Grensoverschrijders en de bewaking van de reine zielen

De staat ontfermt zich tegenwoordig over de zielen, bemoeit zich zoals ooit de kerk, met het goede leven en de juiste gedachten. ‘Politieke zielen moeten tegenwoordig lelieblank zijn,’ stelt historicus Martin Sommer in EW, en dat ‘journalisten ijverig speuren naar grensoverschrijders.’ In Nederland Therapieland vervangt de GGZ God zelf. ‘GGZ is een staatsreligie,’ vindt religiewetenschapper Katie Vlaardingerbroek. – Of die nieuwe staatsreligies heilzaam zijn, is de vraag. Terug naar de kerk? God is daar alleen nog in de stilte te vinden.

‘Wat voorheen privé was, is politiek geworden. De staat is niet langer neutraal, maar bemoeit zich zoals indertijd de kerk intensief met het goede leven en de juiste gedachten’
_{(Martin Sommer)}

Leegloop van de kerk
Martin Sommer, politiek columnist in EW, schreef het boek De Nieuwe Standenstaat (2024) over ‘hoe het gelukkigste land ter wereld zijn humeur verloor’. Politiek is de laatste jaren steeds meer ‘Gesinnungspolitik geworden, de politiek van het goede geweten’.

‘Over rein en onrein in de politiek schreef ik in mijn vorig jaar verschenen boek De Nieuwe Standenstaat. Sinds de leegloop van de kerk heeft de staat zich over de zielen ontfermd. Wat voorheen privé was, is politiek geworden. De staat is niet langer neutraal, maar bemoeit zich zoals indertijd de kerk intensief met het goede leven en de juiste gedachten.’
_{(Martin Sommer in EW)}

Lelieblanke zielen
Martin Sommer stelt dat het in de politiek gaat om democratische of ondemocratische gezindheid: hun plaats op de as van goed en kwaad, of in zijn woorden: ‘rein en onrein’.

‘Maar de politieke zielen moeten tegenwoordig lelieblank zijn, en ditmaal was het pech voor Wijers. Een recente variant van dat idee is dat de belangentegenstelling tussen links en rechts achterhaald zou zijn. Wat partijen tegenwoordig onderscheidt, is hun democratische of ondemocratische gezindheid, anders gezegd hun plaats op de as van goed en kwaad, of in mijn woorden rein en onrein.’
_{(Martin Sommer in EW)}

Integriteit
In EW schrijft hij dat de eis aan politici is dat ze mannen of vrouwen uit één stuk zijn. Het fatsoen van weleer ging over het mooi houden van de buitenkant.

‘Afgezien van Henri Bontenbal (CDA) spreken we tegenwoordig niet langer over fatsoen, maar over integriteit. Het woord ‘integriteit’ betekent heelheid, onkreukbaarheid of onschendbaarheid.’
_{(Martin Sommer in EW)}

De Nieuwe Standenstaat

‘Integritisme’
Over ‘het aanzwellende koor van onthullers en aangevers’ haalt Sommer L.W.J. Huberts aan, in 2005 benoemd als eerste hoogleraar integriteit.

‘Hij vroeg in zijn oratie meteen aandacht voor de stormachtige vlucht die het integriteitsbeleid had genomen, zowel bij bedrijven als de overheid. Hij waarschuwde voor het zogenoemde ‘integritisme’, het aanzwellende koor van onthullers en aangevers dat wees naar hoogwaardigheidsbekleders die een scheve schaats reden.

Integriteit, zei Huberts, is reuze geschikt om politieke tegenstanders of dwarse ambtenaren te vloeren. En zo gebeurt het met acteurs, politici, burgemeesters, journalisten, museumdirecteuren en specialisten. Een antiserum tegen het integritisme is nog niet gevonden.’
_{(Martin Sommer in EW)}

GGZ
Een andere staatsreligie is te vinden in Therapieland. In de GGZ krijgt religiewetenschapper Katie Vlaardingerbroek drie keer per week een uur therapie, maar kan zij zich daaraan overgeven? Kritisch verwijst zij naar Karl Marx. De politiek filosoof (1818-1883) zei in 1844 over menselijke vervreemding: “Arbeiders leggen hun kracht en vermogen buiten zichzelf (in producten) in plaats van in zichzelf, net als religie dit doet.”

‘Dat is natuurlijk wel provocerend, een beetje speelse schop. Karl Marx zei ooit: “Religie is de opium van het volk.” Ofwel, religie wordt gebruikt om een beetje te bedwelmen en zingeving te geven, zodat mensen niet echt om zich heen kijken en in opstand komen. Therapie heeft nu een beetje dezelfde rol. Op zoek naar onszelf om ons niet in te zetten tegen onrechtvaardigheden.’
_{(Katie in De Ongelooflijke Radio)}

DSM* als Bijbel
In het gesprek op de radio zoekt Katie in alle hoeken en gaten van therapieland om te ontdekken wat allemaal niet werkt. Zij heeft op vrijwel alles kritiek en is als gedreven religiewetenschapper meer bezig met een soort promotieonderzoek, dan naar herstel van haar PTSS. Haar kritiek is vooral dat je in therapieland wordt bedwelmd met zingeving. Dát wil Kathie herstellen: mensen moeten ‘in opstand komen’ en zich gaan ‘inzetten tegen onrechtvaardigheden’.
_{* Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM)}

Stefan Paas, Katie Vlaardingerland, David Boogerd

‘Therapie is nu een verhaal dat zegt: dit is wat mens-zijn betekent, wat je lijden betekent. En hoe je je lijden kan oplossen en wat jouw leven betekenis geeft. Op al die existentiële vragen geeft therapie een antwoord: de therapeut bekleedt een bovenmenselijke functie, een beetje als de dominee of de priester. In een uurtje neemt die de plek van onvoorwaardelijke liefde, begrip, compassie en erkenning.

Iets wat we eerst bij God misschien wel zochten. Dat idee van die onvoorwaardelijke liefde en erkenning. Dat zit dan in dat contact met de therapeut. DSM is een boek dat identiteiten bepalen van mensen en heeft daarmee ook een heel sterke rol door te zeggen wat is normaal en niet normaal. Een soort Bijbel.’
_{(Katie in De Ongelooflijke Radio)}

Bronnen o.a.:
* Wijers-gate en de bewaking van de reine zielen
* De Ongelooflijke radio
* Karl Marx, Parijse Manuscripten (drs. Jo Nabuurs, in: Humanistische Canon)

Martin Sommer (1956) Sinds een jaar schrijft hij politieke columns voor EW. In 2024 verscheen zijn boek De Nieuwe Standenstaat over ‘hoe het gelukkigste land ter wereld zijn humeur verloor’.
‘Journalisten speuren ijverig naar grensoverschrijders, en Wijers is alleen maar de zoveelste. De verontwaardigden over zijn lot zijn niet zelden ook de meest geharnaste Yeşilgöz-haters. Maar vergis je niet, de afgang van Wijers en de afkeer van Yeşilgöz zijn vruchten van dezelfde boom: die van de bewaking van de reine zielen.’ (Martin Sommer in EW)

Katie Vlaardingerbroek is religiewetenschapper en de schrijfster van Nederland Therapieland.
‘Een vlijmscherpe spiegel voor een land dat zijn psychisch lijden steeds therapieker inkleurt. Dit boek prikt liefdevol maar compromisloos door de ballon van therapeutisch marktdenken heen. Een belangrijk werk, dat zowel hulpverlener als hulpvrager tot nadenken stemt – en dat is precies wat we nu nodig hebben.’ (Jim van Os, hoogleraar psychiatrie, pleitbezorger van menselijke zorg)

► Tip: Bestsellerpsycholoog Gitta Jacob: ‘Therapie lijkt een vrijbrief om maar niets aan jezelf te hoeven veranderen’ (NRC 11 december 2025, Gemma Venhuizen)
‘Het lijkt bijna je sociale status te verhogen als je een psycholoog bezoekt. Therapie lijkt bovendien een vrijbrief om maar niets aan jezelf te hoeven veranderen: dit-en-dat is mijn jeugdtrauma, ik bén nu eenmaal zo. En daar wil ik me tegen uitspreken. Want voor elke positieve verandering is ook eigen inzet nodig.’ (Gitta Jacob, psychotherapeut, Hamburg, Duitsland – Gitta Jacob: Uit je schaduw.)

Beeld: De Vesting
Beeld De Nieuwe Standenstaat: Deel van de cover
Foto Martin Sommer: Prometheus
Foto Stefan Paas, Katie Vlaardingerland, David Boogerd: De Ongelooflijke Radio

Atheïsme is dood. Leuker kan ik het niet maken

MEEST GELEZEN nr. 8 vanaf 01012025: Filosoof Stine Jensen, ‘spiritueel atheïst’, wordt gehinderd ‘door religieuze uitingen die haar niet aanstaan’. Ze noemt zich natuurlijk niet ‘religieus atheïst’ want daarin klinkt te veel God door. ‘Spiritueel’ klinkt veiliger. Dan blijft God gewoon dood (want ‘leuker kan ik het niet maken’, klinkt haar strijdkreet) en geeft zij toch blijk een ziel te hebben, althans minstens een geest. En daarmee schrijft zij Goddeloos. Met als openingsvraag van Coen Simon en Frank Meester of Stine De vrolijke wetenschap wil lezen: ‘Nietzsche verklaarde God simpelweg dood’, stellen zij. – Maar dat is juist wat Nietzsche niet deed en zeker niet simpelweg.

‘Ik werd overvallen door een diep innerlijk weten dat er geen God is, en dat dit klopte’
_{(Stine Jensen in haar column in NRC: ‘De atheïst lijkt meer op de gelovige dan hij wil toegeven’)}*

De boodschap van Nietzsche
In De vrolijke wetenschap (1882) laat Nietzsche (1844-1900) de dolle mens, wanhopig en overstuur, uitroepen dat de mens God heeft gedood. Nietzsche zelf verklaart God niet dood. Hij geeft wel de boodschap door dat de mens God heeft vermoord. En dat dit consequenties heeft. Wat gebeurt er als we Hem laten vallen? Waar kunnen we ons wereldbeeld, onze waarheid, dan nog op funderen?

‘Wie wist dit bloed van ons af?’
‘God is dood! God blijft dood! En wij hebben hem gedood! Hoe zullen wij ons troosten, wij moordenaars? Het heiligste en machtigste dat de wereld tot dusver bezeten heeft, is onder onze messen verbloed – wie wist dit bloed van ons af? Met welk water kunnen wij ons reinigen? Welke zoenoffers, welke heilige spelen zullen wij moeten bedenken? Is niet de grootte van deze daad te groot voor ons? Moeten wij niet zelf goden worden om haar waardig te schijnen? Nooit was er een grotere daad – en wie er ook na ons geboren wordt, omwille van deze daad behoort hij tot een hogere geschiedenis dan alle geschiedenis tot dusver geweest is!’
_{(De dolle mens in De vrolijke wetenschap, Nietzsche – Vertaling: Pé Hawinkels)}

‘Genieten in dit ene leven’
Stine Jensen, hoogleraar publieksfilosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, identificeert zich na een lange zoektocht als ‘baldadige, tedere, open, spirituele atheïst’. Met haar spirituele ‘reis van hoofd naar hart’ duikt zij in de oosterse filosofie, zingt mantra’s, mediteert en ontpopt zich als yogi. Dit noemt zij ‘niet-religieuze praxis’. En atheïsme vindt zij een ‘zingevingstraditie’. Die zingeving stopt in haar visie wel bij de dood: God is immers dood. Genieten kan slechts in ‘dit ene leven’, zoals zij hopeloos schrijft in Goddeloos.

‘Dit ongelooflijke gebeuren is nog onderweg’
‘Ik kom te vroeg,’ zei hij [de dolle mens] toen, ‘het is mijn tijd nog niet. Dit ongelooflijke gebeuren is nog onderweg. Het maakt een omweg – het is nog niet tot de oren der mensen doorgedrongen. Bliksem en donder hebben tijd nodig, het licht der gesternten heeft tijd nodig, daden hebben tijd nodig, ook nadat ze gedaan zijn, om gezien en gehoord te worden!’
_{(Nietzsche in: De dolle mens)}

Achterhaalde godsideeën
In Goddeloos – waarom we atheïsme nodig hebben, zet Jensen zich in haar ‘biografische oefening’ af tegen een god die al jaren dood is, op basis van achterhaalde godsideeën van uitgesproken atheïsten als Richard Dawkins, Christopher Hitchens, Daniel Dennett en Sam Harris. Zij wordt nu nog vrolijk van het al in 2012 door filosoof Emanuel Rutten weerlegde ‘vliegende theepot’-argument van Bertrand Russell. In haar ervaringen komt Jensen God veelal tegen als ‘dogmatisch’, maar tegen zo’n god zetten zich inmiddels veel gelovigen zich ook af: ‘Geen godsdienst, wel God’.

Four Horsemen
De Ongelooflijke Podcast (#98) tussen Jensen en Rutten is boeiend, maar haar ‘tegenargumenten’ getuigen er daarin ook duidelijk van dat zij nauwelijks verder kan of wil denken dan de ‘Four Horsemen’. Zij heeft echt geen idee wat of wie God zou kunnen zijn. Die bestaat immers niet. In Goddeloos refereert zij aan twee podcasts, maar niet aan die met filosoof en wiskundige Emanuel Rutten.

De vraag naar het bestaan van God
‘Stine gelooft niet in God want waarom houdt hij of zij zich dan zo verborgen? Emanuel ziet wél duidelijke aanwijzingen voor Gods bestaan. De vraag naar het bestaan van God is geen abstracte filosofische vraag’, zegt Stine, het kan volgens haar zelfs een kwestie zijn van leven en dood. Een belangrijke vraag dus om nog eens bij stil te staan. In Tivoli Vredenburg sprak David Boogerd met filosofen Stine Jensen en Emanuel Rutten over God, ‘finetuning’, het lijden in de wereld en heel veel meer.’
_{(De Ongelooflijke Podcast #98, 29 juni 2022)}

‘Innerlijk weten’
In Goddeloos brengt Jensen de veelzijdigheid van ‘soorten atheïsten’ uitgebreid in kaart. Dat vult veelal haar boek van 96 bladzijden. Nogal eenzijdig. De reden hiervoor ligt bij het feit dat zij diep ‘innerlijk weet’ dat er geen God is. Met dit dogma heeft zij God simpelweg doodverklaard. Geen enkele belangstelling voor de veelzijdigheid van ‘soorten goden’. Haar wereld zou misschien open kunnen gaan als zij ook dat ‘innerlijk weten’ eerst eens diep in kaart brengt.

Voor echt innerlijk weten gunt Jensen zich echter weinig tijd, zó laat zij zich meesleuren in de wervelwind van de samenleving waarin zij haar atheïstische levensbeschouwing moet onderhouden.

‘Als ik niks doe, glijd ik af naar apatheïsme, onverschilligheid. De moderne samenleving is gericht op productiviteit, consumentisme, snelle meningen, prikkels en competitie, voor zingeving, reflectie en spiritualiteit moet ik ruimte maken.’
_{(Jensen in Goddeloos)}

* Update 09 07 2025 17.16 uur: Correctie van Jensens uitspraak; die staat inderdaad niet in Goddeloos, maar in haar eigen column in NRC. (Ik heb zo veel gelezen over en van Stine Jensen, dat ik het citaat foutief vermeldde als afkomstig in Goddeloos.) Excuus!

Bronnen o.a.:
Goddeloos, Stine Jensen, Prometheus, 96 pag., oktober 2024.
Beeld: landelijk expertisecentrum sterven
Foto Heaven – Atheism: Tassos Lycurgo (Instagram) – (Stephen Hawking (1942 – 2018) was een Brits natuurkundige, kosmoloog en wiskundige; John Lennox (1943) is een Brits natuurkundige en een autoriteit op het gebied van de relatie tussen geloof en wetenschap)
– Gerelateerd: ‘Nietzsche verwoestte het atheïsme’, februari 2024

► Tip: De Ongelooflijke podcast #182: Over anti-religieuze millennials en antisemitisme, met Kitty Herweijer en Stefan Paas, februari 2024
Zonder God gaat het niet is de titel van een essay dat Kitty schreef in het jaar dat deze podcast begon: 2019. Zij beschrijft treffend de onverschilligheid van veel millennials ten opzichte van traditionele religie, een onverschilligheid die ze zelf ook had. Kitty is zó niet-gelovig opgevoed dat ze haar hele jeugd niet in contact is gekomen met een religieus iemand. Maar dat is nu nogal anders.
(Kitty Herweijer studeerde politicologie en Midden-Oostenstudies. David Boogerd spreekt haar samen met vaste gast, theoloog Stefan Paas, professor aan de VU in Amsterdam en de Theologische Universiteit Utrecht.)

Cees Dekker schept leven uit levenloze materie

Moleculair biofysicus Cees Dekker wil zelf leven maken met behulp van artificiële intelligentie (AI). En dat in tijden van oorlogen en klimaatcrisis waarin mensen het leven laten. ‘Een ongelooflijk prestigieus project waar de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) 40 miljoen euro voor over heeft.’ Meer dan honderd wetenschappers gaan tien jaar lang van levenloze moleculen levende cellen proberen te scheppen scheppen. – Terecht dat dit onderzoek ethische en religieuze vragen oproept.

‘We hebben de verantwoordelijkheid voor God te spelen;
ìk voel zelfs een verantwoordelijkheid om voor God te spelen’
_{(Cees Dekker)}

Voor God spelen?
Zondagnacht 26 mei was hierover een Ongelooflijke Podcast te beluisteren. #195: ‘Baanbrekend onderzoek naar het ontstaan van leven, gaat christelijke wetenschapper Cees Dekker voor God spelen?’ De gedrevenheid van de universiteitshoogleraar TU Delft is goed te horen. Hij ‘gaat op in iets wat groter is dan hijzelf’, zou Pierre Teilhard de Chardin (1851-1955) zeggen. Op zich mooi, maar dat moet niet te groot worden. De voor veel natuurwetenschappers onbekende paleontoloog en theoloog Teilard de Chardin dacht in zijn tijd diep na over de ‘stuwende kracht van de evolutie’, waaronder een van de drie ‘geboorten’: de biogenese, de sprongmutatie van levenloze naar levende materie.

_{Cees Dekker}

‘Laboratorium-evolutie’
‘Wat is leven? Kunnen we levende cellen maken van levenloze moleculen?’ vroeg een multidisciplinair team van Nederlandse wetenschappers zich af. Om deze vragen te beantwoorden wil het onderzoeksteam, onder leiding van TU Delft, een levende synthetische cel bouwen van levenloze biomoleculen, waarbij ze voor het eerst gebruik maakt van laboratorium-evolutie en kunstmatige intelligentie.
Het tienjarige onderzoeksprogramma daartoe, getiteld ‘Evolving life from non-life’ (EVOLF) kreeg van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) 40 miljoen euro toegekend in het kader van de Summit-subsidieregeling.’
_{(Uit: Leven creëren uit levenloze biomoleculen met AI en lab-evolutie, TU Delft)}

Andere scheppers
In De Ongelooflijke Podcast vindt Dekker het jammer dat Stefan Paas en David Boogerd naar ‘schepper’ Frankenstein (van het monster) en ‘vader van de atoombom’ Oppenheimer verwijzen. Toch is hun associatie niet onterecht. De biofysicus gaat wellicht iets scheppen dat pootjes kan krijgen of anderszins uit de hand kan lopen. Een ‘schitterend ongeluk’? Het Cees Dekker Lab hermetisch beveiligd…

_{‘…iets scheppen dat pootjes kan krijgen…’}

‘Filosofisch en ethisch onderzoek’
‘Dekker benadrukt: “In ons ‘living lab’ zullen filosofen en geesteswetenschappers samen met natuurwetenschappers werken aan een nieuwe definitie van wat leven is, en aan richtlijnen voor ‘verantwoordelijk onderzoek’ om de omstandigheden te scheppen waaronder mensen de volledige controle behouden over synthetisch leven.’
_{(Uit: Leven creëren uit levenloze biomoleculen met AI en lab-evolutie, TU Delft)}

Nieuwe definitie van leven
Een ‘nieuwe definitie van leven’. Filosofen en geesteswetenschappers worden ingehuurd om hierover diep na te denken. Zullen die denkers ook de ethiek bewaken rond het scheppen van leven? Of wordt het hun taak dat tienjarig project met mooie woorden aan te kleden om het ethisch te laten klinken? Het meest ethische zou zijn de schepping zoals die zich ontwikkelt met rust te laten, de evolutie haar eigen gang te laten gaan.

Voor God spelen
In De Ongelooflijke Podcast zegt Dekker echter dat in het eerste boek van de Bijbel de mens de opdracht krijgt om voor de schepping te zorgen; de wereld verantwoordelijk te beheren.

‘We hebben de verantwoordelijkheid voor God te spelen; ìk voel zelfs een verantwoordelijkheid om voor God te spelen. Om de schepping te onderzoeken en de kennis te benutten ten dienste van de naaste’.
_{(Cees Dekker)}

_{Jonathan Sacks – Verantwoordelijk leven in tijden van crisis}

‘Mens, waar ben je?’
De Britse emeritus opperrabbijn Jonathan Sacks (1948-2020) legt die uitspraak van Dekker anders uit. Sacks toont zich meer betrokken bij de wereld van vandaag. In Een gebroken wereld heel maken – over verantwoordelijk leven in tijden van crisis, luidt Sacks commentaar dan ook:

‘Zolang naties oorlog voeren, mensen elkaar haten en corruptie rondwaart door de gangen van de macht is onze opdracht nog niet klaar en horen we, als we goed genoeg luisteren, hoe de stem van God ons vraagt, zoals hij dat gevraagd heeft aan de eerste mensen: ‘Waar ben je?’
_{(Jonathan Sacks, in: Een gebroken wereld weer heel maken)}

Vrede scheppen
Misschien kan die 40 miljoen aangewend worden om bestaande levens eerst maar eens levend proberen te houden. Wetenschappers zouden de subsidie van NWO kunnen inzetten om in het ‘living lab’ van Dekker een intelligente onderhandelingstafel te maken. Waaromheen mensen uit levenloze oorlog levende vrede kunnen scheppen: dàt is leven maken èn in stand houden. Maar Dekker heeft een andere droom…

‘Droom
‘Onze droom is een levende cel te creëren uit levenloze moleculen. Met behulp van AI kunnen we veel effectiever parameters scannen om complexe netwerken van biochemische reacties te optimaliseren. Ons doel is om cellulaire functies in één synthetische cel te integreren die autonoom kan repliceren, communiceren en evolueren.’
_{(Uit: Leven creëren uit levenloze biomoleculen met AI en lab-evolutie, TU Delft)}

Experimenteren met de evolutie
Kunstmatige intelligentie. Iets dat onnatuurlijk is intelligent noemen, klinkt plausibel. Het zal dan wel goed zijn, zou je denken. Maar of het intelligent is van wetenschappers dat zij kunstmatig zelf leven willen scheppen? Met de evolutie experimenteren? God wordt er in ieder geval niet overbodig door. Zonder die door God geschapen ‘levenloze materie’ kunnen wetenschappers niet eens leven maken. Ze brengen hooguit leven in de brouwerij.

Bronnen:
* Leven creëren uit levenloze biomoleculen met AI en lab-evolutie, TU Delft
* #195: ‘Baanbrekend onderzoek naar het ontstaan van leven, gaat christelijke wetenschapper Cees Dekker voor God spelen?’ De Ongelooflijke Podcast, 26 mei 2024
* Een gebroken wereld heel maken – over verantwoordelijk leven in tijden van crisis, Jonathan Sacks, 2016, Skandalon

Beeld: TU Delft
Foto Cees Dekker: TU Delft
Foto ‘iets dat pootjes kan krijgen’: PD, Lage Vuursche, 2024

‘Kwalitatieve bronnen van geluk zijn onuitputtelijk’

Vreugde (en God) vinden in extreme economische tijden? Volgens econoom en schrijver Paul Schenderling is er ‘leven na de groei’. Hij blijkt een passievol mens die er gloedvol over kan vertellen. En hij weet waar hij het over heeft. In twee grote crises van nu verdiepte hij zich: de economische en ecologische crisis. Dat leidde tot zijn boek Er is leven na de groei, waarin hij glashelder en wetenschappelijk onderbouwd aantoont hoe we ‘onze toekomst realistisch veiligstellen’.

‘Alle beleidsafwegingen worden getoetst op:
wat betekent het voor de economie’
_{(Paul Schenderling)}

Mammon
In De Ongelooflijke Podcast #145 van 18 juni 2023 is Schenderling hierover in gesprek met journalist David Boogerd en (vaste gast) theoloog Stefan Paas van de VU Amsterdam en de Theologische Universiteit Utrecht. Podcastluisteraars tipten Schenderling al vaak voor De Ongelooflijke. Zo’n bevlogen spreker, dat het nauwelijks lukt het gesprek binnen anderhalf uur te houden, zegt de podcast. De mens vereert rijkdom als God: Mammon. Dat moet anders. ‘Stel, je zet de Gemeenschap, of God, op 1 in plaats van, zoals nu, de economie…’

‘Paul Schenderling is econoom en schrijver, en heeft zich verdiept in twee grote crises van nu: de economische en ecologische crisis. Beide crises zijn volgens hem onlosmakelijk met elkaar verbonden maar de oorzaak en oplossing van de problemen gaat dieper. Dan kom je op het gebied van religie, en daar voelen we ons als Ongelooflijke wel thuis.’
_{(De Ongelooflijke Podcast)}

Groei maakt niet gelukkig
In Er is leven na de groei schrijft Schenderling dat groei niet gelukkig maakt. Dan word je nieuwsgierig als hij stelt dat er toch leven is na de groei. De schrijver boort dan ook kwalitatieve bronnen van geluk aan die onuitputtelijk zijn.
Hij gaat uit van ‘een van de belangrijkste vragen in het leven, zo niet de belangrijkste: wat maakt het leven de moeite waard?’ Waardoor er ruimte ontstaat die het (samen)leven ‘écht de moeite waard maken’.

‘Het is relevant om het hierover te hebben in deze tijden van inflatie, energieschaarste en koopkrachtverlies. Misschien worden we allemaal daadwerkelijk wel armer de komende tijd, hoe ga je daar goed mee om?’
_{(De Ongelooflijke Podcast)}

_{‘Sinds het verschijnen van Er is leven na de groei staat auteur Paul Schenderling vrijwel wekelijks voor uitverkochte zalen om te praten over zijn visie voor een economisch model waar we wel gelukkig van worden.’}_{(Bot Uitgevers)}

Geluk
De schrijver stelt dat als we in Nederland meer geluk willen nastreven, we er dan goed aan doen om ons te richten op andere bronnen van geluk dan economische groei. 1: Sociale relaties maken het leven de moeite waard, maar ook 2: ertoe doen, ervaren dat jij als persoon met jouw bijdrage aan de wereld zinvol bent: ‘dé reden om ’s ochtends uit je bed te komen’.
Maar vooral ook 3: het ontdekken van de ultieme werkelijkheid: ‘een glimp van pure schoonheid, een glimp van zuivere waarheid, een glimp van echte goedheid’. Naar deze drie bronnen is uitgebreid wetenschappelijk onderzoek gedaan. Het blijkt dat deze geluksbronnen onuitputtelijk zijn.

‘In tegenstelling tot geld blijken deze drie geluksbronnen onuitputtelijk te zijn. Een rijk sociaal leven, vrijwilligerswerk of andere verantwoordelijkheden, en cultuur, wetenschap en levensbeschouwing: ze dragen allemaal significant bij aan een gelukkiger leven, zonder dat hun potentie voor geluksbevordering opraakt.’ (Argyle, M. (2001), The Psychology of Happiness. Londen, Taylor & Francis)
_{(Uit: Er is leven na de groei – Hfst. 6)}

Bovenstaand blog geeft slechts een glimp van wat voor waardevols in Schenderlings boek staat. Luister ook naar de podcast. Ze vullen elkaar goed aan.

De Ongelooflijke Podcast #145 – Vreugde (en God) vinden in extreme economische tijden (met Paul Schenderling en Stefan Paas)
Er is leven na de groei | Paul Schenderling | Postgroei Nederland & Bot Uitgevers | 2022 | € 15,00 / € 25,00
Beeld: Bot Uitgevers
Foto Paul Schenderling: Bot Uitgevers

Tip ► 27 JUN ’23: Haarlem PLETTERIJ DEBAT & CULTUUR – 20:00 uur: Debat Er is leven na de groei – met Paul Schenderling en Merlijn Twaalfhoven

Zingevingscrisis biedt kansen

Hartverwarmend was het: de hoopgevende en positieve blik in de toekomst met journalist Wouter van Noort (NRC – ‘Future Affairs’). Hij doet prachtig verslag over de nieuwste wetenschappelijke ontdekkingen én zingeving. De Ongelooflijke Radio liet dat graag horen afgelopen zaterdagnacht.

Het positieve geluid van Van Noort bestaat al een tijd in de vorm van de Nieuwsbrief van Future Affairs. Hierin word je op de hoogte gehouden van nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap. Van Noort verbindt wetenschap op heldere wijze met spiritualiteit. Voorzichtig laat de wetenschap zien dat er meer is tussen hemel en aarde. Zingeving en de toekomst verbinden zich.

In de woorden van Van Noort hoor je onmiskenbaar dat de zingevingscrisis waarin de wereld zich bevindt, wel degelijk kansen biedt. Crisis is kans. Van Noort veranderende van atheïst in agnost…

_{Wouter van Noort}

In Het Ongelooflijke Café Carèl op de Janskerkhof in Utrecht sprak de journalist afgelopen zaterdagnacht begeesterd over hoe die nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen laten zien dat er méér is, samen met David Boogerd en theoloog Stefan Paas.

Wouter van Noort heeft twee boeiende en populaire nieuwsbrieven met tienduizenden abonnees: ‘Future Affairs’ over de toekomst en ‘Transcend’ (Zingeving gezocht) over zingeving. Van Noort kijkt, leest, luistert en vraagt zoveel mogelijk over technologie, klimaatverandering, nieuwe manieren van leven en systeemtransformatie, en deelt die oogst elke zaterdagochtend.

De Ongelooflijke Podcast is al meer dan een jaar te beluisteren en sinds kort ook De Ongelooflijke Radio. Zij geven zin aan nieuwe ontwikkelingen, met uitzendingen over spiritualiteit, religie, filosofie, wetenschap en nog veel meer moois. 🦋

#129 – Ongelooflijke Café: Hoe nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen laten zien dat er méér is (met Wouter van Noort en Stefan Paas)

Foto Wouter van Noort: Twitter

Het verlangen ons (niet) te bevrijden van religie

De Nederlandse worsteling met religie springt in het oog wanneer je grasduint in het recente nieuws, de opinies en de (journalistieke) duidingen van zaken die onze samenleving bezighouden. ‘Paradoxaal genoeg blijkt juist de drang om ons te bevrijden van religie ons verlangen ernaar te bevestigen’. – Journalist en schrijver Jasper van den Bovenkamp en godsdienstfilosoof en theoloog Taede Smedes stellen bij Reporters Online dat we – anders dan statistici beweren en ondanks onszelf – hartstikke religieus zijn.

Dan moet je wel voorbij het clichédebat over God en zijn gevolg willen kijken, zeggen zij. De suggestie dat er in Nederland nauwelijks nog aan religie wordt gedaan – zoals het CBS stelt – heeft enige relativering nodig.

‘Menig godsdienstwetenschapper wees er al op dat dat te kort door de bocht is. Religie is niet identiek aan godsgeloof. Religiositeit speelt zich de laatste jaren steeds vaker in minder vaste vormen ook buiten de heilige gebouwen af.’

Kerkelijke hoogtijdagen worden ingeruild voor vieringen van ‘levensgebeurtenissen omdat we door het jaar heen tóch behoefte hebben aan betekenisvolle en gemeenschappelijk beleefde markeringsmomenten’. Theoloog Stefan Paas ziet nog meer ‘levensgebeurtenissen’ en twittert:

‘Er ontstaat langzaamaan een seculiere feestkalender, die te herkennen is aan telkens terugkerende discussies het jaar door: rondom vuurwerk, paaseieren, de uitgelekte miljoenennota en Zwarte Piet.’

In de huidige maatschappelijke discussies over genderongelijkheid, dierenrechten, racisme, klimaat en de macht van witte heteroseksuele cis-mannen onderscheiden degenen die daarin het hoogste woord voeren, zich nauwelijks van de godsdienstige fundamentalist in fanatisme en vasthoudendheid, eindeloos gedrein, bekeringsdrang en een totale ongevoeligheid voor nuance. Bekeringsijver en de neiging tot moraliseren liggen daarbij als een relict op onze postchristelijke schouders.

Van schuld – ‘dat oer-religieuze mechanisme waarmee mensen enigszins van hogerhand in bedwang werden gehouden’ – lijken we nog lang niet verlost, merkt Wilfred M. McClay ironisch op in het Amerikaanse academische tijdschrift The Hedgehog Review.

‘Eens leefden we in de veronderstelling dat met Gods dood de schuldvraag automatisch zou verdwijnen en in principe zou alles dan zijn toegestaan. Maar het tegendeel is gebleken. McClay constateert dat we schuldiger zijn dan ooit tevoren. Vanwege onze ecologische voetafdruk, het slavernijverleden, discriminatie en genderongelijkheid, om maar iets te noemen.’

Het grote probleem, aldus Van den Bovenkamp en Smedes, is echter dat we met onze schuld nergens meer naartoe kunnen.

‘Kon God voorheen nog wel dienen als afvoerputje van onze morele tekortkomingen, nu we hem morsdood hebben verklaard, kijken we schuldig in de spiegel waarin we alleen onszelf zien staan. Die schuld kan verstikkend werken. Een passende formule voor vergeving, zoals de kerk die ooit bood, ontbreekt.’

En als we van die zonde verlost willen worden, zullen we dat zelf moeten doen. We zullen zelf ons paradijs moeten creëren, om het in de woorden van de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter te zeggen. Zijn analyse in een notendop:

‘Ons leven op aarde is het paradijs. We moeten het hier leuk hebben, het leven is een feestje, een evenement, een festival, we moeten er alles uithalen. De Wachter ziet in zijn eigen praktijk steeds meer patiënten die daardoor depressieve klachten hebben ontwikkeld. We vinden er eigenlijk geen bal aan, aan ons zelfbedachte aardse paradijs. Om het een beetje vol te kunnen houden, gaan we massaal aan de antidepressiva.’

Het gevoel van schuld speelt een rol, namelijk de schuld jegens man, vrouw en gezin door het niet kunnen vinden van een balans tussen privé en werk. Met uiteindelijk vaak een burn-out tot gevolg. De oplossing zoeken we in consumeren. ‘Het is het gevoel van leegte dat ons doet consumeren.’ Maar uiteindelijk openbaart zich daarin juist des te schrijnender de leegte van ons bestaan.
Eveneens komt het verlangen naar het paradijs op aarde ook tot uiting in de extreme hang naar zuiverheid.

‘Ons voedsel moet vandaag vooral echt en puur zijn, vegetarisme wordt ingeruild voor het extremere veganisme, het handelen van bedrijven en overheden moet transparant zijn en ons hele persoonlijke voorkomen liefst zo authentiek mogelijk.’

René ten Bos – destijds ‘Denker des Vaderlands’ – beschouwt in Trouw deze hang naar zuiverheid als een religieuze trek:

‘Natuurlijke zuiverheid is zo’n belangrijk gevoel geworden, het lijkt bijna een vervanging te zijn voor het geloof in God. Die vergoddelijking van de zuiverheid verklaart ook waarom de huidige discussie niet alleen speelt in religieuze, maar zeker ook in seculiere kringen: niet de wil van God is hier doorslaggevend, maar onze hang naar zuiverheid. Dat geeft weer aan dat de scheiding tussen een religieus en een atheïstisch wereldbeeld minder groot is dan we meestal veronderstellen.’

De religieuze ontwikkelingen die we tot dusver beschreven, zeggen Van den Bovenkamp en Smedes, hebben een hoog gehalte aan constructie: het is de mens die ze probeert te maken, te realiseren, precies om de controle en het overzicht te kunnen bewaren.

‘Maar aangezien menselijke constructen feilbaar zijn, stellen alle traditionele religies dan ook dat ze illusies zijn – en misschien staan die religies ons moderne mensen daarom ook zo tegen, omdat ze ons confronteren met ‘een waarheid’ die we liever niet onder ogen zien.’

Zie het uitgebreide artikel: We denken dat we steeds minder religieus zijn, maar – spoiler alert – dat is helemaal niet zo (Reporters Online, 2 december 2021) of via Blendle

Beeld: Daria Nepriakhina (Pixabay)