Waarzeggerij en orakelpraktijk vanuit alle hoeken. ‘Als religie verwijst naar de band tussen mensen en goden, zou waarzeggerij, net als gebed, altijd centraal moeten staan.’ Zo ook tijdens het 10e Leids Symposium over Nieuwe Religiositeit op 11 april 2022. ‘Waarzeggerij is nu een hoofdbestanddeel van het repertoire van spirituele uitingen van individuele zoekers en nieuwe religieuze bewegingen. Om uiteindelijk de functies en processen te begrijpen die ten grondslag liggen aan deze hedendaagse manifestaties in hun sociaal-culturele context, zullen we een vergelijkende benadering van waarzeggerij hanteren’.
Opmerkelijk, deze belangstelling voor waarzeggerij, nu het rapport ‘Buiten kerk en moskee’ van het SCP meldt dat de populariteit van het geloof in amuletten, waarzeggers, gebedsgenezers en astrologie in Nederland, vergeleken met andere landen, gering is en het bovendien een dalende tendens vertoont.
‘In dit symposium onderzoeken we de variëteiten van waarzeggerij. Deze technieken zijn een manier om het leven van het individu voor te stellen, te voorspellen en te begrijpen vanuit het perspectief van de heilige wereld. Of het nu louter kermiswaarzeggerij is of als de meest ernstige voortekenen, als religie verwijst naar de band tussen mensen en goden, zou waarzeggerij, net als gebed, altijd centraal moeten staan. Toch domineerde, vooral in het hier en nu, de drang naar directe ervaringen en persoonlijk begrip van de wereld.’
(Universiteit Leiden)
Léon van Gulik, cultuurpsycholoog en godsdienstwetenschapper, Radboud Universiteit Nijmegen, is betrokken bij twee onderzoeksprojecten: een over strategieën van religieuze zelflegitimatie en een over de notie van menselijke atmosferen (d.w.z. de gevoelde eigenschappen van specifieke plaatsen, tijden en situaties). Zijn bijdrage gaat over typen en elementen van waarzeggerij:
‘Mensen zijn geneigd om intentionaliteit te lezen in de grillen van toeval. Altijd waakzaam voor enige natuurlijke symboliek in onze omgeving, zien we misschien de kosmische orde uitgedrukt in vogelvluchten, in de sterren – zelfs in likkende vlammen of in het pikzwarte oppervlak van een donkere spiegel. Beginnend met de psychologische onderbouwing van deze praktijken, zal ik eerst uitleggen hoe ons begrip van toevalligheden en ons vermogen om in termen van betekenis te denken de basis vormen voor praktijken waarbij het waargenomen vermogen om te communiceren met andere dan menselijke actoren in de heilige wereld.’
Hella de Jong, Leiden Universiteit, (publiceert onder de naam Hella Raven), MA Studie van Religie, vraagt zich of wat het allemaal betekent en analyseert de kunst van waarzeggerij. De neo-Paganist schreef een scriptie over de Kristallen Schedel Beweging en vertelt dat in zekere zin het lezen van kaarten, stokken, stenen – of in haar geval munten – een verouderde kunst lijkt te zijn, niet langer geschikt voor de moderne tijd en gedoemd uit te sterven:
‘Net als religie zelf, die weigert weg te gaan, hoewel we dachten dat het geleidelijk zou verdwijnen in de nasleep van de verlichting, is waarzeggerij nog steeds aanwezig. Dus wat is het beroep? Hoe verzoenen hedendaagse (westerse) waarzeggers de betekeniszoekende technieken van de orakels met de feitenzoekende strategieën van de moderne wereld? Zou kennis van het een de waarde van het ander niet uitsluiten?’
Sibille van Tibur voorspelt voor keizer Augustus, 1480-1485
Renske Janssen, Universiteit Leiden, is vooral geïnteresseerd in hoe mensen in de Klassieke Oudheid omgingen met machtsstructuren en gezagssystemen, zowel bestuurlijk als bovennatuurlijk. Zij richtte zich in haar proefschrift op juridische interacties tussen de Romeinse autoriteiten en gemarginaliseerde religieuze groeperingen. Het omvat een diepgaande analyse van de wettelijke maatregelen die werden gebruikt om waarzeggerij te controleren tot het midden van de derde eeuw n. Chr:
‘Waarzeggerij was bijna alomtegenwoordig in de Romeinse wereld en kon zowel worden gezien als een essentieel onderdeel van het handhaven van de gevestigde orde als diep subversief. In deze presentatie verkennen we beide kanten van deze medaille. We zullen onderzoeken welke soorten waarzeggerij werden gebruikt, welke rol(len) het zou kunnen spelen in zowel het openbare als het privéleven, en voor wie en waarvoor het diende. We zoomen in het bijzonder in op de juridische status van waarzeggerij: hoe konden Romeinse functionarissen zelf zo actief betrokken zijn bij waarzeggerij en tegelijkertijd proberen de praktijk te beperken?’
Wouter van Beek, cultureel antropoloog en Senior Onderzoeker bij het African Studies Centre Leiden, deed uitgebreid veldonderzoek in Kameroen en Mali en publiceerde over deze groepen en hun waarzeggerijsystemen. Hij zegt dat waarzeggerij altijd belangrijk is geweest in Afrikaanse culturen, en nog steeds. Een reeks mantische (waarzeggerskunst) technieken is bekend op het continent. Deze zijn zowel technisch als inspirerend en worden in verschillende situaties gebruikt:
‘In deze bijdrage zoom ik in op twee culturen, Kapsiki (Kameroen) en Dogon (Mali), wiens technische waarzeggerijsystemen antwoorden bieden op voornamelijk praktische vragen. Toch geeft de informatie die is afgeleid van de vos of krab – de geraadpleegde dieren – of de kaurischelpen – een wijdverbreide techniek in West-Afrika – een glimp van hoe deze mensen omgaan met persoonlijke tijdlijnen, zowel hun verleden als hun toekomst.’
Geomantisch instrument (detail) uit Egypte of Syrië 1241-1242 n. Chr.
Britisch Museum, London
Jesper Frøkjær Sørensen is hoofddocent vergelijkende religie aan de Universiteit Aarhus, Denemarken. Hij is gespecialiseerd in cognitieve en evolutionaire benaderingen van ritueel en magie, sociale ontologie en culturele evolutie, cognitieve geschiedschrijving en culturele immunologie. (Online) zal hij een aantal van de betrokken cognitieve mechanismen bespreken en deze relateren aan een overkoepelend neurocognitief raamwerk van voorspellende codering:
‘Waarzeggerij is een alomtegenwoordig menselijk fenomeen. Vrijwel alle culturen hebben specifieke, vaak geritualiseerde systemen ontwikkeld die worden gebruikt om anders obscure causale relaties en verantwoordelijkheden te diagnosticeren, om toegang te krijgen tot anders verborgen informatie en om de toekomstige uitkomst van een specifieke onderneming te voorspellen. Als een methode om anderszins occulte kennis of informatie te verkrijgen, is het toepassen van cognitieve modellen voor het verwerven en verifiëren van informatie een natuurlijke stap.’
Maandag 11 April 2022 | 15:00 – 22:00 uur | Lipsius, Cleveringaplaats 1, 2311 BD Leiden | De toegang is gratis maar wel aanmelden door een mail te sturen naar Dr. Léon van Gulik: lavan.gulik@hum.leidenuniv.nl
Bron: Universiteit Leiden – 10th Leiden Symposium on New Religiosity – The Tell-Tale Art: Divination and Oracular Practice from All Angles
Foto: Universiteit Leiden – ‘The Crystal Ball’ by Jlhopgood is marked with CC BY-ND 2.0
Foto Sibille: Beeld: Master of the Tiburtine Sibyl – Städelmuseum, Frankfurt – Sibille van Tibur voorspelt voor keizer Augustus, 1480-1485 (Wikimedia)
Foto Geomantrisch instrument: PHGCOM (Wikimedia)
GODEN EN MENSEN 