Wanneer voorwerpen van zichzelf ‘levende kracht’ bezitten, betekent dit dat God niet rechtstreeks alle natuurverschijnselen stuurt, zoals aanhangers van Newton meenden. Ketterij was het, verdachtmakingen te over en een golf van verontwaardiging was hoogleraar Willem Jacob ’s Gravesandes deel, toen hij, Newton trotserend, de natuurwetenschap op zijn kop zette.
– Dit meldt museum Boerhaave. De herhaling van een ‘ketterse proef’ zal live worden overgedaan op 29 januari.

In 1722 waagde de Leidse hoogleraar Willem Jacob
’s Gravesande het om het onaantastbare genie Isaac Newton te trotseren. Newton had beweerd dat de bewegingsenergie van een voorwerp evenredig toeneemt met zijn snelheid.
’s Gravesande keerde zich hier tegen. Valexperimenten met een bak klei hadden hem geleerd dat die toename met het kwadraat van de snelheid geschiedde. Reden: voorwerpen zouden ‘levende kracht’ (vis viva) bezitten. Een eenvoudige bak klei volstond bij het uitvoeren van deze proef, maar de gevolgen waren niet te overzien.

Een herhaling vindt plaats van een berucht historisch experiment dat de natuurwetenschap op zijn kop zette. Ad Maas en Tiemen Cocquyt, beiden conservator aan het museum, gaan in het kader van ‘Salon Boerhaave’ live een proef met vallende kogels reproduceren die van cruciaal belang is geweest in de wetenschapsgeschiedenis.

’s Gravesande was een Nederlands wis- en natuurkundige, studeerde aanvankelijk rechten. In 1715 werd hij gezantschapssecretaris te Londen, in 1717 hoogleraar te Leiden in de wis- en sterrenkunde, in 1734 in de wijsbegeerte aldaar. Met anderen publiceerde hij het Journal littéraire (1713ö1722, daarna als Journal de la république des lettres tot 1736 voortgezet). In de filosofie bestreed hij vooral de fatalistische leer der voorbeschikking van Spinoza en Hobbes. Hij was bevriend met Newton, wiens natuurkundige inzichten hij propageerde. Zijn standaardwerk Physices elementa was het eerste leerboek van de experimentele natuurkunde. Hij verrijkte de experimentele natuurkunde met duidelijke demonstratieproeven (bijv. de bol en ring van ‘s-Gravesande om de uitzetting van metalen bij verhitting te demonstreren) en een aantal ontdekkingen, daarbij gebruik makend van instrumenten die Johan van Musschenbroek voor hem vervaardigde.
(Info: Katholieke Universiteit Leuven)

Salon Boerhaave over Newton en de Levende kracht
zondag 29 januari 2012
aanvang 14.00 uur
toegang: entreekaartje Museum Boerhaave
Lange Sint Agnietenstraat 10, Leiden

Zie: Salon Boerhaave over Newton en de Levende kracht 

Illustr: Valproef (Museum Boerhaave)