Jonathan Sacks’ Tora verrassend fascinerend

Opperrabbijn Jonathan Sacks (1948 – 2020) bestudeerde de Tora door een ‘groothoeklens’. Hij legt verbanden met filosofie en wereldgeschiedenis, en met ons persoonlijke leven. Van zijn hand verscheen in de jaren 2019 tot 2024 de vijfdelige serie Verbond en dialoog, joodse lezing van de Tora. Sacks kijkt naar het totaalbeeld van de Tora en haar plaats binnen het geheel van denkbeelden. Het jodendom blijkt in zijn essays een fascinerend en bijzonder verrassend beeld te schetsen van het heelal en onze plaats daarin. Niet alleen voor de joden zelf, maar voor de mensheid. De Talmoed is weer aangevuld met, zoals Daniël Drost (VU Amsterdam) zegt, ‘werkelijk adembenemende stukken tekst’. 

‘Waar joden ook waren, de Tora vergezelde hen. Zij droegen haar en zij droeg hen.
De Tora werd, in de prachtige woorden van Heinrich Heine,
het “draagbare vaderland van de jood”.’
(Jonathan Sacks)

Tora en Talmoed
Van de Joods-Amerikaanse schrijver Elie Wiesel (1928 – 2016) is de uitspraak dat, als van de Tora gezegd kan worden dat zij geen begin heeft, men van de Talmoed moet zeggen dat hij geen einde heeft. De Talmoed is weliswaar beëindigd, maar het boek is niet afgesloten. De joden willen hun werk blijvend voortzetten. De Talmoed – als voortdurend commentaar op de Tora – is in de loop der tijd met duizenden boeken uitgebreid en dat gebeurt nog steeds.

God krijgt commentaar op commentaar
Het was God die 3300 jaar geleden de Tora (de ‘Vijf Boeken van Mosje’) aan Mozes, de grootste profeet van Israël, gaf op de berg Sinaï. De Tora wordt door de joden beschouwd als een letterlijk verslag van de woorden van God. In de loop der eeuwen kreeg God daarop antwoord in vele geschriften, traktaten en commentaren, en commentaren op commentaren. Op stenen tabletten, papyri, op perkament en papier.

Talmoed als levende kracht
Volgens de Joods-Amerikaanse schrijver Elie Wiesel (1928 – 2016) openbaart de Talmoed ons een fascinerende wereld die het volk van Israël de kans geeft – omdat het zijn taal en zijn ziel erin terugvindt – eeuwen van haat en geweld te overleven te midden van vijandige vreemdelingen. Hij zegt dat de Talmoed voor het Joodse volk een levende kracht betekent, en noemt het méér dan een boek, bibliotheek en levenswijze. ‘Het is de uitdrukking van een gezamenlijk geheugen dat niets verloren laat gaan, want niets wordt terzijde geschoven.’


Jongen met gebedsriemen

Het draagbare Joodse vaderland
Draagbaar kan je letterlijk uitleggen. Door de talloze vervolgingen van het Joodse volk, hun verstrooiing buiten Palestina, en de onzekerheid over een eigen territorium, was de enige manier om hun geloof in de Eeuwige te beschermen dat zij teksten uit de Tora uit hun hoofd leerden, en overdroegen aan hun kinderen. En altijd met boeken en boekrollen, waar ze ook heen vluchten. De Tora kan je nog dichter bij je dragen met de tefilien: gebedsriemen waarmee je heilige woorden op je lichaam bindt. Altijd God bij je.

Joden en Woorden
‘Lezen en ‘lernen’,’ aldus Jessica Durlacher in een recensie over het boek joden en woorden, waren volgens hoogleraar Hebreeuwse literatuur Amos Oz (1939 – 2018) en historicus Fania Oz-Salzberger ‘geen luxe, maar bittere noodzaak, ontstaan nadat er meerdere pogingen waren gedaan om het Joodse volk in zijn totaliteit te vernietigen. Het wonder dat de teksten in leven bleven en de studie en de dialogen werden voorgezet, wordt in dit boek door de zoektocht naar de herkomst van deze “lees- en schrijfcultuur” schitterend aangetoond.’

Woorden bieden joden houvast
‘De Tora’ (Tanach, Hebreeuwse Bijbel), ‘verving het land Israël en de heilige tempel’, zo schreef Heinrich Heine. Of zoals Oz en Oz-Salzberger het uitdrukten: ‘Verdreven uit Jeruzalem, beroofd van tabernakel en menora, restten ons slechts de boeken’. Het ‘draagbare joodse vaderland’ begon al met het tabernakel, het draagbare heiligdom waarin de Stenen Tafelen tijdens de tocht door de woestijn vervoerd werden. Volgens De Groene Amsterdammer hebben ‘woorden de joden houvast geboden’.



Rabbi met wetsrol (Marc Chagall – 1887 – 1985), 1930, gouache op karton, Stedelijk Museum Amsterdam) ‘In dit schilderij stelt Chagall in sobere kleuren en lijnen een religieuze jood centraal. Gehuld in een gebedsmantel, de gebedsriemen om het voorhoofd en de arm gebonden, houdt de man een Torarol in zijn handen.’

Samen één volk
Op 6 oktober 2024 is op dit blog mijn eindexamenscriptie Het draagbare Joodse vaderland (Academie voor Geesteswetenschappen Utrecht, 2019) te vinden. Een verkennend literatuuronderzoek als kennismaking met het jodendom. Het richt zich op de belangrijkste joodse geschriften en boeken.
Dat de scriptie juist nu wordt geplaatst, is behalve door de godverlaten actualiteit sinds 7 oktober 2023, mede ingegeven door de wonderbaarlijke en inderdaad ‘adembenemende’ essays van Jonathan Sacks. God laat zich hierin kennen en begrijpen, en vooral ook laat Sacks zien dat de strijd tussen christenen, moslims en joden mede voortkomt uit het trieste misverstaan van de Tora.

De joodse mens, zijn cultuur en geloof
Mijn motivatie voor de scriptie destijds was dat over Israel en de joden, sinds mijn jeugd, altijd wordt verhaald over de Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en het voortdurende conflict in het Midden-Oosten, over de strijd tussen Israël en de Palestijnen sinds 1948. Zelden vind je verhalen het over de joodse mens zelf, zijn cultuur en geloof. Eveneens geldt dat voor de media. Israël wordt doorgaans politiek belicht vanuit het Midden-Oostenconflict. En nu, in 2024, zelfs meer dan ooit.

Jodendom is ‘mobiel’ gegaan
‘De beste bescherming is de geest,’ zegt Bernard-Henri Lévi in de EO-documentaire Je zal maar uitverkoren zijn, over een draagbare identiteit. Eigenlijk is het jodendom sinds de vernietiging van de tweede tempel ‘mobiel’ gegaan. Echter de geest alleen is onvoldoende, het geheugen kan niet alles opslaan. De weerslag van de geest, woorden op papier, het geschrift, blijft van belang, voor de joden van levensbelang.

Eeuwenlang in de diaspora
Sinds 1948 breidt het joodse geografische vaderland zich uit, door (omstreden) kolonisatie van land dat aan de Palestijnen toebehoort. Het Joodse vaderland wil groeien, wellicht om redenen dat Israël het definitieve gevoel van veiligheid nog altijd niet heeft gevonden. Woorden en boeken als vaderland zijn niet genoeg, al hebben die eeuwenlang meegeholpen dat joden overal in de diaspora stand konden houden. Het joodse volk heeft het niet te stoppen gevoel ieder moment verdreven te worden.


Update: Hezbollah bevestigde 28 september 2024 de dood  van Hassan Nasrallah door Israël 

7 oktober 2023
De aanleiding van het publiceren van Het draagbare Joodse vaderland is het helse bloedbad dat Hamas op 7 oktober 2023 aanrichtte in Israël met fatale gevolgen. Die dag schoot de ‘Partij van God’ (Hezbollah), die evenals Hamas de vernietiging van Israël nastreeft, raketten op Israël. Tot nu toe al duizenden. Bij Hezbollah is sinds 1992 de sjiitische Nassan Nasrallah aan het bewind. De islamitische republiek Iran, gezworen vijand van Israël, voorziet Hezbollah sinds decennia van wapens. Andere milities, net als Hamas gelinkt aan Iran, zoals Islamitische Jihad, de Houthi’s in Jemen en groeperingen in Irak en Syrië mengen zich ook in de strijd tegen Israël.

Israël furieus
Niet zo vreemd dat Israël sinds 7 oktober 2023 furieus reageert. De trauma’s van vervolging zitten diep verankerd in haar genen, doorgegeven van geslacht tot geslacht. Het joodse volk ondergaat sinds vele eeuwen dat vreemdelingen hun grondgebied in bezit nemen, dat zij zelf verdreven worden of als slaaf verhandeld. Een voortdurende vernedering die er toe leidt dat hun etnisch zelfbewustzijn sterk wordt gevoed. In die door nationalisme gevoede frustratie en afkeer hebben zij zich altijd vastgeklampt aan het geloof in God. Bezettingen en vervolgingen begonnen al in de eerste tijd van het joodse volk, met de verwoesting van Jeruzalem en de Eerste Tempel van deze stad in 587 v.C.

De Tora is er niet alleen voor Israël
De vijfdelige serie Verbond en dialoog, joodse lezing van de Tora is vooral opmerkelijk omdat Sacks laat zien dat in de Tora zich de relatie tussen God en de hele mensheid zich ontvouwt. De Tora is voor alle mensen geschreven. ‘Met u [Abraham] zullen alle geslachten van de aardbodem gezegend worden’.
De Tora is Gods boek over mens-zijn met al onze dwalingen en deugden, glashelder vertolkt in de essays van Jonathan Sacks. Dat joden, christenen en moslims elkaar bestrijden met als gemeenschappelijke voorvader Abraham… betekent dat de mens God niet goed verstaat. En onze eigen heilige boeken als wet en niet naar de geest lezen. Verbond en dialoog is dan een regelrechte aanrader. Juist nu.

Bronnen:
* Scriptie Het draagbare Joodse Vaderland
* Verbond en dialoog, joodse lezing van de Tora | Jonathan Sacks | Uitgeverij Skandalon | Paperbacks met flappen | 1856 blz. | Vijf boeken: Genesis + Exodus + Leviticus + Numeri + Deuteronomium | Nu € 125,00 in plaats van € 165,91 | Denker des Vaderlands 2021-2023, Paul van Tongeren: “(…) ten eerste doet hij recht aan de condities waaronder de tekst ontstond, ten tweede plaatst hij de tekst in de geschiedenis van interpretaties die al gegeven zijn, en ten derde en vooral maakt hij duidelijk wat die tekst de huidige lezer te zeggen heeft(…)”

Tora: ‘Het tegengewicht van het zwaard,’ (Simon Schama) –  foto: Pixabay
Jongen met gebedsriem: Israël en de Bijbel
Rabbi met wetsrol (Marc Chagall – 1887 – 1985): Joods Historisch Museum – foto: PD
ThisisHezbollah: layoftheland.online

►6 oktober 2024: Het draagbare Joodse vaderland – ‘Verdreven uit Jeruzalem, beroofd van tabernakel en menora, restten ons slechts de boeken’.

‘Jeruzalem ligt niet in Israël’

Voor zijn zoontje Sam schreef Willem Wilmink: ‘Ook waar men ‘t groot verdriet herdenkt, dat snap je later wel, ook daar, Sam, ligt Jeruzalem. Maar niet in Israël’. Het zijn de slotregels van zijn gedicht Waar ligt Jeruzalem? Twee jaar later, in 2002, maakte Herman van Veen er een lied van. – Volgens oud-hoogleraar wijsbegeerte Koo van der Wal hebben de kerk en het westen geen band met het reëel bestaande Jeruzalem en Israël. Wel met het ideële Jeruzalem en Israël.

‘De kerk en het westen hebben geen band met het reëel bestaande Jeruzalem en Israël. Wel met het ideële Jeruzalem en Israël’
(Koo van der Wal)

Israëlische en Palestijnse moeders
Zoals het ideële Israël ‘van het schooltje in Jeruzalem dat Israëlische en Palestijnse moeders, lang geleden al, gesticht hebben met het idee: als we bij de vier- en vijfjarigen beginnen, dan kunnen ze het later ook: samenleven’.

Waar ligt Jeruzalem?

Mijn kleinzoon vroeg me op een dag
toen ik wandelde met hem:
‘Opa, vertel me alstublieft,
waar ligt Jeruzalem?’

‘Waar’, zei ik, ‘ergens in een sjoel
met diep ontroerde stem
het Kol Nidrei gezongen wordt,
daar ligt Jeruzalem.

Waar het gezin dat sjabbes viert,
in Bonn of Nottingham,
zijn kippensoep in vrede eet,
daar ligt Jeruzalem.

Ook waar men `t groot verdriet herdenkt,
dat snap je later wel,
ook daar, Sam, ligt Jeruzalem.
Maar niet in Israël’.

(‘Sam Wilmink kwam in november 2000 ter wereld. Nog voor hij kon lopen en praten schreef Willem Wilmink het gedicht Waar ligt Jeruzalem?, waarin hij het ventje wandelend en sprekend opvoerde.’
(Uit: In de man zit nog een jongen: Willem Wilmink – de biografie door Elsbeth Etty – 2019)

De nieuwe werkelijkheid in Israël en de Palestijnse gebieden
Correspondent Tel Aviv en Oost-Jeruzalem (2014-2017) voor NRC, Derk Walters, publiceerde in 2018 Israël zegt geen sorry meer, over de nieuwe werkelijkheid in Israël en de Palestijnse gebieden. Walters zag een op het seculiere socialisme geschoeide staat veranderen: ‘Nu zijn de krachten rechtser en religieuzer, nationalistischer en traditioneler dan het Israël dat velen, ook in Nederland, voor ogen hebben’. – Door zijn kritische berichtgeving werd in juli 2017 door de Israëlische autoriteiten zijn werkvergunning ontzegd.

‘Israël schaamt zich ook niet langer voor de bezetting, maar zegt het nu openlijk: de Westelijke Jordaanoever behoort ons toe. In toenemende mate worden tegenstanders van de machthebbers niet langer als gewone opponenten gezien, maar als dissidenten of landverraders die monddood gemaakt moeten worden.’
(Uit: Israël zegt geen sorry meer, 2018, Derk Walters)

Onverzettelijke Netanyahu
Dat samenleven, waarop de Israëlische en Palestijnse moeders hoopten, is waarschijnlijk gelukt bij veel mensen in Israël. Helaas heeft de politiek daar geen boodschap aan. Nu het echt oorlog is, is ook dat vreedzaam samenleven verwoest. De onverzettelijke Netanyahu heeft zijn zin: vrede heeft hij voorgoed onmogelijk gemaakt. Bewust, want hij koerst verder aan – en gaf dat toe, onlangs weer in een toespraak – op het ‘bevrijden’ van Israël van alle Palestijnen, niet alleen van Hamas. De Westoever treft inmiddels hetzelfde rampzalige lot als Gaza.

‘We hebben gewoon een heel sterk land nodig,’ luidt het verweer van Netanyahu die stelt dat hij ook [naast Gaza] de Westelijke Jordaanoever moet hebben om Israël te kunnen verdedigen.’
(Zie: ‘Israël van de rivier tot de zee’ – 2023)

Straft God zijn ‘uitverkoren volk’?
Het – metaforisch bedoelde – ‘beloofde land’ maakt van Palestina letterlijk het ‘beroofde land’. Israël verdrijft sinds 1948 honderdduizenden Palestijnen. Dan kan je – als je de Talmoed erop naslaat – weten dat dit uiteindelijk als een dodelijke boemerang werkt. Politiek Israël gelooft niet in God en de Thora, durft het dan ook niet aan op de Eeuwige te vertrouwen. Laat staan dat het aanstuurt op vredig samenleven met de Palestijnen. De God van Abraham heeft het nakijken.
Politiek Israël heeft alle kansen hiervoor laten liggen. Het lijkt of de Eeuwige – nu Hij ziet dat Israël zich niet aan Zijn wetten en regels houdt – zijn ‘uitverkoren volk’ zal straffen. Want zo schijnt Hij volgens de Thora in elkaar te zitten. Israël krijgt wellicht een onverteerbare matse van eigen deeg.


Duizenden Israëlische en Palestijnse vrouwen wandelen voor vrede (2017)

Politiek maakt vrede onmogelijk
Israël had al decennia in vrede kunnen leven, velen daar werkten al vele jaren aan gerechtigheid en vrede, zoals Alex van Ligten in 2014 zei:

‘Ik denk: toch minstens óók in Israël, waar sjabbes wordt gevierd, ‘t groot verdriet herdacht, op de plaatsen waar recht en gerechtigheid hand in hand gaan met het verlangen naar en het werken aan vrede. Ik denk aan het schooltje in het hart van Jeruzalem dat Israëlische en Palestijnse moeders gesticht hebben met het idee: als we bij de vier- en vijfjarigen beginnen, dan kunnen ze het later ook: samenleven. Ik hoop dat dat schooltje er nog is.’
(Alex van Ligten, in: Toespraak in de Amsterdamse Studentenekklesia op 30 maart 2014)

‘Verbondenheid’ met Israël? Welk Israël?
Koo van der Wal verwijst eveneens naar het gedicht van Wilmink:

‘De laatste regel is uiteraard dichterlijke overaccentuering om de gedachte te benadrukken dat het Jeruzalem waar het hier om gaat niet de geografische plaats in het Midden-Oosten is, maar een ideële grootheid die overal gestalte aanneemt waar diep doorleefd een religieus lied gezongen wordt, in vrede de meest alledaagse dingen gedaan worden of men in bezinning stil staat bij groot lijden in de wereld.’
(Koo van der Wal)

Van der Wal stelt in Volzin terecht de vraag over welk Israël we het hebben. Hij geeft commentaar op de idee dat het christendom ontstaan is uit het jodendom. En dat vandaar gesproken wordt over de onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël. Maar, zo vraagt hij zich af, is dat een geldige gevolgtrekking, van de religie naar het volk daarvan?


‘Het heuveltje in de oude wijk van Jeruzalem beslaat nog geen halve vierkante kilometer, maar is van groot belang. Al millennia vechten joden, moslims en christenen om de Tempelberg, die ze allemaal als heilig beschouwen. Dit zijn de achtergronden van een conflict dat telkens weer oplaait.‘ (Historia, 2023)

‘Fatale misvatting’
‘Dat doen we ook niet bij die andere bron van onze cultuur, de Griekse beschaving (‘Athene’ naast ‘Jeruzalem’). Nadat die de wereld haar onvoorstelbare schatten gegeven had heeft het Griekse volk alleen nog in historisch opzicht een bijzondere plaats in ons leven, maar is dat geen reden voor een bijzondere verbondenheid met dat volk. Hetzelfde geldt dan voor het joodse volk.’
(Koo van der Wal)

Het is met het ideële Israël en Jeruzalem dat de kerk en het westen een band hebben, stelt de filosoof.

‘En niet met het reëel bestaande Jeruzalem en Israël, al helemaal niet als dat laatste met bruut geweld te keer gaat als nu in Gaza gebeurt. Dit Israël op grond van een fatale misvatting de hand boven het hoofd te houden, maakt ons nog medeplichtig bovendien.’
(Koo van der Wal)

Bronnen:
* Israël zegt geen sorry meer – Derk Walters – uitgeverij Unieboek | Het Spectrum bv, Houten, 2018
* Herman van Veen – Waar ligt Jeruzalem? – music.apple.com
* Apoftegma, Richard Kroes – Jeruzalem
* Ekklessia Amsterdam
* Goden En Mensen – ‘Israël van de rivier tot de zee’
* Volzin – ‘Verbondenheid’ met Israël? Welk Israël?

Beeld: Israëlische vlaggendag ontaardt in rellen – ‘De mars van zo’n 25.000 radicale Israëliërs trekken door de Palestijnse Oude Stad van Jeruzalem’. De Standaard (Blg.) – ‘Terwijl de mars door de steegjes van Jeruzalem trok, weerklonken de ‘gebruikelijke’ slogans als ‘dood aan de Arabieren’. (Ahmad Gharabli/afp – mei 2022) 
Beeld: Reuters – Duizenden Israëlische en Palestijnse vrouwen wandelen voor vrede (NOS Nieuws, Zondag 8 oktober 2017. )
Beeld Tempelberg: 333travel.nl
Update: 04012024

In Israël vrede op Jom Kippoer 2025

(Eerder geplaatst in 2020 en 2023) – Inmiddels is het 2025. Vrede? Vrede zal ver te zoeken zijn op Jom Kippoer, 1 – 2 oktober 2025, de dag waarop God beslist over het lot van de mensen in het komende jaar. – Mijn onderstaande verwachting van, en hoop op, vrede lijkt helaas dystopische sciencefiction.

Die dag, op Jom Kippoer in 2025, breekt als donderslag bij heldere hemel definitief de vrede uit tussen Israël en de Palestijnen. Het Israëlisch parlement ziet het licht en durft zelfverzekerd op de Eeuwige te vertrouwen.

‘Dat wat jij niet wil dat jou wordt aangedaan, doe dat je naaste niet aan’

(Samenvatting van de Tora door de joodse wetgeleerde Hillel (110 v.Chr. tot 10 n.Chr.)
‘De rest is commentaar’, voegde deze ‘uitvinder’ van de Gulden Regel eraan toe.)

Tora
De vijf jaren ervoor zijn de Tora en de Talmoed uitputtend bestudeerd door de Commissie voor Vrede onder leiding van de voorzitter van de Knesset. De opdracht van het parlement was destijds om in de joodse geschriften te zoeken naar een ultieme oplossing voor het conflict tussen Israël en de Palestijnen.
Een van de eyeopeners bleek een oude tekst uit de Talmoed. Daarin concludeert de joodse wetgeleerde Hillel dat de samenvatting van de hele Tora erop neerkomt ‘dat wat jij niet wil dat jou wordt aangedaan, je dat je naaste niet aandoet’. Volgens Hillel is de rest ‘commentaar’.

Talmoed
Voor de commissie was het alsof de Eeuwige sprak en daar Zijn woord heilig is, kon zij er niet onderuit om er daden aan te verbinden. Ook die werden gevonden in de geschriften. Nooit eerder klonken woorden zo overtuigend. De Talmoed beveelt ‘vreedzaam samenleven aan, verdraagzaamheid, respect voor kennis en verbeelding, eerbetoon aan woorden en hun melodie’.


Hillel legt de Thora uit aan een man op één voet
Omslag Pirkei Avot (Uitspraken van de Vaders)

‘God is de grote wetgever in de hemel’
De commissie besefte dat de noachitische geboden (een wet in de Tora voor niet-joden) voor de gehele mensheid gelden. De gedachte hierbij is dat alleen als iedereen, Jood en niet-Jood, dus ook de Palestijnen, zich aan deze geboden houden, een goede samenleving mogelijk is.
Ook begreep men de tekst van de ethische geloofsbelijdenis in de Hebreeuwse Bijbel nu beter. In Micha 6:8 staat: ‘Hij heeft u, o mens, bekend gemaakt wat goed is en wat de HEERE van u vraagt: niets anders dan recht te doen, goedertierenheid lief te hebben en ootmoedig te wandelen met uw God.’ En bovendien, zoals Amos Oz in de 20e eeuw schreef: ‘God is de grote wetgever in de hemel’.  

Olam Haba (Komende Wereld)
Eveneens werd de gezaghebbende Misjnee Tora, ook wel de Tweede Tora genoemd, opnieuw uitgeplozen. Hierin definieert rabbijn en rechtsgeleerde Maimonides algemene gedragsregels en stelt dat ‘wie zich aan deze leefregels houdt omdat hij ze logisch vindt, een chacham oemot haolam (niet-Joodse wijze mens) is. ‘Wie de regels naleeft omdat ze door de Eeuwige gegeven zijn, is een chassied oemot haolam (niet-Joodse getrouwe) en maakt deel uit van de Olam Haba (Komende Wereld)’.


Olam Haba als een postmortaal rijk

Joden en Palestijnen
1n 2025 passen de joden in Israël eigenlijk toe wat in hun eigen Tora en Talmoed al eeuwen geschreven staat. Tot dan toe deden zij, in het ruim zeventig jaar durende conflict, de Palestijnen aan wat ze zelf niet wilden dat hun aangedaan werd. De Palestijnen deden hetzelfde. Zo duurden conflicten, geweld en oorlog voort. Decennialang lagen er hoge muren voor de vrede.  

Grenzeloos conflict
Deel uitmaken van ‘de komende wereld’. Dat geeft de doorslag bij het Israëlische parlement. Het grenzeloze conflict tussen Israël en de Palestijnen eindigt nu definitief, anders zou er geen sprake kunnen zijn van een Komende Wereld, niet alleen niet voor Israël, maar ook niet voor de Palestijnen.  

Israël en de Komende Wereld
In het diepste geheim voerden de Commissie voor Vrede en de Palestijnse Autoriteit gesprekken met elkaar op basis van de geschriften. De commissie voelde zich er in hoge mate door bezield en vond de juiste woorden. En weerklank bij de Palestijnen. Israël zal nu deel uitmaken van de Komende Wereld.

Foto: Hosny Salah (Pixabay)
Beeld Hillel: Stroum Center for Jewish Studies (University of Washington)
Beeld Olam Haba als een postmortaal rijk: Robert McCall (Traditional Egalitarian Torah Study Merrimack Valley Havurah)
(Eerder geplaats september 2020, 2023) Update 10102024/ september 2025 (Lay-out, links, foto’s)

Is de mens de aarde nog nabij?

ESSAY – In het gedicht Vlinder raakt dichteres M. Vasalis ontroerd door ‘de zomerwei des ochtends vroeg. En op een zuchtje dat hem droeg vliegt een geel vlindertje voorbij’. De slotregel luidt: ‘Heer, had het hierbij maar gelaten’.
Hoe mooi kan de aarde zijn zonder mensen. Miljoenen grazende vissen en zee-egels genieten van het rijkste ecosysteem van de zee: de koraalriffen, ook wel de regenwouden van de zee genoemd. Zij zorgen ervoor dat algen het rif niet overwoekeren. Volgens een onderzoek van UNESCO zullen vele riffen niettemin binnen dertig jaar bezwijken onder hittestress als gevolg van de opwarming van de aarde.  

‘De prijs die we voor snelle vooruitgang betalen is de ondermijning van de omstandigheden waarvan de mensheid (en talloze andere soorten) afhankelijk is om te overleven’
(Historicus Philip Blom, in De Groene Amsterdammer)

Antarctica
Hittestress is een van de vele bedreigingen waaraan de aarde wordt blootgesteld. In een opwarmende wereld kan de ijskap op Antarctica smelten. Een computersimulatie in het natuurwetenschappelijk tijdschrift Nature toont aan dat het westelijk deel van de ijskap niet gelijkmatig, maar met sprongen zal smelten. Nature gaat uit van het feit dat de gemiddelde temperatuur op aarde in de afgelopen 150 jaar 1,1 °C is gestegen. De eerste sprong voltrekt zich in de simulatie bij een opwarming van 2 graden Celsius. Hierover zegt NRC dat als het smelten eenmaal begonnen is, dit proces nauwelijks meer is te stoppen. ‘Een stille aanloop en ineens is het zover.’


Smeltende gletscher, 30 mei 2025, Oostenrijke Alpen, Op 2750 m(!).

Intussen sterven dieren uit, stikken vissen in oceanen, sterven koraalriffen af en komen er steeds meer broeikasgassen zoals methaan en CO2 in de atmosfeer. De aarde kan uiteindelijk in zijn geheel bezwijken als de mens in het huidige tempo doorgaat met zijn destructieve gedrag. Historicus Philip Blom stelt dat ‘de prijs die we voor snelle vooruitgang betalen de ondermijning is van de omstandigheden waarvan de mensheid (en talloze andere soorten) afhankelijk is om te overleven.’

Rentmeesterschap
God heeft de mens de aarde toevertrouwd. Hoe beziet hij dat rentmeesterschap? Vraagt hij zich af of de mens de aarde nog nabij is?
In het Bijbelboek Genesis staat geschreven: ‘God ziet dat alle mensen op aarde slecht zijn, want alles wat ze uitdenken is steeds even slecht. Hij kreeg er spijt van dat hij mensen heeft gemaakt en voelde zich diep gekwetst.’ Hoe zou hij nu over de mens oordelen? Is het te verwachten dat hij onze nabijheid nog verdraagt? Vermoedelijk gelooft God al lang niet meer in de mens en wil hij die zomerweide ‘s ochtends vroeg graag opnieuw scheppen, maar dan zonder ons.

Nietzsche
En kan de mens God nog in zijn nabijheid dulden? Volgens theoloog Marinus de Jong, in zijn boek Altijd groter, nemen mensen steeds meer afstand van God en is het atheïsme de snelst groeiende overtuiging ter wereld, en niet alleen in de westerse wereld. De mens en God, ze zijn elkaar niet meer nabij. Al weten we dat van God niet zeker, want zijn wegen zijn volgens de Bijbel ondoorgrondelijk.


Waarin: De dolle mens

De dolle mens
In het verhaal De dolle mens van filosoof Friedrich Nietzsche hebben wij zèlf God gedood, zijn wij allen zijn moordenaars. ‘Het heiligste en machtigste dat de wereld tot dusver bezeten heeft, is onder onze messen verbloed,’ roept de dolle mens uit in De vrolijke wetenschap. ‘Dolen in het niets’ is het gevolg. Het lijkt alsof Nietzsche de mens verwijt zich afgekeerd te hebben van God, maar volgens de filosoof bestaat er niet eens een eeuwige macht en staat de mens alleen. In zijn redenering leidt de dood van God tot nihilisme. Nietzsche klinkt nogal ambigu daar hij er tegelijkertijd van overtuigd is dat de mens zich zonder God vrij kan ontwikkelen. ‘Het ontbreken van een dergelijk wezen vind ik geweldig’, zegt hij in Der Wille zur Macht.

Zingevingsvraagstukken
Dat dolen in het niets valt nogal mee. Volgens de oud-voorzitter van het Humanistisch Verbond, Boris van der Ham, is de ongelovige zeker niet goddeloos. Ook niet-gelovigen houden zich bezig met zingevingsvraagstukken. Van der Ham verwijst naar een representatieve enquête van het Humanistisch Verbond. Hierin wordt gezegd ‘dat vooral “de ander” belangrijk is voor niet-gelovigen’. Voor Christenen geldt dat zeker. Volgens het Nieuwe Testament predikt Jezus immers naastenliefde, en zorg voor de zwakken en degenen die in nood verkeren. De toestand van de wereld lijkt echter volstrekt onbelangrijk voor veel mensen, gelovig of niet.

Dit essay wordt hier vervolgd: Verder lezen – Onze naasten, Waartoe zijn wij op aarde, Gulden Regel, Is er hoop? Nu het nog kan.

Beeld: PtHU
Foto Vasalis: Straatpoezie
Foto Smeltende gletscher, Oostenrijke Alpen, 2750 m.: Paul Delfgaauw, 30 mei 2025
UPDATE: 09092023 / 05062025 (Lay-out, links)