualistisch, dat wil zeggen niet-twee, maar een oorspronkelijke, ongedeelde eenheid, waar al wat bestaat toe behoort. De mens die zich bewust is van deze eenheid, ziet dat de werkelijkheid samenvalt met wat in het christendom wordt aangeduid als God. Buiten God is er niets, Hij is alles in allen.’

Zie:
Deel 1 Non-dualisme, weg van bevrijding
Deel 2 Non-dualisme, het ervaren van eenheid

Beeld: Het teken voor infinitief. Oneindig. (hediyefabrikasi.blog)

Laatste en vierde deel: 6 mei

Non-dualisme, het ervaren van eenheid

Non-dualisme (het ervaren van eenheid), misschien populair geworden door het zenboeddhisme, weerklinkt steeds meer in de westerse wereld, zeker in die van de nieuwe spiritualiteit. Zou het kunnen dat deze oorspronkelijk hindoeïstische filosofische stroming, ook wel advaita, genoemd (niet-tweeheid, openheid) om die reden een relevante gedachte is geworden?

– Deel 2 –

Kan non-dualisme ook een antwoord kan zijn op religie dat wereldwijd in het verleden en heden, tot conflicten kon en kan leiden? Swami Vivekananda – de eerste hindoe die de universele boodschap van de spiritualiteit voor een groot westers publiek bracht – zei hierover (in 1896) dat…

‘…het nu eenmaal in de aard der dingen ligt dat dualistische religies vechten en ruzie maken met elkaar, dat hebben ze altijd gedaan. (…) Laten we de harmonie proberen te vinden die non-dualisme ons brengt’.

De ware staat van de mens
Volgens Renard heerst er echter in het christendom – maar ook in het jodendom en de islam – een algeheel klimaat waarin juist de non-dualistische benadering herkend wordt als het allerbelangrijkste gegeven van het bestaan. Hij verwijst naar een zin van Jezus als ‘Ik en de Vader zijn één’. Dat duidde volgens hem op Jezus’ zicht op de ware staat van de mens.

Eigen god net iets beter
Echter, al in een kerkelijke verklaring in 325 A.D. op het concilie van Nicea, werd uitsluitend Jezus beschouwd als één met God, en niemand anders.
Helaas denken de verschillende religies bovendien dat zij toch nèt iets van elkaar verschillen, en dat hun eigen god nèt iets beter is dan de andere, of in ieder geval een betere boodschap heeft gestuurd. Renard noemt dit een niet-beseffen dat het hier om concepten gaat als wortel van alle conflicten, die hij ziet als de grondoorzaak van alle godsdienstoorlogen.

Interpretatie
Zouden we religies terug moeten brengen naar hun non-dualistische staat? Volgens Renard is er nu geen klimaat waarin het non-dualistische als het meest wezenlijke wordt herkend. Zelf ziet hij ‘Besef van non-dualiteit’ als kiem of wortel van alle religies. Hij ziet dat bijvoorbeeld in uitspraken van Jezus (‘Ik en de Vader zijn één’), maar door de interpretatie hiervan ontstonden al verschillen.

‘Doe het goede’
Het oorspronkelijke ‘non-dualistische Besef’ zou in gedrag kunnen worden vertaald, maar de verschillende religies hebben echter adviezen en richtlijnen ontwikkeld, die in de loop van de tijd volgens Renard helaas zijn uitgegroeid tot bouwwerken van normen en codes, vaak in strijd met elkaar. Hij lijkt zich getroost doordat ‘de eenvoud van één klemtoon overblijft, die neerkomt op: ‘doe het goede’.

Beeld: ‘Niets staat los van elkaar – dit geldt niet alleen voor tegenpolen, maar voor alles’ (hetnlpcollege.nl

Zie deel 1: Non-dualisme, weg van bevrijding

(Wordt vervolgd met deel 3 (5 mei) en 4 (6 mei)