Rob Mutsaerts: ‘De waarheid zal u vrijmaken’

Rob Mutsaerts, afgestudeerd op Nederlands Recht (1984), stelt dat sommige opiniemakers en politici gelijkheid reduceren tot het delen van één moderne, liberale visie op mens en moraal. Jurist Mutsaerts, sinds 2010 hulpbisschop met staf om zijn kudde in toom te houden, hanteert echter vooral de pen om zijn wapenspreuk Veritas vos LiberabitDe waarheid zal u vrijmaken te prediken.
– Welke waarheid?

Keuzevrijheid vindt Rob Mutsaerts een uitdrukking van de diversiteit van onze samenleving. Hij vraagt zich af wie het voor het zeggen heeft als het gaat om de ziel van het kind.

Het einde van vrijheid van godsdienst, en van onderwijs. Dat stelt Mutsaerts als hij in Trouw de uitslag leest van een stemming over een motie van VVD-Kamerlid Arend Kisteman in de Tweede Kamer.

‘Een krappe meerderheid van de Tweede Kamer vindt dat de vrijheid van onderwijs niet mag botsen met artikel 1 van de Grondwet waarin staat dat iedereen gelijk behandeld moet worden, zo bleek vorige week na een stemming over een motie hierover.’
(Rob Mutsaerts, in: Trouw)

Religie
Onderwijs mag, zegt jurist Rob Mutsaerts, ‘niet verworden tot indoctrinatie door de heersende mode. Media plaatsen orthodox-religieus onderwijs in het verdachtenbankje, en politieke stemmen beweren zelfs dat religie in een land als het onze geen invloed op de maatschappij mág uitoefenen’.

‘Critici zeggen dat godsdienstvrijheid wordt ‘misbruikt’ om bijvoorbeeld lhbti+-personen te discrimineren, of dat onderwijsvrijheid ‘giftige’ ideeën laat verspreiden. Met andere woorden: juist in onze seculiere samenleving staan vrijheid van godsdienst en onderwijs onder druk – door overheidsbeleid, publieke opinie en culturele trends.’
(Rob Mutsaerts, in: Trouw)

‘Kinderen zijn van de ouders, niet van de staat’
Vrijheid van onderwijs vloeit, volgens Mutsaerts, voort uit het principe: ‘het recht en de verantwoordelijkheid om kinderen te vormen volgens diepe overtuigingen over waarheid en goedheid’.

‘Kinderen zijn van de ouders, niet van de staat. Het is om die reden dat ouders de ruimte moeten houden om hun visie op het goede leven in de opvoeding en scholing door te geven. Deze keuzevrijheid is een uitdrukking van de diversiteit van onze samenleving. De vraag is: wie heeft het voor het zeggen als het gaat om de ziel van het kind?’
(Rob Mutsaerts, in: Trouw)


‘Woke-evangelie’
In zijn boek Van waarheid tot woke, stelt Mutsaerts dat we terechtgekomen zijn in een cultuur van censuur waarin mensen doodsbang zijn om hun mening te geven en dat zaken die tot voor kort als normaal en vanzelfsprekend werden aangenomen, nu worden aangevallen.

‘Het bestaan van objectieve waarheid wordt ontkend en inmiddels worden ook wetenschappers gecanceld. Bestaat er zoiets als objectieve waarheid? Hoe denken klassieke en moderne filosofen hierover? En wat heeft God hier mee te maken? Een ding is duidelijk: een wereldbeschouwing die zich zo verwijdert van de realiteit heeft verwoestende gevolgen.’
(Rob Mutsaerts, in: Van waarheid tot woke)

Waarheid als filosofische vraag
Bestaat er zoiets als ‘waarheid die voor iedereen en altijd geldt’, vraagt Mutsaerts zich af in Van waarheid tot woke. De vraag naar waarheid tracht hij te beantwoorden als filosofische vraag.

‘Als niets waar is, valt er ook nergens over te praten. Als niets waar is, zijn argumenten waardeloos. De vraag naar de waarheid is een filosofische vraag. Filosofen hebben daar zinnige dingen over te zeggen. De klassieke filosofen hebben de tand des tijds doorstaan. Dat is niet voor niets, mij dunkt.’
(Rob Mutsaert in: Van waarheid tot woke)


Socrates en Jezus zijn op zichzelf al invloedrijke figuren die een belangrijke rol
hebben gespeeld in het historische en filosofische debat.’ (Shawn Buckles)

Socrates en Jezus
Onze westerse cultuur is gebouwd op het fundament van Athene en Jeruzalem, zegt Mutsaerts, ‘op de rede en de religie die beiden uitgaan van objectiviteit’.

‘Voor zowel Socrates als Jezus is waarheid objectief en universeel. Democratie en mensenrechten zijn er de vruchten van. Dat is de cultuur die nu sterft met wantrouwen en het ontbreken van consensus als gevolg.’
(Rob Mutsaerts in: Van waarheid tot woke)

De nieuwe Antoine Bodar?
Ook bekritiseert Mutsaerts processen binnen de kerk zoals de ‘synodaliteit’ die hij hevig door woke vindt geïnfecteerd. De jurist maakt zich in dit boek sterk voor de waarheid van alle eeuwen, die we al even lang hartstochtelijk zoeken, vinden en aanbidden. Is de nieuwe Antoine Bodar opgestaan?

‘Als de meerderheid vindt dat God dood is, is Hij al bijna dood. Die opvatting van de waarheid als democratisch principe is niet de mijne. Ik ben ervan overtuigd dat er een absolute waarheid bestaat, onafhankelijk van ons denken. De Bijbel leert dat ook. Christus zegt het zelf: ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven.’
(Rob Mutsaerts in: Bodar)


‘Jezus sprak over ‘de waarheid’ over leven in de diepe verbinding
van mens en God, en over de moed om te zien wat er is.’ (Arjan Broers)

Als het gaat om de ziel van het kind
Keuzevrijheid vindt Mutsaerts een uitdrukking van de diversiteit van onze samenleving. De jurist vraagt zich af ‘wie het voor het zeggen heeft als het gaat om de ziel van het kind’. Dat antwoord heeft hij al klaar en is net zo absoluut als die van Bodar:

 ‘Als je Bodar goed leest, heeft de rooms-katholieke kerk als enige de absolute waarheid in pacht. Bodar denkt sterk Rome-centrisch als hij – weliswaar glimlachend – zegt dat er veel wegen naar Rome leiden, alle wegen zelfs.’
(Rob Mutsaerts in: Bodar)

‘De absolute waarheid’
Het kind blijkt dus ‘niet van de ouders te zijn’ of ‘de staat’, maar van de rooms-katholieke kerk...

Bronnen:
* Opinie: Wie afwijkt van de moderne liberale visie op de mens, wordt als bedreigend gezien (Trouw, 18 december 2025)
* Van waarheid tot woke | Rob Mutsaerts | Uitgeverij De Blauwe Tijger | oktober 2023 | € 23,00
* God en de absolute waarheid van Antoine Bodar (de Bibliotheek, 2017)
*
Paarse Pepers (Boeken van bisschop Mutsaerts)
*
Bossche encyclopedie ( Antonius Petrus Lambertus Bodar, 1944)
* Blog kloosterhuissen Commentaar van auteur Arjan Broers: ‘Jezus zei: ‘De waarheid zal je vrij maken’ (Johannes 8,32). Hij had het daarbij niet over de catechismus van de katholieke kerk of over je persoonlijke levensproject, maar over leven in de diepe verbinding van mens en God, en over de moed om te zien wat er is. In een wereld waarin alles marketing, framing, eigenbelang en reclame lijkt te zijn is dat een dappere daad. Maar wat hebben we het nodig: mensen die zo in waarheid willen leven, zichzelf ontwikkelen om het geheel te kunnen dienen.’

Beeld: Wapen van bisschop Rob Mutsaerts
Beeld Socrates en Jezus: WisdomShort – “Socrates leefde ongeveer 400 jaar vóór Jezus en heeft dus niets over hem gezegd. De filosofieën van Socrates maken deel uit van het oude Griekse denken, terwijl de leer van Jezus centraal staat in het christendom en veel later is ontstaan.” (‘Wat zei Socrates over Jezus? – Wijsheid over tijdloze bruggen slaan’, door Shawn Buckles, online uitgever)
Beeld paus: Credo:‘De Paus: De abolute leider van de Katholieke Kerk?

Terugkeer God in een postseculiere samenleving

DSCF5709

Filmregisseur Darren Aronofsky (‘Pi’) laat in zijn film Mother! zien ‘waar theologen nog wel eens voor terugschrikken: hij zoekt naar manieren om abstracties en ethische boodschappen in symbolen en metaforen om te zetten, via een plot dat zowel lyrische ervaring als epische bespiegeling faciliteert.’ Theoloog Rinke van Hell verwijst naar Mother! tijdens de Nacht van de Theologie (2018) waarin zij spreekt over ‘de Terugkeer van God – hoe God zich manifesteert langs nieuwe wegen’. 

Van Hell (FilmWijzer!beschrijft Mother! als een filosofische thriller-annex-horrorfilm over een gelauwerd dichter met een writer’s block en zijn jonge vrouw, die in hun rustige leven gestoord worden door ongenode gasten.

Volgens Gawie Keyser van Human’s Brainwash is er ‘zelden zo’n ophef over een nieuwe film. Ongeveer de hele wereld praat [in 2017] over Mother!: Mensen zijn woedend.’ De Volkskrant citeerde destijds de regisseur die aan Harvard film en sociale antropologie studeerde: ‘Pak je Bijbel erbij, dan kun je uitzoeken waar de film begint.’

Mother! was anders. Er zit haat in, de woede om wat er om ons heen gebeurt, op de planeet en om het onvermogen er iets aan te doen. Ik zweette het eruit, schreef het script in vijf dagen. Daarna liet ik het aan Jennifer (Lawrence) zien. Ze was enthousiast. En plots waren we bezig deze film te maken.’  (Aronofsky)

mother!
D
e voordracht van Van Hell begint met een anekdote over deze film Mother! – met Javier Bardem en Jennifer Lawrence in de hoofdrol – en ze laat er ook een scene uit zien.

Al snel na de release ontspon zich onder mijn Facebook-vrienden, oud-collega’s en bijna alle professionals in de filmtheatersector, een stevige discussie. Mother! is een film in de categorie ‘you love it or you hate it’. In dit lijntje zaten opmerkelijk genoeg alleen ‘believers’, zoals een van de deelnemers het uitdrukte.’

De film blijft hen bij, maar ze begrijpen niet goed waarom. Van Hell vraagt zich af waarom juist deze film hen zo erg raakt: de ‘mooi gemaakte maar wel vage film, boordevol raadselachtige metaforen en symboliek’.

Uiteindelijk kreeg de discussie een religieuze spits en kwam de Bijbelse symboliek naar voren. Al snel ging het gesprek over het godsbeeld dat wel of niet in de film naar voren zou komen. Omdat ik in deze groep bekend sta als theoloog kreeg ik uiteraard al snel de vraag wat ik ervan vond. Of ik de symboliek maar even kon duiden, waarmee ze eigenlijk vroegen: kun jij ons helpen om woorden te geven aan onze fascinatie?’

Van Hell vindt dat diepere lagen bij de ‘believers’ geraakt worden, en dat ze daarop blijven kauwen, reflecteren en nadenken. Maar van de religieuze opvoeding op de School met den Bijbel, zoals iemand zijn opvoeding omschrijft, is weinig blijven hangen. De theoloog vermoedt dat de lessen op die school de diepere lagen nooit bereikten.

grensgangers
Z
e sluit aan bij het thema: de terugkeer van God en nieuwe manifestaties waarin God weer opnieuw te herkennen is: God mag weer, hij is teruggekeerd als factor in de maatschappelijke discussie.
Maar hoe hier tegelijkertijd collectief handen en voeten aan te geven, vraagt ze zich af. Gezien de daadwerkelijke praktijk van de kerkelijk werkers en leraren in hun alledaagse beroepspraktijk, blijkt er soms weinig van terecht te komen. En dat ondanks de essaybundel Grensgangers (2016) waaraan een scala aan theologen’ werkte, ‘professionals uit het werkveld en collega’s van de academie Theologie’ (Christelijke Hogeschool Ede.)

In de praktijk was er juist angst om het specifiek christelijke element in te brengen in een maatschappelijke discussie – of bleek dat de respondenten eigenlijk helemaal niets terugzagen van God in de maatschappij omdat ze zo op zoek waren naar hun eigen beelden van God (en God niet herkenden in de taal van het ‘ietsisme’ en spiritualiteit).’

Om een film als Mother! fatsoenlijk te kunnen duiden, vindt Van Hell het nodig dat je beschikt over een rugtas met voldoende cultureel-religieuze bagage, omdat je dan pas begrijpt wat de film met je doet en waar je mee aan het worstelen bent.

Tegelijkertijd, als je het gesprek erover aan wilt gaan, dan is het ook wel handig als je de juiste taal weet te gebruiken om de verbinding te maken. Expliciet christelijke taal wordt immers niet meer herkend in een postseculiere samenleving. Dat vraagt om wijsheid en creativiteit, maar toch maken de boeken van onder meer [Yvonne] Zonderop en [Alain] Verheij ons duidelijk dat deze ‘zombie-categorieën‘, zoals Ruard Ganzevoort ze noemde, in navolging van de Duitse socioloog Ulrich Beck, toch nog de moeite waard zijn.’

thefuture
V
an Hell verdiept haar verhaal met een uitgebreide voorzet van de Britse Anglicaanse theoloog David Ford in The Future of Christian Theology (2018), over de ‘dramatic mode of theology’ en zijn herlezing van Bonhoeffer.

In dit manifest pleit hij voor nieuwe, wijze en creatieve vormen van theologie die een brug weten te slaan tussen ‘kerk’ en ‘maatschappij’ en die vruchtbaar gemaakt kunnen worden voor de grote problemen van onze tijd: moderne slavernij, klimaatproblematiek, klassenongelijkheid, et cetera.’

Darren_Aronofsky

Als slot van haar voordracht komt Van Hell terug bij Mother! (foto: Darren Aronofsky) die in zekere zin te interpreteren valt als een cultureel voorbeeld waarin de elementen die Ford naar voren brengt, samenkomen. Volgens de theoloog verklaart dat ook de sterke reactie, bijna religieus aandoende ervaringen van de ‘believers’ in de genoemde Facebookdiscussie.

Aronofsky doet waar theologen nog wel eens voor terugschrikken: hij zoekt naar manieren om abstracties en ethische boodschappen in symbolen en metaforen om te zetten, via een plot dat zowel lyrische ervaring als epische bespiegeling faciliteert. Dáár werden mijn oud-collega’s door gegrepen, ook al konden ze er nauwelijks de taal voor vinden of het mechanisme herkennen.
Als theoloog voel ik mij geroepen om deze diepere lagen in uitingen van populaire cultuur te duiden en in rapport te brengen met traditionelere, meer episch geladen taal – niet omdat het een hobby-project is maar omdat het in mijn ogen nieuwe wegen wijst naar wijze en creatieve vormen van theologie – die wij vervolgens met elkaar moeten uitwerken in woorden, en belichamen in actie, elk op onze eigen wijze.’

Rinke van Hell zegt er naar uit te zien om dat met elkaar in de breedte van de theologie te kunnen doen.

Zie: De terugkeer van God – Hoe God zich manifesteert langs nieuwe wegen (Theoblogie)

Foto Darren Aronofsky: Dkandell – Filmmaker Darren Aronofsky speaks during his Master Class at the XVI Guanajuato International Film Festival, where he received the Cruz de Plata de Más Cine (Silver Cross) for his achievements in filmmaking. Guanajuato, Mexico. July 27, 2013.

Foto: PD – De Gertrudiskapel, een 17e-eeuwse schuilkerk, Utrecht