‘Neutrale staat kan alle religieuze uitingen toestaan’

Alle religieuze uitingen toestaan zou ook de uitdrukking van een neutrale staat kunnen zijn. Het idee dat de staat neutraal moet zijn is te vaag om een hoofddoekverbod voor ambtenaren op te baseren. Dat concludeert Hana van Ooijen die vrijdag jl. promoveerde aan de Universiteit van Utrecht met een proefschrift waarin zij het begrip staatsneutraliteit onderzocht. Staatsneutraliteit vereist niet bij voorbaat dat bijvoorbeeld rechters geen religieuze symbolen dragen.

Freelance journalist Wouter Boonstra, van Binnenlands Bestuur, interviewde de kersverse doctor in de rechtsgeleerdheid Hana van Ooijen (foto: Linkedin), Universiteit Utrecht. Een opmerkelijke en ruimdenkende conclusie, vind ik, in de tot dusver benauwde, erg krampachtige discussie over de neutrale staat en de religieuze uitingen van de verschillende religies.

‘In het Nederlandse debat kom je met het concept staatsneutraliteit niet ver. De polarisaties houd je. Staatsneutraliteit kan tegengestelde standpunten ondersteunen. Het betekent in de kern dat de staat neutraal moet handelen, maar beide soorten beleid zijn mogelijk: uniform of pluriform.’

Boonstra vraagt Van Ooijen hoe het beleid er in Nederland uit zou moeten zien. Dat heeft zij in haar proefschrift niet gedaan, wel heeft zij een model aangereikt om er concreter over te kunnen doordenken met de rechten van de publieke functionaris als uitgangspunt. (foto: BB)

‘Uit pragmatische overwegingen is het misschien niet verstandig alle politieagenten op straat toe te staan religieuze uitingen te dragen. Maar je kunt wel eerlijker en dieper het debat voeren. De huidige gedragscode laat deze ruimte voor dit debat goed zien. Zo is het de vraag hoe er moet worden opgetreden tegen een agent die een baard laat staan uit religieuze overwegingen.’

Proefschrift: Religious Symbols in Public Functions: Unveiling State Neutrality. A Comparative Analysis of Dutch, English and French Justifications for Limiting the Freedom of Public Officials to Display Religious Symbols

Zie: ‘Staat met religieuze uitingen is ook neutraal’

Spreken en denken: geen evolutionair toeval

Publicist Mark van de Voorde zegt geen creationist te zijn. Creationisme is volgens hem dubbeldom door het feit dat het de vindingen van de wetenschap tegenspreekt en door het feit dat het de beeldtaal van de Bijbel niet begrijpt. Maar, zo zegt hij ook, taal en bijgevolg denken zijn een kwantumsprong in de schepping die niet zonder meer door de traagzame sprongen van de evolutie te verklaren valt.

Van de Voorde verwijst naar Een evolutionair hoofdpijndossier van Rik Smits, in de e-krant van de Belgische Standaard, waarin hij afgelopen vrijdag schreef:

‘Het staat immers als een paal boven water dat taal een biologische eigenschap is, maar deze meest menselijke van alle kenmerken spot tegelijkertijd met de wetten van de natuurlijke selectie, de hoeksteen van Darwins evolutieleer.’

Adaptatie en mutatie
Wetenschapsjournalist en taalkundige Smits is van mening dat het niet te verklaren is door de darwinistische eigenschappen van adaptatie en mutatie dat de mens kan spreken en de andere wezens op aarde niet. Hij eindigt zijn artikel door te stellen dat iets dat uit zoveel, ieder voor zich uiterst complexe onderdelen bestaat als taal, niet in één klap ontstaat: dat is voor hem net zo ondenkbaar als dat door het leeggooien van een doos lego zomaar een model van de kathedraal van Chartres ontstaat.

‘Het moet stukje bij beetje zijn gegaan, waarbij elke nieuw onderdeeltje zijn eigen onmiddellijke evolutionaire voordeel had – denk bijvoorbeeld aan vaardigheden als zang, ritmegevoel, subtielere mimiek, speciale vormen van geheugen en een snelle rekeneenheid die zich ontwikkeld heeft voor een typisch menselijke vaardigheid als gericht gooien. Pas achteraf, en vermoedelijk veel korter geleden dan vaak wordt aangenomen, moeten die onderdelen zo innig zijn gaan samenwerken, dat onbedoeld iets geheel nieuws ontstond. Het verschijnsel dat wij nu taal noemen.’

Natuurlijke selectie
Van de Voorde stelt op Rorate (24-11-2012) dat Charles Darwin zich trouwens nooit gewaagd heeft aan de vraag hoe het taalvermogen van de mens is ontstaan. Dat is volgens Smits (foto: Rik Smits), in De Standaard, maar goed ook want taal lijkt zich aan de wetten van de natuurlijke selectie te onttrekken. Taalvermogen wordt pas echt operationeel als anderen er ook over beschikken, en dat is iets waar Darwins natuurlijke selectie geen raad mee weet, aldus Smits.
Van de Voorde vervolgt:

‘Taal is een wonder dat van de mens het enige wezen maakt dat kan denken over de wereld en de zin van het bestaan. (…)Taal en bijgevolg denken (of omgekeerd: denken en bijgevolg spreken) zijn een kwantumsprong in de schepping die niet zonder meer door de traagzame sprongen van de evolutie te verklaren valt.’

Levensadem
Van de Voorde stelt dat het tweede scheppingsverhaal, een gedicht, vertelt dat God de levensadem in de neus van de mens blies.

‘Als wij God Liefde en Wijsheid noemen, dan mag ik die levensadem de dubbele capaciteit van taal en denken noemen, want zonder taal geen liefde en zonder denken geen wijsheid. “In het begin was het Woord,” schrijft Johannes. God gaf de mens de kracht van het woord, zodoende de geest van scheppend schouwen.’

Scheppingsverhaal
De publicist zegt vervolgens dat wie woorden heeft de dingen benoemen kan en ze een nieuwe betekenis geven. Dat is wat volgens hem het tweede scheppingsverhaal ons voorhoudt: God brengt er alle dieren bij de mens ‘om te zien hoe hij ze noemen zou: zoals de mens ze zou noemen, zo zouden ze heten’.

‘Via welke biologische wegen de taal is ontstaan, ontgaat mijn bevoegdheid en is ook geen vraag voor het geloof. Maar de taalcapaciteit van de mens is een kwantumsprong ten overstaan van de evolutie. Spreken en denken zijn ons niet als evolutionair toeval ten deel gevallen. Godzijdank.’

Mark Van de Voorde
(foto: Rorate)

Onafhankelijk publicist en gewezen raadgever van de Belgische politici Herman Van Rompuy, Yves Leterme en van Steven Vanackere.
Columnist bij Rorate.

Zie: Taal, geen evolutionair toeval

en: Een evolutionair hoofdpijndossier (Rik Smits)

Illustr: De Standaard

Nieuwe spiritualiteit: volksreligiositeit van vandaag?

Zweeft de nieuwe spiritueel minder dan de christen? Is het christelijk dedain voor nieuwe spirituelen vergelijkbaar met het vooroorlogs antipapisme en de hedendaagse weerzin van populisten tegen de religie van de vreemdeling? Dat vraagt theoloog Theo van der Kerkhof zich af in zijn bijdrage Nieuwe spiritualiteit is de volksreligiositeit van vandaag. Hoogleraar theologie Marcel Poorthuis zet hier tegenover dat de het de nieuwe spirituelen ontbeert aan overgave en engagement.

Een aardige discussie die hout snijdt. Zet je alle dogma’s overboord en beleef je je geloof frank en vrij? Kan dat dan? Mag dat? Geen houvast nodig uit heilige geschriften, overleveringen en openbaringen, maar gewoon geloven vanuit je hart? Zonder regels, belijdenissen of wat voor religieuze wetten dan ook? Het blad Volzin geeft deze discussie de ruimte. De kerken lopen leeg, maar de harten van mensen raken vervuld met spiritualiteit.

Volgens Poorthuis verdampt het geloof zonder verbondenheid met een geloofstraditie. Nieuwe spiritualiteit is steriel en zwevend als je kinderen religieus opvoedt zonder geloofsgemeenschap. Spirituelen ontberen in zijn ogen de wijsheid van religie, de verbinding met de geloofsgemeenschap.

‘Ik maak me zorgen over de moderne tolerantie die zo intolerant wordt dat essentiële rituelen zoals ritueel slachten worden aangevallen. Geen spiritueel heb ik daar over gehoord.’

Volgens Van der Kerhof lijkt Jezus van Nazereth niet op de zoete Jezus van de zondagsschool maar meer op Bhagwan Shree Rajneehs.

‘Nieuwe spirituelen zijn niet gelovig uit gewoonte, maar uit existentieel verlangen. Spiritualiteit is voor hen iets voor het alledaagse leven, voor de dinsdagochtend om kwart over elf. De nieuwe spiritualiteit verdient evenveel respect als de Mariadevotie in de Sint Jan in Den Bosch.’

Zie: Volzin

Foto: inenomootmarsum.nl

Op weg naar Armageddon, een apocalyptisch boek

Van dit boek heb ik geleerd dat de verwachting van gerechtigheid in de eindfase een algemeen menselijk gegeven is. Fanatisme zal er dus altijd blijven. Het gaat door! Dat is best wel schrikken, als je weet dat er steeds meer mogelijkheden voor geweld zijn. En daarmee is mijn boek zelf bijna een apocalyptisch boek geworden.’ Dat zegt Bob de Graaff, schrijver van het boek Op weg naar Armageddon, een geschiedenis van fanatisme.

‘Na de bloedige strijd van Armageddon lonkt immers het paradijs. Pas dan zal er een eind komen aan de vernedering. Kom op, binnendoor naar de eindtijd,’ legt het Reformatorisch Dagblad uit in het artikel Fanaten nemen binnenbocht naar jongste dag. ‘Fanaten doen hun best de geschiedenis een duwtje geven. Hoe meer vuur, hoe beter.’

Uit het (eerste) hoofdstuk Een openbaring van en voor alle tijden vertelt De Graaff – in dit door het Nederlands Dagblad ‘standaardwerk’ genoemd (‘meeslepend en toegankelijk geschreven’) – over diverse religieuze en politiek-filosofische stromingen waarbinnen het gewelddadig millenarisme een rol speelde of speelt:

‘In dit boek van het christelijk millenarisme, zoals dat naar voren kwam in de eerste tot en met de zeventiende eeuw in West-Europa, via seculiere vormen als het anarchisme, nationalisme, fascisme en communisme, tot en met hedendaagse vormen van islamistisch fanatisme. Bij deze laatste varianten gaat het om het millenarisme zoals zich dat in Iran heeft gemanifesteerd onder sjiitische moslims en om de vraag in hoeverre het soennitische islamisme van Osama bin Laden en anderen gestempeld is door of ingezet kan worden voor millenaristische doeleinden.’(Op weg naar Armageddon)

Journalist Evert van Vlastuin (foto: Twitter) vraagt zich in het interview af welke plaats religie in het fanatisme heeft, waarop De Graaff antwoordt dat veel fanaten zich niet religieus noemen, maar wel een godsdienstige achtergrond verraden en dat hun woordgebruik typisch apocalyptisch is. De Graaff vindt dat niet vreemd, want het oerverhaal vindt hij in de Openbaring.

‘Bij Johannes van Patmos vinden we de weeklacht: Hoe lang moeten we nog wachten? Maar ook de maatschappijkritiek: tegen de rijken en voor de armen. In alle twintig eeuwen daarna zijn dit steeds de wezenskenmerken gebleven. De Graaff slaat zijn boek open bij een tekening van de Russische Revolutie. Een smid en een boer staan aan weerszijden van een poort. Daardoorheen zien we een nieuwe wereld gloren, van landerijen en fabrieken, met een stralende zon op de achtergrond. Daaronder de spreuk van Lenin: ‘Wij gaan alles vernietigen en op de ruïnes zullen wij onze tempel bouwen.’ De Graaff: ‘Iemand zei: In dit plaatje zit eigenlijk alles. Dat klopt. Je ziet hier ook dat de revolutie dus iets religieus heeft.’ (RD)

In het voorwoord zegt De Graaff dat mensen die geloofsvrijheid eisen en verlangen dat zij binnen de grenzen van de wet hun geloof mogen beleven, zullen moeten accepteren dat anderen met eenzelfde vrijheid hun geloof ter discussie stellen.

‘Kritiek op een geloof, eventueel zelfs het lachen om een geloof, is nog geen aantasting van de geloofsvrijheid en evenmin een belediging van de gelovigen. Want geloof kan tegen een stootje. De gelovige die meent dat het anders is, is of intolerant of wankel in zijn geloof.’ (Op weg naar Armageddon)

Ook gaat het in dit boek om gedachten en verhalen op basis waarvan of met legitimering waarvan mensen geweld hebben gebruikt:

‘Er zijn al veel auteurs geweest die het gewelddadige karakter van religie hebben benadrukt. Religie en geweld zijn belangrijke factoren bij de bepaling van identiteit, het antwoord op de vragen ‘wie zijn wij?’ en ‘wie zijn zij?’ De combinatie van beide factoren kan dodelijk zijn. Zo meent de Duitse psycholoog Peter Conzen in een studie over fanatisme: ‘De radicale gelovigen van allerlei schakering hebben in hun tijdperken steeds meer onheil veroorzaakt dan alle schurken en psychopaten tezamen.’Tot eind achttiende eeuw was religie dan ook de enige rechtvaardigingsgrond voor terrorisme.’ (Op weg naar Armageddon)

Bob de Graaff (foto: RD) is hoogleraar inlichtingen- en veiligheidsstudies aan zowel de Universiteit van Utrecht als de Nederlandse Defensieacademie in Breda. Hij was tot januari 2010 hoogleraar terrorisme en contraterrorisme en directeur van het Centrum voor Terrorisme en Contraterrorisme. Hij was de eerste hoogleraar op dit vakgebied in Nederland.

Op weg naar Armageddon | ISBN: 9789461054630 | Paperback inclusief gratis e-book | Geïllustreerd | 15 x 23 cm 756 | 756 blz. € 29,90 | Omslagontwerp: Bart van den Tooren
Religieus en seculier fanatisme is niet iets van deze tijd. Op weg naar Armageddon is de geschiedenis van gewelddadige pogingen om heilstaten te vestigen, van de middeleeuwen tot de dag van vandaag. Aan het einde van de middeleeuwen manifesteerde zich op diverse plaatsen in Europa een gewelddadig verlangen het Rijk van God op aarde te vestigen. Sindsdien is dit streven telkens opnieuw opgekomen, overal ter wereld en in alle mogelijke varianten. Bob de Graaff, terrorismedeskundige bij uitstek, laat religieuze en politiek-filosofische stromingen waarin fanatisme een rol speelde of speelt de revue passeren: van het christelijke radicalisme via seculiere vormen als het communisme, het anarchisme en het fascisme tot aan de hedendaagse vormen van islamistisch terrorisme en de theocratie van Iran.

Zie: Fanaten nemen binnenbocht naar jongste dag

Klik hier voor interview met ‘terrorisme-expert bij uitstek’ Bob de Graaff bij VPRO-radio OVT:
‘Radicale gelovigen hebben in hun tijdperken steeds meer onheil veroorzaakt dan alle schurken en psychopaten tezamen.’

‘Atheïsme is de dodelijkste ideologie in de geschiedenis’

Er zijn 28 landen in de wereldgeschiedenis met een regime dat bemand werd door 98 verklaarde atheïsten, van wie meer dan de helft betrokken was bij massamoordachtig praktijken zoals die van Stalin en Mao. ‘De totale body count voor de jaren 1917-2007 komt op ongeveer 148 miljoen doden door toedoen van 52 atheïsten, dat is drie keer zoveel als alle mensen die gedood zijn door oorlog, burgeroorlog en gewone misdaden in heel de twintigste eeuw bij elkaar opgeteld’.

Aldus neurochirurg Michael Egnor op zijn blog ‘…there is is a 58 percent chance that an atheist leader will murder a noticeable percentage of the population over which he rules.’

Journalist Henk Rijkers verwijst in KN naar dit blog in het kader van het bezoek van Daniel Dennett aan Nederland, een van de ‘vier ruiters van het nieuwe atheïsme’, samen met Richard Dawkins, Sam Harris en Christopher Hitchens. Dennett ontving de Erasmusprijs 2012.

Dennett (foto: knaw.nl) kijkt volgens het Nederlands Dagblad naar religie als oorzaak van geweld:

‘Maar zodat ze zien hoe religies echt in elkaar zitten, waarin ze van elkaar verschillen, en wat voor vreselijke geweld uit naam van die religies is gepleegd in het verleden.’

De Amerikaans-Nederlandse historicus James Kennedy reageerde hierop door te stellen dat de Goelag verantwoordelijk was voor de dood van vele gelovigen.

‘Moet de Goelag – verantwoordelijk voor de dood van vele gelovigen – iets over atheïsten zeggen? En de Dertigjarige Oorlog iets over christenen? Dit lijkt me geen vruchtbare manier om over religie te leren.’

Dagblad Trouw gaat misschien daarom in het geheel niet in op het besproken geweld dat de verschillende ideologieën aanwenden in het verslag over de bijeenkomst in het uitverkochte Paradiso waar dit weekend velen naar Daniel Dennett luisterden, de ‘filosoof die de grenzen tussen de natuurwetenschap en de filosofie onderzoekt.’

‘Het is de taak van de filosoof om de samenhang tussen de dingen te ontrafelen – niet om één van de twee categorieën als ondergeschikt weg te schuiven. Zelfs ‘het concept God’ niet, hoewel het duidelijk moge zijn dat hij geen twijfels heeft bij zijn atheïsme.’

Henk Rijkers, weer verwijzend naar Egnor, zegt dat de historische score van het collectieve atheïsme per jaar 182,716 erger is dan de ergste en schandelijkste misdaden van het christendom, de Spaanse inquisitie.

‘Dergelijk berekeningen leveren een ‘fascinerend perspectief’ aldus Egnor. ‘Zelfs als je de logische relatie negeert van oorzaak en gevolg tussen staatsatheïsme als heersende ideologie en massamoord, dan nog betekent een simpele analyse van het atheïsme of theïsme van nationale leiders een schokkende aanklacht tegen het atheïsme.’ In de twintigste eeuw ‘is er een kans van 58 procent dat een atheïstische leider een aanzienlijk deel van de bevolking waarover hij heerst zal uitroeien.’

Zie: ‘Atheïstische leiders vermoorden gewoonlijk hun bevolking’

en: Prof. James Kennedy: Pluralisme voorbeeldige traditie

en: Egnorance: “…there is is a 58 percent chance that an atheist leader will murder a noticeable percentage of the population over which he rules.”

en: Een lijstje feiten over religies

Illustr: god.voor.dommen.nl

‘Christenfundamentalisten bedreigen de wetenschap’

Lezen we binnenkort berichten over christen-djihadies die zichzelf opblazen te midden van sauriër-skeletten in natuurhistorische musea? – Filosoof Kweetal is van mening dat christenfundamentalisten
in hun geschriften en op hun websites het doen voorkomen alsof ze op zoek zijn naar de waarheid, maar dat niets minder waar is. Dank zij hun activiteiten geloven momenteel 40 % van de inwoners van de USA in leugens.

Kweetal heeft het dan over Amerikaanse creationisten. Leugens die feiten verdoezelen, standpunten van tegenstanders verdraaien, en beweringen die aantoonbaar onjuist zijn.

‘Creationisten zijn mensen die het Bijbelverhaal van de schepping letterlijk nemen. Nou is dat heel moeilijk, want er staan in de Bijbel al twee scheppingsverhalen die elkaar tegenspreken.
Maar als je daar de juiste interpretatie overheen legt, valt daarmee nog wel te leven. Maar dat Bijbelverhaal komt niet overeen met de feiten, zoals die door de wetenschap zijn vastgesteld. De fundamentalistische interpretatie van de Bijbel gaat ervan uit dat de aarde 6000 jaar geleden door God is geschapen. En dat is in strijd met wat paleontologen, biologen, geologen en kosmologen in hun onderzoekingen hebben vastgesteld.’

Volgens Kweetal zijn er twee ‘soorten’ creationisten. Zij die zich aan de Bijbel vastklampen en zij die actief de bevindingen van de wetenschap bestrijden. Ze bestuderen geschriften van wetenschappers om ze verdacht te kunnen maken.

‘Er zijn talloze voorbeelden in creationistische geschriften van het verdraaien van de standpunten van hun opponenten, van het noemen van ‘feiten’ die aantoonbaar onjuist zijn, en van het herhalen van opvattingen waarvan (ook voor hen) duidelijk is aangetoond dat ze niet kloppen.’

Kweetal geeft een voorbeeld over Stephen Jay Gould.
Er wordt geciteerd uit zijn boek The Panda’s Thumb over variatie en selectie van nieuwe soorten. De verklaring die Gould erbij geeft, wordt bewust weggelaten, waardoor een onjuist beeld ontstaat. Ook geven christenfundamentalisten valse representaties van de leer van Darwin. Volgens Kweetal spelen christenfundamentalisten een niet te onderschatten rol in de politiek, in het republikeinse kamp:

‘Ze dwingen wetgeving af die sterk wetenschapsvijandig is, en ondermijnen daardoor de positie van de Amerikaanse wetenschap in de wereld.’

Kweetal (foto: filosofie.nl) zegt in dat in de USA al verschillende abortusartsen zijn vermoord door christenfundamentalisten. Hij eindigt zijn artikel dan ook door te stellen dat christenfundamentalisten kennelijk mogen liegen en bedriegen ter wille van het scheppingsverhaal.

‘En als je mag liegen, waarom zou je dan niet ook mogen moorden? Sommige van die christelijke fundamentalisten hebben die consequentie kennelijk al getrokken.’

Lezer Benedict Broere (volgens wie het universum als levenloze machine net zo gedateerd is als de zes-dagen-schepping) vraagt Kweetal in een van de vele (281, en vele zijn zeer lezenswaardig) reacties of hij niet vindt dat hij een beetje overdrijft.

‘Of denk je dat we binnenkort berichten lezen over christen-djihadies die zichzelf opblazen te midden van sauriër-skeletten in natuurhistorische musea? De evolutietheorie moet net als andere wetenschappelijke theorieën bevraagd en bekritiseerd kunnen worden. En als er redenen zijn voor vragen en kritiek, dan moeten die geuit kunnen worden en dan weer eventueel weerlegd. En dat neemt z’n tijd natuurlijk. En als ondertussen bepaalde partijen mooi weer spelen met de gerezen twijfel, dan betekent dat toch niet dat meteen maar de wetenschap wordt afgeschaft? Het is juist uitermate in de geest van de wetenschap om in te gaan op vragen en twijfel. Waarnaast elke vorm van evolutiefundamentalisme, en die suggestie wek je toch licht met zo’n betoog als hierboven, uitermate onwetenschappelijk is.’