Wordt de slaafsheid van gelovigen gesymboliseerd door Abraham, van wie in de Bijbel gezegd wordt dat hij aan God zó trouw was dat hij bereid was zijn zoon te offeren? Geen slaafsheid, maar eerder de moed van het geloof. Volgens Søren Kierkegaard zou Abraham er ook van overtuigd geweest kunnen zijn, juist door zijn sterke geloof in God, dat zijn zoon Isaak gered zou worden ‘door het ongerijmde’.

‘Hij geloofde dat God Isaak niet van hem zou eisen, terwijl hij toch bereid was om hem te offeren als dat verlangd zou worden. Hij geloofde krachtens het absurde, want van menselijke berekening kon geen sprake zijn. En het absurde was immers dat God, die dat van hem eiste, die eis het volgende ogenblik zou herroepen.’ (Johannes de silentio)

Sommige critici zijn van mening dat de slaafsheid van gelovigen wordt gesymboliseerd door Abraham. Volgens Andries Visser, vertaler van Vrees en Beven van Johannes de silentio, beschouwt de Leidse rechtsfilosoof Paul Cliteur dit boek – dat licht tracht te werpen op de hoofdfiguur Abraham – als ‘het gevaarlijkste boek uit de geschiedenis van de wijsbegeerte, omdat het een legitimatie van religieus gemotiveerd terrorisme en fundamentalisme’ biedt.

Cliteur had ook kunnen begrijpen dat je juist geen moordenaar hoeft te zijn als je God (of Allah) werkelijk gelovig bemint, want dan weerhoudt Hij je van een dergelijke gruweldaad. Terroristen en fundamentalisten trekken blijkbaar eveneens de verkeerde les uit het verhaal van Abraham en Isaak. God vraagt geen slaafsheid aan je geloof, vraagt niet om terreurdaden en moord.

‘Want wie God bemint zonder geloof, reflecteert op zichzelf, maar wie gelovig God bemint, reflecteert op God.’ (Johannes de silentio over Abraham.)

Het gaat er om vanuit welk referentiekader je leest. Filosoof en schrijver Kierkegaard (1813 – 1855) vraagt zich 150 bladzijden lang af of Abraham een moordenaar of gelovige is. Cliteur denkt het te weten en ziet terrorisme en fundamentalisme, gezien zijn uitspraak in Filosofie Magazine.*

Vrees en beven verscheen onder het pseudoniem Johannes de silentio, waarin Kierkegaard het thema ‘geloven’ onderzoekt aan de hand van het verhaal van Abraham. Hij vraagt zich onder meer af of iemand zich voor zijn daden kan beroepen op een opdracht van God.

* Filosofie Magazine, nr. 10, 2004, p.29.

Vrees en Beven, Johannes de silentio, ISBN 978 90 5573 6, Uitgeverij DAMON, Budel

Illustr: Rembrandt: Abraham en Isaak, 1635, Hermitage in St. Petersburg