Radicale theologie: religieloos christendom

604px-Johannes_Bosboom_-_Interieur_van_de_Geertekerk_te_Utrecht_met_de_viering_van_het_heilig_avondmaal

Volgens theoloog Frits de Lange plegen we verraad aan Jezus van Nazareth als we opnieuw van hem een religie willen maken. Hij citeert dan ook met instemming theoloog Dietrich Bonhoeffer die stelde dat Jezus ons niet oproept tot een nieuwe religie, maar tot leven. Hierover gaat de Vrijzinnige Lezing 2018, door De Lange, waarin hij op zoek gaat naar een radicaal nieuw begin voor de christelijke theologie. Is er wellicht een radicale theologie mogelijk tussen vrijzinnigheid en orthodoxie? 

Zal het een pleidooi worden voor een religieloos christendom en blijft er van Jezus dan niet veel meer over dan een vrijzinnige jongeman die in onze tijd zelfhulpboeken vol parabels en gelijkenissen zou schrijven over hoe (samen) te leven zonder religie? Zonder God?

Wat moet Jezus in Godsnaam met een religieloos christendom? Wellicht wordt dat duidelijk als Frits de Lange, de schrijver van Heilige Onrust, de tweede Vrijzinnige Lezing uitspreekt in de Geertekerk in Utrecht. Misschien krijgen we dan ook een antwoord op de noodkreet van Wouter Slob die stelde dat de vrijzinnigheid moet ophouden met zeggen wat we allemaal niet meer kunnen geloven, en aangeven wat wel. Over de lezing zegt De Lange:

‘De theologie leidt voortdurend schipbreuk in haar pogingen om de christelijke traditie  te doen landen in de hedendaagse cultuur. Dietrich Bonhoeffer schreef al in 1945: ‘De mensen kunnen, zoals ze nu zijn, eenvoudigweg niet meer religieus zijn.’ En: ‘We zijn weer helemaal op de aanvang van ons verstaan teruggeworpen’.’

‘Maar de kerken hebben de radicaliteit van zijn waarneming na de oorlog onvoldoende onderkend. Het klassiek-kerkelijke dogma bleef leidend voor de mainstream theologie in de 20e eeuw. Vrijzinnig verzet daartegen heeft nauwelijks een alternatief kunnen bieden, anders dan: ‘wij zijn niet meer orthodox’. In deze lezing wil ik in het spoor van Bonhoeffer verkennen of een radicaal nieuw begin mogelijk is voor de christelijke theologie. In de overtuiging (1) dat het daarin blijft draaien om Jezus van Nazareth, maar dat (2) we verraad aan hem plegen als we opnieuw een religie van hem maken.’ (de vrijzinnigelezing.nl)

De Lange verwijst in het essay En God sprak: Ik besta niet naar Peter Rollins, over wie hij zegt dat hij een punt heeft:

‘De christelijke God is de God die ons doet twijfelen aan zijn bestaan. Na twee millennia christendom, is die God daarin behoorlijk geslaagd. Het christendom is eigenlijk ook ongeschikt als religie, als je daar de aanbidding van een transcendente, buitenwereldlijke Macht onder verstaat. De christelijke God is er te menselijk voor, te kwetsbaar, te zeer op liefde aangelegd, om tegelijk ook heerser over het universum te zijn.’ (FdL)

Of een ‘religieloos christendom’ mogelijk is, vraagt hij zich af in het essay. Wederom verwijst hij naar Rollins, die er probeert vorm aan te geven, gevoed door theologen als Bonhoeffer en postmoderne denkers als Žižek en John D. Caputo.

‘Geloof is overgave aan het leven, zonder religieus vangnet. Het biedt geen zekerheden, maar drijft op vertrouwen, hoop tegen beter weten in.’ (FdL)

Een discussie over het bestaan van God, zegt De Lange, maakt van geloof een kwestie van intellectuele instemming met een feitelijke claim, niet iets waar je met je hele leven aan hangt. Een per definitie te betwijfelen hypothese, waarvoor we telkens het laatste nummer van Nature moeten naslaan om te zien of hij nog houdbaar is.

‘Opnieuw beginnen. Radicale theologie tussen vrijzinnigheid en orthodoxie’ | Frits de Lange | 16 maart 2018 | Geertekerk Utrecht | 20.00 uur | Geertekerk open vanaf 19.30 uur | Opgave: via deze website

Beeld: Interieur Geertekerk Utrecht (1852) met de viering van het heilig avondmaal – Johannes Bosboom – olie op canvas – Rijksmuseum Amsterdam – wikimedia commons

Meister Eckhart, vrijzinnig avant la lettre

meistereckhartdeDe laatmiddeleeuwse theoloog, filosoof en mysticus Meister Eckhart laat God op een bijzondere manier zien, kijkt kritisch naar het instituut kerk, denkt na over de essentie van het bestaan, en zet vraagtekens zet bij kerkelijke, religieuze en kloosterlijke leefregels. Hoe je God God kan laten zijn in jezelf, zonder voorschriften van de kerk. Volgens Eckhart moet ‘die hogere waarheid je wel tegemoet komen’.

Eckhart wordt wel eens een van de meest briljante geesten genoemd die het Westen ooit heeft gekend. Zijn mystieke inzichten staan echter op gespannen voet met de officiële kerkelijke opvattingen over God en de essentie van het bestaan. Hij wordt gezien als iemand die het waagt de waarde van het kerkelijke gezag en de kerkelijke rituelen te kleineren. Een deel van zijn werk wordt als ketters beschouwd. Hem wordt verweten dat de mens zich amper meer hoeft te bekommeren om kerkelijke rituelen en voorschriften.

Eckhart relativeert kerkelijke, religieuze en kloosterlijke leefregels. Alle nadruk legt hij op het ‘laten’: achterlaten van allerlei Godsbeelden waaraan we gehecht zijn, maar juist je verlaten op God, op het toelaten van God die verborgen is achter God: de verborgen Godheid.

De gedachte van Eckhart is dat we God slechts in fragmenten kunnen kennen en dat juist in het niet-weten de ware sterkte van het geloof steekt. Als we ons onthechten van alle door de kerk voorgeschreven hechtingen, aan zowel God als kerkelijke voorschriften, zijn we – volgens Eckhart – in staat God toe te laten die verborgen is achter God.

Eckhart staat mystieke eenwording voor, dat er vanbinnen iets gebeurt. Of liever gezegd: mystieke eenheid, want in zijn ogen gaat het erom wat ìs, want God en mens zijn in de kern nooit gescheiden geweest en zullen dat ook nooit zijn. De mysticus stelt dat de mystieke eenwording onmogelijk door een mens gevonden of bereikt kan worden om de eenvoudige reden dat God en mens in de kern nooit van elkaar gescheiden zijn geweest en ook nooit zullen zijn. Radicaler gesteld: De mens hoeft niets te doen.

‘Eckhart: ‘God is zo ontzaglijk nabij, dat de mens, in zijn diepste grond of wezen, zelfs volledig met hem samenvalt. We hoeven helemaal nergens naartoe, er valt niets te bereiken, want we zijn er al. En je kunt nu eenmaal niet bereiken wat er al is.’

Echter, in een van zijn preken zegt hij toch dat de mens zelf wel iets moet doen:

‘Want de mens moet in zichzelf één zijn en moet dat zoeken in zichzelf en in het ene en het verwerven in eenheid, dat wil zeggen: enkel God schouwen; en terugkomen betekent: weten en beseffen dat men God kent en weet.’

Zelf put Eckhart zijn inspiratie uit het christendom, en dan vooral uit de Bijbel. De opponenten van Eckhart stellen niettemin dat zijn godsbeeld niet deugt. Ze stellen dat Eckhart elk onderscheid binnen God ontkent: de drie personen vormen één goddelijk wezen. Hiermee hangt ook zijn mensbeeld samen, zeggen zijn bestrijders. Zij zeggen dat er volgens hem geen onderscheid tussen mens en God bestaat en dat hij naastenliefde even hoog acht als het liefhebben van God; kerkelijke voorschriften en rituelen zijn niet meer nodig. Het gezag van de religieuze leiding wordt te veel aangetast.

Bad_Wörishofen_Meister_Eckhart_(Skulptur)_2012

Er wordt wel gezegd dat de teksten van Eckhart moeilijk zijn en uitleg verdienen, maar ze worden ook wel ‘heel direct en aansprekelijk’ genoemd. De teksten zouden beeldend zijn, er gebeurt iets met je. Filosoof André van der Braak zegt:

‘Als we Eckhart lezen, we begrijpen waarom God zich meer voor de afzonderlijke mens interesseert dan voor alle kerkstructuren samen.’ 

Er wordt ook gesuggereerd dat het werk van Eckhart een traditie-overschrijdende, eeuwige mystieke kern raakt die het institutionele christendom overstijgt. Hij lapt de dogma’s van zijn kerk aan zijn laars en komt daardoor in conflict met de conservatieve autoriteiten van zijn kerk.

‘Als radicale vrije geest, die puur vanuit de eigen levende ervaring spreekt en getuigt, alle vaste beelden en voorstellingen achterlatend en op losse schroeven zettend, tart de mysticus steeds weer de religieuze autoriteiten van zijn eigen traditie.’

De hogere waarheid is in de Bijbel gegeven, volgens Eckhart, want die openbaart wat de mens uit zichzelf niet kan bereiken. De menselijke geest alleen is er niet toe in staat, er moet kennis van buiten komen. De gelovige die God – of het Hogere – zoekt, kan dat volgens Eckhart dus niet helemaal uit zichzelf voor elkaar krijgen. Voor hem is het christendom de basis, vooral de Bijbel. Maar dat niet alleen, want hij zegt vervolgens ook dat je je in jezelf dient te verdiepen.

‘Laat God God in je zijn.’

We hebben daarbij de rede nodig. Mystiekkenner Alois M. Haas en zijn voormalig student en journalist Thomas Binotto stellen dat, als de mens echt gelooft dat God in hem aanwezig is en dat Hij door en door zijn schepper is, de mens een optimisme krijgt waarin het verstandelijk werken al ingeprent is, dus ook de handelingen van de mens in de tijd met het oog op de eeuwigheid.

‘De rede is dan reeds in mij aanwezig als een goddelijke rede. Die rede is tegelijk goddelijk doordrongen en verlicht de geest – en omdat het sinds mensenheugenis zo is, geldt dat ook voor de heidenen.’ (Haas/Binotto)

En hoe gaan we dan om met die God in ons? Want er is geen weg, geen manier of mogelijkheid om de goddelijke werkelijkheid bewust te ervaren. Toch kunnen we deze wel in onszelf, ons bestaan, tot uitdrukking laten komen, niet door iets te doen, maar juist te laten, door leeg en ontvankelijk te zijn. Filosoof Welmoed Vlieger:

‘Haaks op de innerlijke ontvankelijkheid staat de geestelijke activiteit van het denken, ervaren, associëren, herinneren, verlangen, willen etc., kortom: het reflexieve, ‘invulling-zoekende-en-gevende’ ik. Want dat is waar we voortdurend mee bezig zijn: op voorhand invulling geven aan alles wat we op onze weg tegenkomen. Denk bijvoorbeeld aan die buurman of buurvrouw ‘die altijd zoveel praat’; aan de ‘worsteling’ van het alweer in de file moeten staan; of aan de ingesleten gedachte dat je éérst dit of dat moet doen voordat je aan de dingen waar je werkelijke energie of vreugde bij ervaart kan toekomen. En ga zo maar door.’

2012.07.12_.5082._BW_Meister_Eckhart_.Skulptur

Met Meister Eckhart kan je concluderen dat als je God God in je laat zijn, en je zelf leeg en ontvankelijk kunt zijn, je vanuit een goed gevoel, met het ‘weten’ dat God in je werkt, je inderdaad kunt ‘worden’; je ‘invulling-zoekende-en-gevende’ ik vorm kunt geven.

‘Ontvankelijk zijn houdt dus een radicale omdraaiing in van de wijze waarop wij ons normaal gesproken verhouden tot de dingen: van een actieve, invulling gevende gerichtheid op, naar een passieve, open ontvankelijkheid voor.’ (Vlieger)

‘De mensen zouden niet zo veel moeten nadenken over wat ze moeten doen; ze zouden veel meer moeten nadenken over wat zij zijn. Zouden zij goed zijn en zou hun levenswijze goed zijn, dan zouden zij licht uitstralen, en dan zou er een heerlijk licht uitgaan van al hun werken. Als je rechtvaardig bent, dan is ook wat je doet rechtvaardig. Denk niet dat je heiligheid kunt grondvesten op daden; veeleer groeit heiligheid uit de grond van je hele wezen. Want niet de daden heiligen ons, maar wij moeten de daden heiligen.’ (Meister Eckhart)

Als mens tussen de mensen, misschien (ver) buiten de kerk, maar dichtbij anderen en samen met hen van de wereld een wat mooiere plek maken, ongebonden, maar spiritueel verbonden met God, die ‘onmiddellijk, spontaan en absoluut present in ons denken binnenbreekt’, dat altijd al deed en blijft doen. Dan zou het uiteindelijk toch goed moeten komen met de mens en de wereld.

Bronnen o.a:
*  ‘De Godsgeboorte bij Eckhart’, Welmoed Vlieger, in de bundel De spiritualiteit van Meister Eckhart. Een Dominicaanse mysticus in een multireligieuze samenleving, Braak, A. van der (red.), Parthenon, 2014
* Leven zonder waarom – eenvoud bij Meester Eckhart, Welmoed Vlieger, welmoedvlieger.nl
*    Zoek en je zult gevonden worden, Auke Jelsma
*   Meister Eckhart: Leven in het eeuwige nu, zonder waarom, debezieling.nl
*   Meister Eckhart, op zoek naar de goddelijke essentie, Alois M. Haas, Thomas Binotto

Beeld: eckhart.de

Beeldhouwwerk / Boek: © Lothar Spurzem – Meister Eckhart, Bad Wörishofen, Kneippstraße.

Vrijzinnigheid gaat nergens over

iheartdrcom

‘Vrijzinnig geloven, dat lijkt vooral heel veel niet geloven, niet in regels, niet in voorschriften, niet in dogma’s, misschien zelfs niet in God. Maar als vrijzinnigheid zoveel niet is, wat is het dan eigenlijk wel?’ – Wat een leegte blijft er achter na het lezen van het interview in Trouw met gasthoogleraar vrijzinnige theologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, filosoof en theoloog Chris Doude van Troostwijk. ‘Vrijzinnigen zijn solidair in het niet-weten.’

Eerder verwonderde ik me al over vrijzinnigheid. In mijn blog Remonstrantse God niet echt vrijzinnig bleef echter niet zo’n leegte van niet-weten achter als nu. Doude van Troostwijk weet in het interview nauwelijks invulling te geven aan vrijzinnigheid.

‘Ik? Nee, ben je gek. Ik ben de paus niet. Ik ga niet zeggen wat vrijzinnigheid is.’ (Doude van Troostwijk)

Verslaggever Maaike van Houten doet wel haar best erachter te komen wat vrijzinnigheid eigenlijk precies is. Ze krijgt nauwelijks antwoord. In mijn eerdere blog leek vrijzinnigheid toch iets meer in te houden dan Doude van Troostwijk nu doet vermoeden.

‘De remonstranten geloven – hoewel vrijzinnig – echter niet alles, maar weten zich een deel van de kerk van Christus, zoals in de Grondslagen staat. En ze hebben dus wel degelijk een geloofsbelijdenis, waarin ze tot uiting brengen wat hun geloof bezielt, verenigt en roept.’ (Uit: Remonstrantse God niet echt vrijzinnig)

Deze vrijzinnigen zeggen dus te geloven in Jezus, een van Geest vervulde mens, het gelaat van God dat ons aanziet en verontrust: Hij had de mensen lief en werd gekruisigd maar leeft, zijn eigen dood en die van ons voorbij; Hij is ons heilig voorbeeld van wijsheid en van moed en brengt ons Gods eeuwige liefde nabij.

Filosoof en theoloog Doude van Troostwijk zegt ‘misschien niet in God te geloven’. Maar dat betekent volgens hem dan weer niet dat we van een persoonlijke God afscheid moeten nemen. Als hij zegt dat vrijzinnigen solidair zijn in het niet-weten, beweert hij dat het om socratische onwetendheid gaat en dat dat niet negatief is. Vrijzinnigheid lijkt voor Doude van Troostwijk de positieve vrijheid om iets te kúnnen doen.

‘Als iets waarmee ik me engageer, waardoor ik me gebonden weet. Verantwoordelijkheid dus.’

Van solidaire onwetendheid naar bindende vrijheid, dat lijkt Doude van Troostwijk wel wat. Maar wat vrijzinnig geloven dan in zou kunnen houden, zoals in de aanhef geformuleerd, daar gaat het niet over. Het blijft bij het zoeken naar de kern van vrijzinnigheid. Leegte blijft massief achter als ik het interview wegleg. Vrijzinnigheid gaat vooralsnog nergens over. Eén troost. Doude van Troostwijk gaat twee jaar over die vraag nadenken.

Zie: Op zoek naar de kern van vrijzinnig geloven (Topics – Trouw)

Gerelateerd:

Remonstrantse God niet echt vrijzinnig

Geloven in Dé vrijzinnigheid

Beeld: iheartdr.com

Geloven in een grillige God

Houvast

Geloven is een avontuur ‘behelst met de ongrijpbaarheid en meerduidigheid van het Geheim. Het betekent overgave en loslaten, vallen en zweven, eeuwig blijven vragen en zoeken. Gelovig bestaan komt erop neer, dat je voortdurend wordt verrast en op het verkeerde been wordt gezet, omdat God steeds weer anders is’. Dit citaat komt uit een bespreking van Houvast, een boek van Koen Holtzapffel, waarin alle inzichten op een rijtje over ons vragend bestaan.

Eric Corsius benoemt in zijn recensie zingeving als je overgeven aan het bestaan als vraag, het avontuur durven aangaan met een grillige God:

‘Juist daarin kunnen we, paradoxaal uitgedrukt, ons houvast vinden. Zelf probeer ik zo in het leven te staan: me vastklampen aan strohalmen, bij gebrek aan beter, en me laten verrassen. Of het altijd lukt is een andere vraag. Maar het gaat in het leven ook niet om ‘lukken’ en ‘ergens in slagen’ en ‘doelen bereiken’. Het gaat erom dat we van het ons vaak ontglippende leven kunnen blijven houden zoals het is.’

Corsius noemt het geen wonder dat we hunkeren naar houvast. Het menselijk bestaan noemt hij een sprong in het ongewisse.

‘Het leven is een gang over het slappe koord zonder vangnet en met de overkant gehuld in nevels. De wereld en wijzelf zijn ons één groot vraagteken.’

Geloven, zegt remonstrant Corsius, is voortdurend op het verkeerde been staan en dat laatste nu heeft iets tegenstrijdigs, want als gelovige – en met name als vrijzinnig gelovige – is hij ervan overtuigd dat geloven juist geen houvast betekent.

‘Geloof is een onzeker bezit. Zodra we het als houvast zien, moeten we ons afvragen of we nog wel bezig zijn met wat geloven ten diepste is. Hebben we het dan niet gereduceerd tot iets voorspelbaars en ééndimensionaals? Teruggebracht tot een leer of een dogma?’

‘Mooi dat Holtzapffel in zijn boekje Houvast weer eens alle inzichten op een rijtje heeft gezet,’ aldus de recensist, ‘over ons vragende bestaan, over de hardnekkige zinvraag en over de paradox van het zoeken naar houvast. Het is een feestje van herkenning en geeft woorden aan onze vermoedens over deze duistere materie’.

Volgens de uitgever heeft Holtzapffel het vragende karakter van het vrijzinnige geloof nader bestudeerd en geanalyseerd. De auteur zegt dat het een boek is voor mensen op zoek naar zin, die de antwoorden niet in pacht hebben. En voor mensen die dachten de antwoorden in huis te hebben en weer opnieuw vragen gaan stellen. Die van de antwoord- weer terugkeren bij de vraagzijde.

‘Ik wil de vrijzinnigheid positioneren binnen de wereld waar vragen een belangrijke rol spelen. De filosofie heeft die functie een beetje overgenomen. Uit het rapport ‘God in Nederland’ blijkt dat mensen helemaal niet meer het idee hebben dat zinvragen in de kerk aan de orde kunnen komen. Bij ons [Remonstranten, PD] wel. Ik wil uitdragen dat onze manier van geloven historische gronden heeft en dat het christelijke zingevingskader, mits het open en tolerant is, relevant is voor zinzoekers.’ (Holtzapffel)

Boekomslag-HouvastHet boek is ook een introductie op het jaarthema ‘Houvast’ van de Remonstranten. Volgens hoogleraar remonstrants Seminarium, Christa Anbeek, is dit grote vragenboek geïllustreerd met literaire, filosofische, poëtische, filmische en biografische voorbeelden van hoe er met vragen geleefd kan worden en welke antwoorden tijdelijk houvast bieden.

‘Elk mens zoekt naar houvast in het leven, naar zin en betekenis, naar antwoorden op levensvragen. Vroeger werd dat houvast gegeven door het christelijke zingevingskader. Het functioneerde vaak als een automatisch antwoordapparaat. Voor veel mensen is dat kader inmiddels weggevallen. Zij staan als zinzoekers aan de vraagzijde van het bestaan. Wat geeft houvast?’ (Uit: Handreiking gesprekskringen bij het boek)

Houvast. Aan de vraagzijde van het bestaan | Koen Holtzapffel | Meinema | augustus 2017 | 144 blz. | ISBN 978 90 211 4491 7 | €12,99

Zie: Geloven betekent geen houvast, maar avontuur

Geloven in Dé vrijzinnigheid

boek_vrijzinnigheid (1)
‘De vrijzinnigheid staat bekend als een manier van geloven waarin iedereen zijn of haar eigen keuzes maakt: geloofsdogma’s worden afgezworen en iedereen gaat zelf op zoek naar vragen en antwoorden. Daarom wordt vaak gezegd dat de vrijzinnigheid niet met één omschrijving beschreven kan worden.’ Op een symposium zal blijken dat dit wel kan. Dat belooft duidelijk te worden door het boek Dé vrijzinnigheid, geschreven door godsdienstwetenschapper Erik Jan Tillema.

‘Zijn er bronnen van kennis waarmee we op een vrijzinnige manier kunnen spreken over God? Vaak wordt de vrijzinnigheid verweten dat zij de traditie het liefste overboord zou gooien. Dat zij met een schone en lege lei wil beginnen. Maar ik zal in dit eerste hoofdstuk aantonen dat ook vrijzinnigen niet zonder traditie kunnen in hun spreken over God. Want ook vrijzinnigen putten uit de Bijbel en uit een traditie die daarna is ontstaan: een vrijzinnige traditie.’ (Tillema in: Vrijzinnig spreken over God) 

De oorsprong van het vrijzinnige gedachtegoed ligt in de Renaissance en het Humanisme. In de overgang van de Middeleeuwen naar de nieuwe tijd. Maar nu heet vrijzinnigheid toch christelijk te zijn. Die vrijzinnige traditie brengt denkers voort als de zeer vrijzinnige dominee Klaas Hendrikse die gelooft in een God die niet bestaat. Veel vrijzinnigen stellen zelfs de vraag naar de godheid van Jezus. God kan ook nog helemaal uit het verhaal worden gehouden en dan zou de kern van de christelijke boodschap toch overblijven: liefde voor elkaar, we hebben aan elkaar genoeg.

Volgens prof. Mirjam de Baar zijn binnen de vergrijzende vrijzinnige organisaties jongeren de verbinding kwijtgeraakt met het oorspronkelijke vrijzinnige gedachtegoed. Zou Tillema een antwoord hebben voor die jongeren? Wat is eigenlijk dat ‘oorspronkelijke vrijzinnige gedachtegoed’?

erikjantillema‘Als spreken over God onmogelijk is, kunnen en moeten we dan wel spreken over God? Het is makkelijk om hier een negatief antwoord op te geven, maar de mens heeft altijd de neiging en behoefte gehad om datgene wat we niet kunnen bevatten, onder woorden te brengen. We wíllen spreken over God, om maar te kunnen spreken. Zwijgen over God geeft geen voldoening.’ (Tillema in: Vrijzinnig spreken over God)

Volgens de publicatie Vrijzinnig spreken over God van Erik Jan Tillema (foto: Bureau Deus), is de Protestantse Kerk een pluriforme kerk en kunnen orthodoxen en zeer vrijzinnigen elkaar vinden in een veelvoud van koersen. Dat zal de definitie van vrijzinnigheid als één omschrijving niet gemakkelijk maken. Kan met zo veel richtingen er toch één (dé!) vrijzinnigheid zijn? Je moet – en dat is al één beperking – in ieder geval al wel geworteld zijn in het christendom om je vrijzinnig te kunnen noemen. Vrijzinnigheid in gebondenheid?

Volgens de VVP is vrijzinnigheid open naar de cultuur en gericht op de menselijkheid. Dat is een brede definitie. Je kunt jezelf dan ook vrijzinnig noemen als je niet put uit christelijke wortels, maar uit bijvoorbeeld humanistische – of islamwortels. Dat zijn ook mensen met een andere opvatting, mensen die al dan niet belijdend geloven, mensen die ook vrij kunnen geloven, ook op hun eigen manier.

‘Lezen uit niet-christelijke bronnen is geen degeneratie van het christendom. Noch is het een teken van disrespect naar de andere religie toe. Lezen uit deze bronnen is een methode om het eigen, christelijke geloof te verrijken. In andere tradities zijn namelijk manieren gevonden om over God te spreken die de christelijke theologen niet hebben gevonden. Wat zou het zonde zijn als we die manieren van spreken dan zouden negeren.’ (Tillema in: Vrijzinnig spreken over God)

De vrijzinnigheid heeft nog een lange weg te gaan: die van christelijke naar mondiale vrijzinnigheid, op basis van liefde voor elkaar, we hebben immers aan elkaar genoeg, of we ons nu christen, jood, moslim of vrijdenker noemen. En ergens in de vrije kosmos is er dan voor alle mensen die ene, (boven)mondiale, echt vrijzinnige God.

logo_vvp_d33e1165abb868bcc2b7870c9f3bfcca_de06e16e3583c3ce0077824356c1dd74Wat is vrijzinnig geloven? Is dat iets wat verschilt van persoon tot persoon of is het mogelijk om er algemene uitspraken over te doen? Deze vragen staan centraal tijdens een speciaal symposium in De Kapel in Hilversum, ’s Gravelandseweg 144, rondom het boek Dé vrijzinnigheid van Erik Jan Tillema. Het symposium vindt plaats op zaterdag 2 november (vanaf 14:00 uur) en wordt geleid door Erik Jan Tillema die als Kerkelijk Inspirator is verbonden aan de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Hilversum (VGH). Opgave is gewenst en kan door middel van het sturen van een e-mail naar erikjantillema@gmail.com onder vermelding van ‘boeksymposium’. De kosten voor de dag bedragen € 5,- en kunnen bij de ingang worden betaald.

boek_vrijzinnigheidDé vrijzinnigheid
Hoe staan vrijzinnigen tegenover verschillende geloofsopvattingen? Hoe denken ze over God, over de Hemel of over bidden?
Erik Jan Tillema deed onderzoek onder vrijzinnigen om een antwoord op deze vragen te formuleren. Het resultaat heeft hij verwerkt in het boek Dé vrijzinnigheid.
Het is vanaf 14 oktober voor € 15,- te bestellen via Bureaudeus.nl of via Bol.com. Tijdens het symposium is het boek ook verkrijgbaar.

Zie: Boek en symposium: Dé vrijzinnigheid

Het gestolde denkbeeld van God, de Vader


Theoloog en coach Klaas Yntema beklemtoont niet in God, de Vader te geloven, maar in mensentaal, die hem openbaart hoe mensen hun diepste betrokkenheid bij wat hen op de been houdt uitdrukken. Hij gelooft niet in een vaststaand idee over God, de Vader, zoals dit in alle eeuwen theologie is verwoord en in gestolde denkbeelden is vastgelegd.

Volgens Yntema zijn deze denkbeelden telkens weer in een bepaalde maatschappelijke, historische en theologische context opgekomen en in een systeem gevat. Hij schrijft hierover in zijn boek Geloven, zo kan het ook. Vrijzinnige visies op theologische thema’s, dat een heel andere kant van het christendom laat zien. Een geloof dat constant in beweging is en dat ruimte biedt voor onderlinge verschillen.

In de dialoog van mens tot mens wordt telkens opnieuw de kracht geboren van leven dat mensen met elkaar verbindt. Dan vinden mensen steun om te blijven geloven in een wereld waarin mensen zich voor elkaar inzetten. Waarin gerechtigheid en barmhartigheid naar joodse traditie gestalte krijgen. Gestalte in de meest basale vorm: er-voor-elkaar-zijn.

Zij vertellen over wat voor hen de betekenis is van ‘God’ of de betekenis van ‘de Eeuwige’, zoals zij deze door hun opvoeding en levenservaring hebben meegekregen en (om)gevormd. Maar ook wetenschap en cultuur hebben hun invloed. Dan ontstaat ‘levend geloof’, dat zich nooit en te nimmer laat vastleggen als ‘eeuwige waarheid’.

Zeventien voorgangers van de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB geven in dit boek hun visie op verschillende geloofsonderwerpen. Dat doen ze op een eigentijdse, eigenzinnige manier. Samen vormen de bijdragen een creatief credo waarin niets vaststaat, maar waarin alles in beweging blijft. Van schepping, opstanding tot het laatste oordeel, niets gaan de auteurs uit de weg. Ze bevragen, betwijfelen en verrassen. Het vrijzinnige geloof toont in dit boek zo zijn kleurrijke veren. (Skandalon)

Daar verzet ik me tegen en daarom geloof ik niet in: ‘God, de Vader’ of ‘God, de Moeder’. Het kan slechts uitgesproken worden door mensen in hun individuele leven als verwoording van de kern van hun levensverhaal.

Zie: God de Vader is menselijke taal (Zinweb)

Cartoon: geinz.be


Drs. Klaas Yntema (1947), theoloog en coach, is voorganger in de NPB Schiedam en Rotterdam. Ook heeft hij ruim dertig jaar in de volwasseneneducatie gewerkt als cursusleider, docent en coach.

‘Geloven, zo kan het ook’
ISBN: 978-94-90708-37-5

124 pagina’s, paperback, € 13,95 incl. btw

Vastgeroeste geloofswegen vrijzinnig verlaten


Veel mensen denken bij het christelijk geloof aan vastgeroeste ideeën, aan dogma’s die onderschreven moeten worden. ‘Geloven, zo kan het ook, vrijzinnige visies op theologische thema’s’  laat een heel andere kant van het christendom zien. Een geloof dat constant in beweging is en dat ruimte biedt voor onderlinge verschillen.

Journalist en schrijver Annemiek Schrijver: ‘Wat een heerlijk boek! De schrijvers laten door hun moed om gebaande geloofswegen te verlaten zien waartoe de mens in staat is: tot compassie, verwondering, verbeelding en liefde. En dat zonder uitzondering met grote passie. Dat is ronduit ontroerend.’

In de komende weken verschijnen verschillende hoofdstukken uit het boek op Kerknieuws.nl, in de afdeling Opinie&debat. Hier kunnen mensen reageren op de opvattingen van de NPB-predikanten.

Vrijzinnigheid is een theologische stroming die principieel nadruk legt op de autonomie van de gelovige mens. Het eigen geloof staat centraal. Volgens protestant.nl resulteert dit in een kritische Bijbelbeschouwing, waarin de Bijbel vooral een boek is waar inspiratie in te vinden is, en niet de openbaring van het woord van God. Vrijzinnigen staan open voor inspiratie uit andere religieuze tradities en uit de algemene cultuur (muziek, kunsten en wetenschap). Zij vinden dat geloof en wetenschap elkaar niet uitsluiten maar juist aanvullen, omdat zij verschillende benaderingen van dezelfde werkelijkheid zijn.

Zie: Geloven, zo kan het ook

ISBN: 978-94-90708-37-5, 124 pagina’s, uitgave: paperback, € 13,95 incl. btw