‘Was er maar een Beatrice de Graaf in Den Haag’

UITGELICHT – Beatrice de Graaf vertelt in de Huizingalezing 2024 Wij zijn de tijden hoe geschiedenis in crisistijd wordt gebruikt om zin en betekenis aan de tijden te geven. Bijzonder is dat De Graaf kerkvader Augustinus erbij betrekt en de filosofen Plato en Aristoteles. Op de achtergrond klinken kardinale deugden mee: beheersing, rechtvaardigheid, wijsheid, moed. Plato noemt ook nog vroomheid, en Augustinus geloof, hoop en liefde. Historicus, cultuurfilosoof en antropoloog Johan Huizinga – die zelf tijden van bedreiging, verval en verlies doormaakte – laat zich via De Graaf niet onbetuigd.

‘Wij zijn de geschiedenis in het heden’
(Pieter Jan Hagens in Buitenhof)

In een bijzonder boeiend Buitenhof licht Beatrice de Graaf, hoogleraar internationale en politieke geschiedenis (Universiteit Utrecht), haar lezing met veel wijsheid toe. Dat leidt uiteindelijk tot de bewonderende en poëtische slotzin van interviewer Pieter Jan Hagens: ‘Wij zijn de geschiedenis in het heden.’

Onzekerheid en dreiging
In tijden van crisis en onzekerheid zijn hoopvolle verhalen nodig om grip te krijgen op de rauwe werkelijkheid. Zoals de titel boven dit blog aangeeft: een van de veelal positieve reacties op de social media, in dit geval een hoopvolle verzuchting onder de YouTube-editie van Buitenhof. De Huizinga-lezing handelt ‘over het omgaan met onzekerheid en dreiging en lessen uit de geschiedenis, en wat we kunnen leren van Johan Huizinga’.

Ideaal van vrede
De Graaf vertelt in Buitenhof dat er van Huizinga wordt gezegd dat hij een cultuurpessimist is. ‘Hij wordt vergeleken met Oswald Spengler, de Duitse filosoof die Der Untergang des Abendlandes schreef. En met politiek theoreticus Carl Schmitt (1888 – 1985) uit die tijd: conservatieve denkers die de ondergang profeteerden. Met hen wordt Huizinga op één hoop gegooid. Huizinga denkt echter precies anders en wijst in tijden van diepe duisternis juist op het ideaal van vrede.’


Historicus, cultuurfilosoof en antropoloog Johan Huizinga (1872 – 1945)

‘Extreem nationalistische verdwazing’
Hagens verwijst naar een stelling van Huizinga dat we te veel het idee van crisis en geweld zijn gaan omarmen. ‘Een stelling die misschien ook in deze tijd past. Huizinga spreekt eveneens over extreem nationalistische verdwazing. Is dat wat we nu ook aan het doen zijn,’ vraagt hij aan De Graaf.

Paralellen in deze tijd
Voor een deel zijn er volgens De Graaf zeker parallellen met deze tijd te zien. ‘Huizinga citeert dan Augustinus en zegt dat je naar de geschiedenis kunt kijken of naar politieke leiders en zien hoeveel effect ze hebben en of ze succesvol zijn. Eigenlijk moet je kijken naar hun grondhouding: wat voor deugden in de klassieke Aristoteliaanse zin zij eigenlijk verspreiden: dat is uiteindelijk het enige dat hoop op de toekomst geeft. Als dat goed zit, deugt het.’

De kardinale deugden van Aristoteles
‘Wij denken dan, deugden? Moralistisch. Maar eigenlijk is dat meer dan 2000 jaar lang de manier om jonge mensen, politici, op te leiden. Niet alleen om heel slim te zijn maar ook om te leven vanuit deugden. Uit de definitie van Aristoteles volgt dan dat je genoeg slimheid hebt om te handelen volgens een hoger doel. Doelen nastreven die deugen. Kardinale deugden.’

Den Haag is de weg kwijt
Hagens reactie hierop is, als hij kijkt naar de huidige politiek: ‘Staatssecretarissen stappen op, vermeende racistische of polariserende uitspraken, kortetermijnsucces, electoraal succes, schreeuwen, schelden… Dat klinkt niet als de deugden van Aristoteles. We zijn de weg kwijt in Den Haag. En een belangrijk punt in uw lezing is dat een politicus of leider ook een perspectief moet bieden, zeggen wat je gaat doen.’

Puerilisme
‘Huizinga zou over de huidige politiek gezegd hebben dat dat puerilisme is: kinderachtig gedrag,’ antwoordt De Graaf. ‘Als een beschaving niet meer aan die hoge regels voldoet, dan wordt het kinderachtig gedrag. Niet alleen in Den Haag zijn we de weg kwijt, in de hele samenleving, ook wereldwijd is dat zo, als je naar politieke leiders kijkt.’


‘Wij zijn de tijden. U bent de tijden’

Augustinus
‘Mijn lezing heeft de titel: Wij zijn de tijden. Dat is een uitspraak van Augustinus, herhaald door Huizinga. In de tijd van Huizinga gaat de wereld ook ten onder, net als in de tijd van Augustinus als het Romeinse Rijk instort. Augustinus zegt dan tegen het woedende volk: “Scheldt niet op de keizer, scheldt niet op de tijden. Wij zijn de tijden. U bent de tijden. En wie bent u op dat moment in zo’n duistere tijd?” En dan komt hij dus met zijn deugden.’

Overtuiging leidt tot narigheid
Hagens brengt in dat Huizinga zegt dat het in de geschiedenis niet gaat om de feiten alleen, maar ook om de overtuiging. ‘En overtuiging leidt tot narigheid, zie Poetin.’ De Graaf stelt dat je overtuiging niet in moet zetten als een ‘grote morele knuppel’ waarmee je de ander op zijn hoofd slaat. ‘Je moet ook eerlijk zijn over je eigen tekort, laten zien waar je zelf fouten hebt gemaakt, waar je zelf te lang hebt gewacht om in actie te komen.’

Perspectief schetsen
‘Gaza en Israël bijvoorbeeld: perspectief schetsen is nodig voor de Palestijnen in Gaza maar ook voor Israël. Helaas ontstaan direct de kampen Palestijnen en de kampen Israël in de discussies. En beide kampen zitten knel,’ stelt De Graaf. Volgens Hagens is het allemaal nog groter. ‘Het “spel” van de internationale staten Saoedi-Arabië, Egypte, Iran, Verenigde Staten spelen allemaal een rol, èn Europa: Wij zijn ook betrokken. Waarom geen plan om als Europa ook in Syrië een nadrukkelijker rol te spelen? En dan dus niet de ander op zijn hoofd slaan met die deugden, want het is geen deugd als je vooral zelfzuchtig bezig bent.’

Perspectief vinden in sombere tijden
Op de vraag van Hagens waar je in sombere en moeilijke tijden perspectief kan vinden, antwoordt De Graaf dat je behalve in een God, ook op veel andere manieren kan geloven. Geloven in democratie is een manier: een speelveld dat ook iets transcendents heeft: het gaat niet alleen over het hier en nu maar het gaat ook om wat je aan je kinderen doorgeeft. Je kunt ook geloven in onderlinge solidariteit van groepen. Iets waar je eigenlijk in moet geloven, want je ziet zo vaak het tegendeel. Geloof is iets waar je dus niet altijd bewijs voor hebt, maar waar je toch aan vasthoudt ondanks tegenstrijdigheden.’

Amor Mundi
Andere bronnen van perspectief die in het interview naar voren komen zijn filosofie: stoïcisme. ‘En ook vriendschap geeft gevoel van solidariteit. Uiteindelijk moet alles wat je doet bijdragen aan de Amor Mundi: liefde voor de wereld, zie Hannah Arendt. Alles moet in een richting gaan die liefde voor de wereld is, inclusief je tekortkomingen en die van de ander. Een stukje vergeving naar jezelf, en kan je de ander vergeven. Kan je toestaan dat er fouten worden gemaakt en dan toch met elkaar doorgaan. Zonder genade en verlossing kom je er niet. Het gaat om doorgaan met elkaar.’


Samen met Plato’s leermeester Socrates zijn Plato (li) en Aristoteles (re)
de grondleggers van de westerse filosofische traditie

Talkshowtafels
Aan het eind van dit interview zegt Hagens dat het pleidooi voor de deugden hem heel prachtig en erg goed lijkt. De Graaf: ‘En begin bij jezelf, talkshowtafels… Als een politicus iets zegt, komt ie daar mee weg. En dat ligt aan de politicus èn de journalist. Samen dienen wij de res publica [het algemeen belang, PD] om in termen van Plato en Aristoteles te spreken: In hoeverre draagt wat jij nu zegt bij aan rechtvaardigheid, aan solidariteit. Niet alleen voor jezelf maar voor een grotere groep’.

Bron:
NPO1 Buitenhof 22 december: Wij zijn de tijden. Geschiedenis in crisistijd – (N.B. Dit blog is een beperkte, geen volledige, transcriptie van de uitzending. Aan te raden is Buitenhof in zijn geheel te bekijken en te beluisteren. En zeker ook de Huizingalezing 2024 lezen die januari 2025 verschijnt.)

Foto Beatrice de Graaf:  Stadsgehoorzaal Leiden
Beeld Johan Huizinga (1872 – 1945): Universiteit Leiden
Beeld Plato en Aristoteles: Raffaello Sanzio (1483-1520) Scuola di Atene (detail 1), (1509-1510) Stanza della Segnatura (Vaticano) – onelittleangel.com

N.B. De Huizingalezing van 12 december 2024 is te bestellen bij de boekhandel en via, tot nog nu, één website en wordt verwacht rond 14 januari 2025.

‘De Joden probeerden ons keer op keer een staat aan te bieden’

Palestijnse mensenrechtenactivist Bassem Eid publiceerde 28 januari 2024 in Newsweek een vanaf 1922 gedocumenteerd overzicht van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Eid doet hiermee tevens een dringende oproep aan zijn mede-Palestijnen dat het ‘tijd is om ons te ontdoen van onze leiders en het vredesaanbod van Israël te aanvaarden’. ‘Het zijn de Palestijnse demagogen die persoonlijke macht belangrijker vinden dan het welzijn van hun volk, die deze openhartige aanbiedingen hebben afgewezen – ten gunste van eindeloze strijd en de wens dat de Joodse gemeenschap volledig vernietigd wordt.’

‘De Palestijns-Arabische nationalistische beweging heeft het Palestijnse volk verraden en zich consequent verzet tegen vrede’
(Bassem Eid)

Recent protest in Gaza
De op de Westelijke Jordaanoever woonachtige Palestijn Bassem Eid stelt dat de standpunten van de antisemitische Palestijnse politieke leiders vaak de stemmen overschaduwen van echte Palestijnen die naar vrede verlangen. 

‘Hun stemmen worden slechts zelden gehoord, zoals bij een recent protest in Gaza, waarbij vrouwen en kinderen protesteerden tegen Hamas, waarbij ze de terroristische organisatie de schuld gaven van de tragedie van hun leven en de kloof tussen het volk en hun leiders benadrukten.’

De waarheid is complexer
Eid stelt dat er de laatste tijd veel kritiek op Israël is geweest omdat het zogenaamd een tweestatenoplossing zou hebben afgewezen voor het delen van het grondgebied van wat ooit het Britse Palestijnse Mandaat tussen twee volkeren was. 

‘De waarheid is complexer. Als Palestijn die oprecht verlangt naar een tweestatenoplossing en een verbetering van de levensomstandigheden op de Westelijke Jordaanoever en in Gaza, geloof ik dat deze waarheid moet worden verteld: het is Israël – en de zionistisch-joodse gemeenschap voorafgaand aan de onafhankelijkheid – die consequent compromissen heeft aangeboden, dialoog en een tweestatenoplossing.’


Leden van de Al-Qassam Brigades, de gewapende vleugel van de Palestijnse Hamas-beweging marcheren op 22 mei 2021 in Gaza-stad, ter herdenking van de hoge Hamas-commandant Bassem Issa die de week ervoor samen met andere militanten werd gedood bij Israëlische luchtaanvallen

Doel blijft: Vernietiging Israël
Het doel van het oprichtingshandvest van Hamas is niet co-existentie, vervolgt Eid, maar de vernietiging van Israël: Khaled Meshaal, voormalig hoofd van Hamas en nog steeds een van de hoogste leiders, verduidelijkte deze maand het standpunt van Hamas over het idee van een tweestatenoplossing:

‘Wij verwerpen dit idee, omdat het betekent dat je een belofte zou krijgen voor een [Palestijnse] staat, toch wordt van u verwacht dat u de legitimiteit van de andere staat erkent, namelijk de zionistische entiteit… We zullen ons recht op Palestina in zijn geheel niet opgeven, van de rivier [de Jordaan] tot de [Middellandse] zee.’ – Hij bleef vasthouden aan zijn overtuiging dat 7 oktober deze overtuiging alleen maar versterkte.’

Palestijns ‘leiderschap’
Maar het is niet alleen Hamas, zegt Eid. De mensenrechtenactivist graaft diep in de oorzaken van het conflict, en stelt dat het Palestijnse leiderschap zijn volk sinds het begin van de vorige eeuw heeft verraden – zelfs toen de Joden ‘keer op keer probeerden ons een staat aan te bieden’.

De geschiedenis van het Israëlisch-Palestijnse conflict met betrekking tot een tweestatenoplossing onthult volgens Eid een harde realiteit:


Palestijnse mensenrechtenactivist Bassem Eid

‘Israël heeft consequent oprechte inspanningen geleverd voor vrede, maar werd van de kant van de Palestijnen geconfronteerd met afwijzing, verraad en bloedstollend geweld. Dit patroon van weigering, vooral belichaamd door groepen als Hamas, is het echte obstakel voor vrede geweest.’

De waarheid erkennen
Degenen die beweren dat ze vrede willen, moeten de confrontatie aangaan met de afwijzende elementen in de Palestijnse samenleving, waaronder Hamas, en ze uitdagen.

‘We moeten af ​​van het Palestijnse establishment dat vijftien jaar heeft geregeerd zonder het Palestijnse volk daadwerkelijk te vertegenwoordigen. Alleen dan kunnen we hopen een weg te banen naar een vreedzame toekomst met twee staten’.

Salomon Bouman: ‘Een reflectie op Israël’
Opmerkelijk is dat het artikel van Bassem Eid deels overeenkomt met de lezing die Salomon Bouman op 14 januari 2024 in de Woudkapel in Bilthoven hield over Israël. Bouman studeerde politieke wetenschappen en internationale betrekkingen, vertrok in 1965 naar Israël en werd correspondent voor onder meer NRC. En bleef er meer dan 40 jaar.
(Bouman (1937) trouwde, kreeg twee kinderen en heeft inmiddels ook 4 kleinkinderen. Zijn kinderen en kleinkinderen wonen in Israël en zelf verblijft hij ook ieder jaar een aantal maanden in het land. – Hij overleefde de Tweede Wereldoorlog. Ook zijn vader, moeder en zusje overleefden, alle drie op een onderduikadres. Maar bijna niemand anders uit hun grote joodse families overleefde de oorlog. Het onderduiken en het verlies van zoveel geliefden liet in hun gezin diepe sporen na.)


Salomon Bouman in de Woudkapel

Livestream
Bouman sprak er vanuit zijn doorleefde ervaring, zijn brede kennis van internationale betrekkingen en zijn vermogen om daarop te reflecteren. Over de oorlog in Gaza ging hij kort in gesprek met een Palestijnse bezoeker. Van zijn eigen geschiedenis bleek de man, naar deze zelf zei, te weinig te weten. Bouman des te meer. Treffend blijken sommige overeenkomsten van Boumans verhaal met wat Bassem Eid nu publiceert in Newsweek. De lezing ‘Een reflectie op Israël’ van Bouman is HIER terug te zien en te beluisteren via de Woudkapel.

Bronnen:
* My Fellow Palestinians: It’s Time to Get Rid of Our Leaders and Accept Israel’s Offers for Peace (Newsweek, 28 januari 2024)
* De Woudkapel (livestream Salomon Bouman – 14 januari 2024)

Plattegrond Bitish Mandate for Palestine: Bron: uca.edu
Foto Leden van de Al-Qassam Brigades: De gewapende vleugel van de Palestijnse Hamas-beweging, marcheren op 22 mei 2021 in Gaza-stad, ter herdenking van de hoge Hamas-commandant Bassem Issa, die de week ervoor samen met andere militanten werd gedood bij Israëlische luchtaanvallen. (Foto door Emmanuel DUNAND / AFP) KREDIET: EMMANUEL DUNAND/AFP/Getty
Foto Palestijns mensenrechtenactivist Bassem Eid: X
Foto Salomon Bouman: De Woudkapel
Update: 2-2-2024 / 22-9-2024

‘Jeruzalem ligt niet in Israël’

Voor zijn zoontje Sam schreef Willem Wilmink: ‘Ook waar men ‘t groot verdriet herdenkt, dat snap je later wel, ook daar, Sam, ligt Jeruzalem. Maar niet in Israël’. Het zijn de slotregels van zijn gedicht Waar ligt Jeruzalem? Twee jaar later, in 2002, maakte Herman van Veen er een lied van. – Volgens oud-hoogleraar wijsbegeerte Koo van der Wal hebben de kerk en het westen geen band met het reëel bestaande Jeruzalem en Israël. Wel met het ideële Jeruzalem en Israël.

‘De kerk en het westen hebben geen band met het reëel bestaande Jeruzalem en Israël. Wel met het ideële Jeruzalem en Israël’
(Koo van der Wal)

Israëlische en Palestijnse moeders
Zoals het ideële Israël ‘van het schooltje in Jeruzalem dat Israëlische en Palestijnse moeders, lang geleden al, gesticht hebben met het idee: als we bij de vier- en vijfjarigen beginnen, dan kunnen ze het later ook: samenleven’.

Waar ligt Jeruzalem?

Mijn kleinzoon vroeg me op een dag
toen ik wandelde met hem:
‘Opa, vertel me alstublieft,
waar ligt Jeruzalem?’

‘Waar’, zei ik, ‘ergens in een sjoel
met diep ontroerde stem
het Kol Nidrei gezongen wordt,
daar ligt Jeruzalem.

Waar het gezin dat sjabbes viert,
in Bonn of Nottingham,
zijn kippensoep in vrede eet,
daar ligt Jeruzalem.

Ook waar men `t groot verdriet herdenkt,
dat snap je later wel,
ook daar, Sam, ligt Jeruzalem.
Maar niet in Israël’.

(‘Sam Wilmink kwam in november 2000 ter wereld. Nog voor hij kon lopen en praten schreef Willem Wilmink het gedicht Waar ligt Jeruzalem?, waarin hij het ventje wandelend en sprekend opvoerde.’
(Uit: In de man zit nog een jongen: Willem Wilmink – de biografie door Elsbeth Etty – 2019)

De nieuwe werkelijkheid in Israël en de Palestijnse gebieden
Correspondent Tel Aviv en Oost-Jeruzalem (2014-2017) voor NRC, Derk Walters, publiceerde in 2018 Israël zegt geen sorry meer, over de nieuwe werkelijkheid in Israël en de Palestijnse gebieden. Walters zag een op het seculiere socialisme geschoeide staat veranderen: ‘Nu zijn de krachten rechtser en religieuzer, nationalistischer en traditioneler dan het Israël dat velen, ook in Nederland, voor ogen hebben’. – Door zijn kritische berichtgeving werd in juli 2017 door de Israëlische autoriteiten zijn werkvergunning ontzegd.

‘Israël schaamt zich ook niet langer voor de bezetting, maar zegt het nu openlijk: de Westelijke Jordaanoever behoort ons toe. In toenemende mate worden tegenstanders van de machthebbers niet langer als gewone opponenten gezien, maar als dissidenten of landverraders die monddood gemaakt moeten worden.’
(Uit: Israël zegt geen sorry meer, 2018, Derk Walters)

Onverzettelijke Netanyahu
Dat samenleven, waarop de Israëlische en Palestijnse moeders hoopten, is waarschijnlijk gelukt bij veel mensen in Israël. Helaas heeft de politiek daar geen boodschap aan. Nu het echt oorlog is, is ook dat vreedzaam samenleven verwoest. De onverzettelijke Netanyahu heeft zijn zin: vrede heeft hij voorgoed onmogelijk gemaakt. Bewust, want hij koerst verder aan – en gaf dat toe, onlangs weer in een toespraak – op het ‘bevrijden’ van Israël van alle Palestijnen, niet alleen van Hamas. De Westoever treft inmiddels hetzelfde rampzalige lot als Gaza.

‘We hebben gewoon een heel sterk land nodig,’ luidt het verweer van Netanyahu die stelt dat hij ook [naast Gaza] de Westelijke Jordaanoever moet hebben om Israël te kunnen verdedigen.’
(Zie: ‘Israël van de rivier tot de zee’ – 2023)

Straft God zijn ‘uitverkoren volk’?
Het – metaforisch bedoelde – ‘beloofde land’ maakt van Palestina letterlijk het ‘beroofde land’. Israël verdrijft sinds 1948 honderdduizenden Palestijnen. Dan kan je – als je de Talmoed erop naslaat – weten dat dit uiteindelijk als een dodelijke boemerang werkt. Politiek Israël gelooft niet in God en de Thora, durft het dan ook niet aan op de Eeuwige te vertrouwen. Laat staan dat het aanstuurt op vredig samenleven met de Palestijnen. De God van Abraham heeft het nakijken.
Politiek Israël heeft alle kansen hiervoor laten liggen. Het lijkt of de Eeuwige – nu Hij ziet dat Israël zich niet aan Zijn wetten en regels houdt – zijn ‘uitverkoren volk’ zal straffen. Want zo schijnt Hij volgens de Thora in elkaar te zitten. Israël krijgt wellicht een onverteerbare matse van eigen deeg.


Duizenden Israëlische en Palestijnse vrouwen wandelen voor vrede (2017)

Politiek maakt vrede onmogelijk
Israël had al decennia in vrede kunnen leven, velen daar werkten al vele jaren aan gerechtigheid en vrede, zoals Alex van Ligten in 2014 zei:

‘Ik denk: toch minstens óók in Israël, waar sjabbes wordt gevierd, ‘t groot verdriet herdacht, op de plaatsen waar recht en gerechtigheid hand in hand gaan met het verlangen naar en het werken aan vrede. Ik denk aan het schooltje in het hart van Jeruzalem dat Israëlische en Palestijnse moeders gesticht hebben met het idee: als we bij de vier- en vijfjarigen beginnen, dan kunnen ze het later ook: samenleven. Ik hoop dat dat schooltje er nog is.’
(Alex van Ligten, in: Toespraak in de Amsterdamse Studentenekklesia op 30 maart 2014)

‘Verbondenheid’ met Israël? Welk Israël?
Koo van der Wal verwijst eveneens naar het gedicht van Wilmink:

‘De laatste regel is uiteraard dichterlijke overaccentuering om de gedachte te benadrukken dat het Jeruzalem waar het hier om gaat niet de geografische plaats in het Midden-Oosten is, maar een ideële grootheid die overal gestalte aanneemt waar diep doorleefd een religieus lied gezongen wordt, in vrede de meest alledaagse dingen gedaan worden of men in bezinning stil staat bij groot lijden in de wereld.’
(Koo van der Wal)

Van der Wal stelt in Volzin terecht de vraag over welk Israël we het hebben. Hij geeft commentaar op de idee dat het christendom ontstaan is uit het jodendom. En dat vandaar gesproken wordt over de onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël. Maar, zo vraagt hij zich af, is dat een geldige gevolgtrekking, van de religie naar het volk daarvan?


‘Het heuveltje in de oude wijk van Jeruzalem beslaat nog geen halve vierkante kilometer, maar is van groot belang. Al millennia vechten joden, moslims en christenen om de Tempelberg, die ze allemaal als heilig beschouwen. Dit zijn de achtergronden van een conflict dat telkens weer oplaait.‘ (Historia, 2023)

‘Fatale misvatting’
‘Dat doen we ook niet bij die andere bron van onze cultuur, de Griekse beschaving (‘Athene’ naast ‘Jeruzalem’). Nadat die de wereld haar onvoorstelbare schatten gegeven had heeft het Griekse volk alleen nog in historisch opzicht een bijzondere plaats in ons leven, maar is dat geen reden voor een bijzondere verbondenheid met dat volk. Hetzelfde geldt dan voor het joodse volk.’
(Koo van der Wal)

Het is met het ideële Israël en Jeruzalem dat de kerk en het westen een band hebben, stelt de filosoof.

‘En niet met het reëel bestaande Jeruzalem en Israël, al helemaal niet als dat laatste met bruut geweld te keer gaat als nu in Gaza gebeurt. Dit Israël op grond van een fatale misvatting de hand boven het hoofd te houden, maakt ons nog medeplichtig bovendien.’
(Koo van der Wal)

Bronnen:
* Israël zegt geen sorry meer – Derk Walters – uitgeverij Unieboek | Het Spectrum bv, Houten, 2018
* Herman van Veen – Waar ligt Jeruzalem? – music.apple.com
* Apoftegma, Richard Kroes – Jeruzalem
* Ekklessia Amsterdam
* Goden En Mensen – ‘Israël van de rivier tot de zee’
* Volzin – ‘Verbondenheid’ met Israël? Welk Israël?

Beeld: Israëlische vlaggendag ontaardt in rellen – ‘De mars van zo’n 25.000 radicale Israëliërs trekken door de Palestijnse Oude Stad van Jeruzalem’. De Standaard (Blg.) – ‘Terwijl de mars door de steegjes van Jeruzalem trok, weerklonken de ‘gebruikelijke’ slogans als ‘dood aan de Arabieren’. (Ahmad Gharabli/afp – mei 2022) 
Beeld: Reuters – Duizenden Israëlische en Palestijnse vrouwen wandelen voor vrede (NOS Nieuws, Zondag 8 oktober 2017. )
Beeld Tempelberg: 333travel.nl
Update: 04012024

‘Israël van de rivier tot de zee’

The Biblical Zionist verspreidt het Bijbelse vers From the River to the Sea, Where God said Your Land will be momenteel op het wereldwijde web. Veel joden in Israël, en ook Nederlandse kerken, vinden dat alle Palestijnen uit heel Israël moeten verdwijnen. Deuteronomium 11:24 plaatsen zij naar 2023: ‘Elk stuk grond dat u zult betreden is voor u. Uw gebied zal zich uitstrekken van de woestijn tot aan de Libanon, en van de rivier de Eufraat tot aan de zee in het westen’. Ooit, zo interpreteren zij dit vers, sloot de God van Abraham een eeuwig verbond met Israël: God zou ‘al het land’ beloven. Genesis 15 en Psalmen 105 worden ook uitgelegd als ‘bewijs’.

‘Het meest voorkomende onderwerp van profetie in de hele Bijbel is het beloofde herstel van de natie Israël in deze laatste dagen’
(The Biblical Zionist)

The Biblical Zionist
De tekst van het vers From the River to the Sea, Where God said Your Land will be publiceert Petra van de Wetering op X. Zij verwijst ermee naar Facebook waarop The Biblical Zionist actief is. Het in de Bijbel beschreven Beloofde Land zou grotendeels samenvallen met het grondgebied van de huidige staat Israël plus de Palestijnse gebieden (de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever), de Golanhoogten en aangrenzende delen van Syrië en Jordanië.

Celebration Church
Voorganger pastor Sebastiaan van Wessem van de joodse Celebration Church in Huizen ondersteunt die visie ook actief op X. Van Wessem is ‘global leader’ van het wereldwijde team van de KNGDM Alliantie dat ‘het goede nieuws over het Koninkrijk over de hele wereld predikt, zodat alle naties het zullen horen; en dan komt het einde’.
– Volgens ds. Ernst Leeftink is dat allemaal ‘foute retoriek en is Israël in het Oude Testament niet de staat Israël‘.

Christenen voor Israël
‘Het lijkt mij daarom ongepast om Bijbelteksten over Israël uit het Oude Testament toe te passen  op steun aan de staat en de Joodse burgers van Israël vandaag. Dan krijg je van die vreemde toepassingen zoals ‘Christenen voor Israël’ dat je een Psalm over persoonlijke geloofsvervolging uit het jaar 1000 vóór Christus gaat toepassen op de politieke situatie in Israël anno 2023.’ 
(Leeftink, cvandaag)

Het Sinaïtische Verbond
Van de Wetering en Van Wessem staan kritiekloos achter Israël en baseren dat op interpretaties uit de Bijbel. Hiermee doelen zij op het nauwe verband tussen de geschiedenis van het Joodse volk en zijn godsdienst, het jodendom. Joden geloven in één God die meer dan 4000 jaar geleden een speciaal verbond sloot met hun voorvader Abraham. Ze waren Gods uitverkoren volk en ze beloofden aan zijn wetten te gehoorzamen.
In een van die wetten staat de verplichting, vermeldt in het Sinaïtische Verbond, dat Israël zich moet houden aan Gods regels. Zoals onder meer dat ‘de niet-Israëliet’ beschermd moet worden.


(The Biblical Zionist)

‘Vreemdelingen moeten worden beschermd’
Op X bevestigt Van Wessem dat het ‘Sinaï Verbond voorwaarden stelt’: ‘Maar het verbond met Abraham was eenzijdig. God beloofde al het land (Gen. 15) ongeacht hun gehoorzaamheid’.  – Toch stelt het verbond dat ‘ongehoorzaamheid tot vloek’ kan leiden.

‘De Israëlieten horen nu bij God, daarom moeten ze leven als Gods volk. Dit betreft in de eerste plaats hun relatie met God zelf: Israël mag alleen God dienen, geen andere goden (Exodus 20:3; Deuteronomium 6:4-5). In de tweede plaats heeft het betrekking op de omgang van de Israëlieten met elkaar: sociale gerechtigheid moet centraal staan; armen, vreemdelingen en onderdrukten moeten worden beschermd (Exodus 22:21).
Israëls bestaan is afhankelijk van zijn trouw aan het verbond. Gehoorzaamheid aan Gods geboden leidt volgens Deuteronomium 28 tot zegen, ongehoorzaamheid tot vloek.’


Abraham reis van Ur naar Kanaän

‘De niet-Israëliet die bij u woont’
De Belgische docent Jodendom en Filosofie Dennis Baert (Universiteit Antwerpen) komt tot eveneens tot die conclusie na fenomenologisch onderzoek in de Thora.

‘God heeft met zijn volk Israël een verbond gesloten dat bestaat in het opvolgen van zijn wetten en dat als doel het universele heil van de gehele mensheid beoogt. Om dat doel te kunnen vervullen, belooft God een bepaald stuk land, Kanaän ofwel het land van Israël.
Die belofte is echter geen carte blanche. Ze geldt maar zolang Gods wetten in acht worden gehouden en het beloofde land zo wordt gebruikt dat het de universele heilsmissie dient waartoe het is gegeven [cf. Genesis 12:3b]. Dit laatste impliceert o.a. de gelijke behandeling van eenieder en gastvrijheid voor de vreemdeling [de niet-Israëliet die bij u woont, Numeri 15:16].
(Dennis Baert, Universiteit Antwerpen)

Oorlog tussen Hamas en Netanyahu
Van Wessem en Van de Wetering vinden alles goed wat Israël doet. Zij kijken niet verder dan hùn interpretatie van de Bijbel en denken niet in oplossingen voor de ellende waar Israël en Palestijnen al sinds 1948 in verkeren. Zij staren zich blind op wat – in hun visie – de Bijbel voor heeft met Israël. En nu is het sinds 7 oktober oorlog tussen Hamas en Netanyahu.


En Hamas zegt hetzelfde… Zie: De strijd om het Nieuwe Jeruzalem

De Ongelooflijke Podcast
Het is weldadig om na de Bijbelexegeses te luisteren naar het realistische en evenwichtige geluid in De Ongelooflijke Podcast (#168, 23 november 2023). Schrijver en antropoloog Joris Luyendijk, gespecialiseerd in de Arabische en islamitische wereld, kijkt daarin als ex-correspondent naar Israël en Hamas. De journalist vertelt wat Harald Doornbos, als ‘geharde oorlogsverslaggever’, onder meer op X plaatste:

Internationaal Gerechtshof
‘Als Israël na 7 oktober had gezegd: Dit is allemaal zeer ernstig, maar we slaan niet terug. In plaats daarvan roepen we al onze bondgenoten op om maximale druk uit te oefenen op alle leiders van Hamas; om ze uit te leveren aan het Internationaal Gerechtshof. Er moet een andere autoriteit komen in Gaza die ook al deze mensen van Hamas uitlevert die hiervoor verantwoordelijk zijn. Er komt een grote rechtszaak, de gijzelaars moeten vrij. Vervolgens komt er een politiek proces.”
(Luyendijk in De Ongelooflijke Podcast)

Netanyahu voert profetie van Jesaja uit
Op 25 oktober sprak Netanyahu het Israëlische volk toe: samen zullen we vechten en samen zullen we overwinnen.

‘Onze oorlog tegen Hamas is een test voor de hele mensheid. Het is een strijd tussen de as Iran-Hezbollah-Hamas van het kwaad en de krachten van vrijheid en vooruitgang. Licht zal duisternis verslaan. Met vereende kracht, met een diep geloof dat we een gerechtvaardigde strijd voeren en dat Israël eeuwig zal bestaan, zullen we de profetie van Jesaja 60:18 realiseren: “Van geweld in je land wordt niets meer vernomen, noch van verwoesting en rampspoed binnen uw grenzen. Je zult je muren Redding noemen en je poorten Roem.” Samen zullen we vechten en samen zullen we overwinnen.’
(Uit link naar Allisraelsnews – Leeftink in cvandaag)

Tweestatenoplossing onmogelijk maken
In de podcast vervolgt Luyendijk dat iedereen helaas nee zegt, want ‘in het Midden-Oosten moet ook worden vergolden’. “En dat is precies de ‘logica’ voor de situatie waarin we nu zijn. Wat hier zo pijnlijk aan is,” aldus Luyendijk, “is dat Doornbos’ idee had kunnen werken als Netanyahu zo’n politiek proces had gewild. Maar het punt is dat Netanyahu altijd is gekozen op de belofte de tweestatenoplossing onmogelijk te maken. ‘We hebben gewoon een heel sterk land nodig,’ luidt het verweer van Netanyahu die stelt dat hij ook de Westelijke Jordaanoever moet hebben om Israël te kunnen verdedigen: ‘We worden omringd door 200 – 300 miljoen mensen en kunnen geen risico lopen in een vredesproces.’
– Daartegenover staan mensen die zeggen: “Het risico van geen vrede is nog groter.”

Beeld From The River: The Biblical Zionist
Beeld: bijbelspanorama.nl
Beeld Abrahams reis: József Molnár  (1821-1899) – Hongaarse Nationale Galerij. (wikimedia commons)
Beeld Palestine: Pinterest
Update 19-06-2025: (Lay-out, links)

‘Een medemens doden is het summum van kwaad’

Filosoof Jeroen Hopster stelt dat excessief oorlogsgeweld nooit mag, maar dat binnen een bepaalde bandbreedte geweld noodzakelijk kan zijn. In Filosofie Magazine schreef hij: Moreel dilemma: mag je oorlogsgeweld met geweld bestrijden?. Hopster refereert aan de oorlog in Oekraïne; hij schreef het kort voor het excessief geweld dat in Israël uitbrak.

‘Zo’n conflict zonder arbiter: het sleept zich voort, zonder eindpunt in zicht’
(Jeroen Hopster)


dr. Jeroen Hopster

Primitieve moraal
Als Hopster het artikel had geschreven na ‘de invasie van Hamas-militanten, die gruwelijke terreurdaden begingen tegen Israëlische burgers en de daarop volgende snoeiharde Israëlische vergeldingsacties in Gaza’, (zoals Trouw het formuleert), had de filosoof zeker daaraan gerefereerd: ‘De lex talionis – oog om oog, tand om tand – lijkt het uithangbord van een primitieve moraal’. 

‘In plaats van kwaaddoeners met gelijke munt terug te betalen en elkaar al doende de hersens in te slaan, beslecht een volwassen beschaving conflict met hulp van een neutrale buitenstaander: een scheidsrechter, mediator of rechtbank. Maar soms is een neutrale derde, die door beide conflictpartijen wordt erkend, niet voorhanden.’
(Uit: Filosofie Magazine, 10-2023)


Uitgegeven door Amnesty International, 1970

‘Volwassen beschaving’, waar dan?
In deze tijd vraag ik me trouwens wel af waar er ter wereld nog een volwassen beschaving bestaat, het aantal oorlogszuchtige politici (dictators / terroristen) groeit als kool, de diplomatie is hartstikke dood.

‘Een medemens doden geldt normaal gesproken als het summum van kwaad. Maar kijken we naar de militaire praktijk, dan tolereren we het gebruik van geweld. We juichen het zelfs toe: een offensief wordt geprezen, de tegenstander uitschakelen geldt als succes.’
(Uit: Filosofie Magazine, 10-2023)

‘Blijven nadenken over het kwaad’
Op de Universiteit Utrecht duidde in 2018 filosoof dr. Thomas Nys (UvA) het denken over het slechte in de mens. Hij gaf als voorbeeld ‘the axis of evil’ waarmee George W. Bush na de aanslagen een aantal islamitische landen als gevaarlijk bestempelde. ‘Zo werd het kwaad een politiek retorisch middel om een scheiding aan te brengen tussen twee groepen, zonder daar verder over na te hoeven denken. Het is dus van belang om over het kwaad te blijven nadenken’.

‘Het kwaad is onderdeel van het mens-zijn en iets bestempelen als ‘het kwaad’ kan een te makkelijk excuus worden om de ander proberen níét te begrijpen’
(Thomas Nys)

Morele voorschriften
Volgens Hopster zijn er morele voorschriften tijdens de oorlog: ius in bello, waartoe onder meer behoort het principe van proportionaliteit. Hij eindigt met de vraag over de noodzaak.

‘De hamvraag van de militaire ethiek is niet of geweld überhaupt mag worden gebruikt, maar of de noodzaak daartoe bestaat.’
(Uit: Filosofie Magazine, 10-2023)


Geweld eindigt waar liefde begint, IKV Pax Christi, 1971

Bronnen:
* Moreel dilemma: mag je oorlogsgeweld met geweld bestrijden? (Filosofie Magazine, 10, 2023)
* Hoe voorkom je polarisatie in Nederland door de oorlog tussen Israël en Hamas? (Trouw, 12 oktober 2023)
* Wat kunnen we leren van het kwaad? (Studium Generale, 25 januari 2018, Universiteit Utrecht – Lezing is hier terug te luisteren)

Druk op knop voor vrede: (vredesmuseum.nl – Door middel van dit plaatje wordt er een beroep gedaan op politici om de knoop door te hakken en alle aarzeling omtrent het creëren van een vredige wereld te beëindigen. Hiermee wordt het idee omgedraaid dat de Derde Wereldoorlog nog slechts een druk op de knop weg was. Immers verwijst dit affiche naar één van de grootste angsten uit de Koude Oorlog (1945-1989).)
Foto dr. Jeroen Hopster (Universiteit Utrecht)
Poster: Amnesty International (catawiki.com)
Geweld eindigt waar liefde begint, IKV Pax Christi, 1971: ( vredemuseum.nl – Dit affiche is ontworpen en getekend door Aad Rijpsma voor IKV Pax Christi. Het verbeeldt een roos die groeit uit het prikkeldraad, dit symboliseert de liefde die geweld voorkomt. Uitgegeven voor de vredesweek 1971, met als thema “Geweld eindigt waar liefde begint”.
IKV Pax Christi (nu PAX) is een grote vredesorganisatie in Nederland, zij zet zich in voor vrede, verzoening en gerechtigheid in de wereld. Samen met mensen in conflictgebieden werkt IKV Pax Christi aan een vreedzame en democratische samenleving.
Update 09.30 uur / 14-05-2025 (Lay-out)