De wetenschap lijkt druk bezig God uit Zijn eigen paradijs te verdrijven. Op blogs, in essays, in wetenschappelijke verhandelingen wordt God zelf verbannen uit de (religie)wetenschap en theologie. Geëxcommuniceerd. Uitgesloten door de wetenschap. God, de christelijke dan, bestaat ongemerkt al lang niet meer. Het gaat nog slechts over religie.

Het wordt meer en meer not done over God te theologiseren; je debatteert slechts over religie, dat ‘iets is dat mensen doen’. Meer niet. God verdwijnt niet alleen uit Jorwerd, maar stilletjes wordt Hij van de universiteit gestuurd, het land uitgezet. Je mag niet meer gelovig denken over het geloof. Gods bestaan doet er niet meer zo toe.

Op NieuwWij woedt een discussie over theologie (Godgeleerdheid.) Door de theologen Taede Smedes en Hendro Munsterman. Allebei verbonden aan het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en samenleving (DSTS.) Met verbazing volg ik het. Het lijkt een debat over God of die wel of niet (meer) bestaat. Hij gebeurt niet eens meer. Het lijkt slechts te gaan over mensen die aan religie doen. ‘Het is niet langer duidelijk wat we onder ‘geloof’ moeten verstaan’, zegt zelfs een van de theologen. Het draait niet eens meer om geloof. Je hoeft niet meer in God te geloven.

‘Als geloof dus het criterium wordt voor een theoloog, hoe vul je dat dan concreet in? Welke criteria leg je dan aan? En hoe ga je ‘handhaven’? Theologie als louter gelovig denken over geloof kan dus niet meer. Het heeft in het huidige academische klimaat geen plaats meer aan een universiteit. Bovendien is niet langer duidelijk wat je nog onder ‘geloof’ moet verstaan.’ (Taede Smedes – foto: NieuwWij)

Gaat het echt niet om ‘het geloof’ of zelfs maar om geloof in God, maar in de eerste plaats om ‘affiniteit met de brede, historisch gegroeide stroom van de christelijke traditie’? Waar blijft God dan? En welke God? Want in deze discussie lijkt alleen de christelijke God te bestaan. Misschien komt dat omdat de term theologie afkomstig is uit de christelijke traditie en daarom overwegend gebruikt wordt voor de (studie van de) geloofsinhoud van het christendom. Want over de andere goden gaat het niet. Ik vind dat kokerdenken-theologie. Er is zo veel geschreven over God vanuit ook andere religies! En vergeet de mystici niet, die nog breder naar God ‘keken’. Die Hem zelfs ervoeren! Het lijkt alsof theologie alleen nog maar over de (christelijke) traditie mag gaan. God in de coulissen.

‘Soms heeft het christelijk geloof (in haar katholieke vorm) ook uitzuivering nodig van wat er in de loop van de geschiedenis aan overtolligs of zelfs tegenstrijdigs is aangeslibd. Of omgekeerd: zijn er zaken uit het zicht verloren die tot het wezen van de christelijke verkondiging behoren. Als theoloog poog ik dan ook hier en daar mijn bescheiden bijdrage te leveren aan deze uitzuivering.’ (Hendro Munsterman – foto: NieuwWij)

Munsterman behoort tot die (schaarse?) theologen voor wie het wezenlijk is dat theologie echt theologie kan zijn. Al die ‘bestudeerders’ van religie kijken volgens hem ‘op een afstandje’ naar religie. Maar er zijn gelukkig ook nog theologen die ‘van binnenuit’ hun religie onderzoeken. Munsterman probeert trouw te zijn aan de bronnen van zijn geloof, wil loyaal zijn aan zijn christelijke, katholieke geloofsgemeenschap waar hij in staat en met zijn getheologiseer wil dienen. Helaas blijft hij daarbij wel op zijn eigen katholieke eilandje zitten, met zijn katholieke God.

Waar gaat deze discussie naartoe? Volgens mij moet theologie regelrecht terug naar zijn wortels, naar zijn bronnen. Er is genoeg geopenbaard en geschreven over God. Binnen alle religies vind je geschriften. Mystici en filosofen hebben grote gedachten over God op papier gezet. Theologie moet niet alleen kortzichtig christelijk zijn, maar uitgaan van alle religies waarin God te vinden is. Niet de alleen mens, niet slechts de traditie, maar vooral God bestuderen!

Laat religiewetenschappers maar religie ‘dat iets is dat mensen doen’ bestuderen, maar laat theologie zich op wetenschappelijk niveau vooral in God verdiepen, aan de hand van die zeer vele geschriften, openbaringen, mystieke ervaringen. Bronnen meer dan genoeg waaraan de theologie zich kan laven. Laat een theoloog weer theo-loog zijn. Laat hij zich niet schamen voor zijn geloof in God; laat hij niet afglijden in slechts nadenken wat religie met gelovigen doet en God daarbij op de tweede plaats zetten. Een theoloog die niet in God gelooft, laat hem of haar dan maar religiewetenschap doen, maar blijf dan van de theologie af.

Zie NieuwWij: Kan een ongelovige theoloog wel een theoloog zijn? Die vraag staat centraal in een briefwisseling tussen Taede Smedes en Hendro Munsterman die afgelopen maandag is begonnen op Nieuwwij.nl en tot het eind van deze week zal duren. Smedes is godsdienstfilosoof en theoloog, freelance journalist en publicist. Hij is ook als onderzoeker verbonden aan het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving (DSTS) in Amsterdam. Munsterman is rooms-katholiek theoloog, doceert dogmatische theologie in Frankrijk (Lyon) en is Vaticaan-commentator voor het Nederlands Dagblad.

Foto 1: Theologie; Ysbrand van Hamelsveld. Korte aanmerkingen over het Oude Testament voor ongeleerden – 1791/1796 (veiling.katawiki.nl)

Foto 2: God, well known to work in mysterious ways, might be said to have been at it again when the image of a deity-like bearded man appeared through the clouds over Snettisham, Norfolk (telegraph.co.uk)