‘Een wereld waarin alles in relatie staat tot God’

Theoloog Aza Goudriaan, hoogleraar Wetenschap & Vroomheid, gaat ‘een wereld waarin alles in relatie staat tot God’ onderzoeken. Hij is niet de eerste. Gisbertus Voetius, (veld)predikant en hoogleraar in de Oosterse talen en theologie, beschrijft deze gedachte al. ‘Op fascinerende manier’, zegt Aza en noemt hem de ’sleutelfiguur binnen zijn onderzoek’. Voetius schrijft in zijn inaugurele rede over de ‘verbintenis tussen de vroomheid en de wetenschap’. En nu zit Aza op de nieuwe, persoonlijke, leerstoel* ‘Wetenschap & Vroomheid’. ‘Heel toepasselijk, zo dicht bij het Voetius-herdenkingsjaar 2026’.

‘Voetius is iemand die op een theoretische en een praktische manier geprobeerd heeft om het hele leven en de werkelijkheid te beschouwen en te leven als van God afhankelijk en door Hem geleid’
(Aza Goudriaan)

Verbinding met de wetenschappen
Het is niet alleen de mens Gisbertus Voetius (1589 – 1676) door wie Aza gefascineerd is, maar vooral de manier waarop hij de werkelijkheid beschouwt.

‘Hij [Voetius] is een voorbeeld van een manier van denken die heel het leven en heel de werkelijkheid in verband brengt met God, en onder Gods regering ziet. Iemand die een poging heeft gedaan om theologie met verschillende wetenschappen te verbinden en zo het hele leven in verband te brengen met het dienen van God.’
(Aza)

Genuanceerd afwegen
Aza vindt Voetius ‘een meester in het schetsen van verschillende posities, het genuanceerd afwegen van vraagstukken in uitgebreid gesprek met de traditie en de internationale literatuur’.

‘Dat levert niet de meest toegankelijke manier van schrijven op, maar wel precisie. De nauwkeurigheid waarmee hij beschrijft, zijn streven om aan de posities van mensen recht te doen – ik vind het een respectvolle manier van omgaan met mensen.’
(Aza)

‘Kijk maar welke methode je het meest geschikt lijkt. Als Jezus Christus maar wordt verkondigd aan het hart van de mensen.’
(Gisbertus Voetius)

Tegenstelling?
In zijn onderzoek wil Aza de komende jaren de verschillende aspecten van Voetius’ theologie samenhangend bestuderen. ‘Het is een manier van kijken die een relatie tot God veronderstelt. God heeft de wereld geschapen, dus dan moet je ook de wereld en de geschiedenis in relatie tot Hem bekijken’. 

‘Ik ben benieuwd wat voor beeld je dan krijgt. Wetenschap met vroomheid verbinden was een opgaaf, en het is soms wel gezien als een tegenstelling: persoonlijke vroomheid aan de ene kant en schoolse geleerdheid aan de andere kant.‘
(Aza)

Origenes
Er zijn ook anderen die op Voetius’ manier kijken, zegt Aza: ‘Het was eigenlijk een oud christelijk streven, dat iemand als Origenes al in Caesarea probeerde vorm te geven’. – Origenes, aldus vroegekerk.nl, is een experimenteel theoloog uit de 3e eeuw, die zich ‘verdiepte in de profane wetenschappen, zoals wijsbegeerte en filosofie’. 

‘Als hoofd van de Alexandrijnse catechetenschool schreef Origenes zijn belangrijkste dogmatische werk: “Over de grondbeginselen”, waarschijnlijk een weerslag van het onderwijs dat hij aan de hoogopgeleiden gaf. De titel van dit werk is dubbelzinnig. Griekse filosofen hadden deze titel ook al gebruikt bij de beschrijving van de oorzaken en grondslagen van het bestaan. Zocht Origenes bij hen aansluiting? In ieder geval beschreef hij de grondbeginselen van het Christendom.

Het uitgangspunt van Origenes bij de beschrijving van de Christelijke grondbeginselen is dat het object van religieuze kennis een mysterie is. Dit heeft iets van een tegenstrijdigheid. Want waarom zouden we een mysterie leren kennen als het mysterie onkenbaar is? Origenes’ antwoord hierop is dat het mysterie in zijn totaliteit voor de mens onkenbaar is.’
(vroegekerk.nl)

‘Kennis komt na het geloof’
Volgens Historiek wordt de theologie van Voetius gekenmerkt door het primaat van geloof boven wetenschap en zijn klemtoon op vroomheid.

‘Een van zijn kernleuzen was “ik geloof opdat ik begrijp”. Kennis kwam na het geloof en moest dus godsvruchtig zijn om kennis te zijn. In deze zin stond Voetius diametraal tegenover de rationalistische filosofie van onder meer René Descartes, die uitging van het adagium “Ik denk, dus ik ben”.’
(Historiek)


Gevelsteen aan de voorzijde Sint-Catharijnekerk in Heusden
(Voetius werd geboren op 3 maart 1589 in Heusden, oorspronkelijk als Gijsbert Voet)

Werkelijkheid beschouwen
Het onderzoek van Aza klinkt veelbelovend en hij zal de wereld waarin alles in relatie staat tot God veelzijdig moeten bestuderen. Voetius duikt de diepte in als hij in 1634 de positie van hoogleraar aanvaardt, op zoek naar God: ‘Als je God wilt dienen, moet je Hem kennen, dat wil zeggen: studeren’.

‘In de Bijbel, maar ook in andere vakgebieden die licht werpen op God en Zijn daden. Voetius is iemand die op een theoretische en een praktische manier geprobeerd heeft om het hele leven en de werkelijkheid te beschouwen en te leven als van God afhankelijk en door Hem geleid.” Negentiende-eeuws theoloog en oud-minister-president Abraham Kuyper noemde hem “de grootste godgeleerde waarop het gereformeerd Nederland roemen mag”.’
(Aza)


Presentatie-exemplaar van G. Voetius, van zijn Politieke Ecclesiastica (kerkpolitiek)

* De leerstoel Wetenschap & Vroomheid is ontstaan mede op initiatief van de stichting Ad pias causas. Deze stichting hecht veel waarde aan de bestudering van theologie en filosofie ten tijde van de Reformatie en stelde de PThU voor onderzoek op dit thema te sponsoren. De PThU heeft vervolgens een profiel voor een leerstoel en onderzoeksprogramma uitgewerkt.

Bronnen:
* PThU: “Achter de teksten en de schepping staat de Schepper” (interview)
* Vroegekerk.nl: Origenes, een experimenteel theoloog uit de 3e eeuw
* Historiek: Gisbertus Voetius (1589-1676) – Gezicht van de Nadere Reformatie

Beeld: Vatican City / Bridgeman Images – De Schepping van Adam, van het Sixtijnse Plafond, 1510 (detail), Michelangelo Buonarroti, Vatican Museums and Galleries
Gisbertus Voetius: Christian Study Library
Gedenkteken Voetius: Heusden in Beeld – Voetius werd geboren op 3 maart 1589 in Heusden, oorspronkelijk als Gijsbert Voet. Hij werd vooral bekend als eerste hoogleraar van de Universiteit van Utrecht.
Politieke ecclesiastica (Kerkpolitiek) Gisbertus Voetius: Uitgever: Johannes Janssonius van Waesberge. 1663, 1666, 1669, 1676. Zeldzame complete set van dit monumentale werk over het kerkelijk leven van de Nederlandse calvinistische theoloog Gisbertus Voetius (1589-1676), die beroemd werd door zijn botsing met Descartes. (Abebooks.com)

Mensheid gelooft in hogere kosmische macht

eenreislangsdemysterien‘Zolang er aan de hand van bronmateriaal nagegaan kan worden, heeft de mensheid religieuze belangstelling gehad en geloofd in een hogere kosmische macht. Via onder meer de Griekse mysteriescholen werden mensen ingewijd in de geheimen van het Zijn en zocht men via symbolen, rituelen en oefeningen contact met het bovennatuurlijke. Deze menselijke zoektocht naar een verbinding met het hogere, van het Oude Egypte tot de twintigste eeuw, vormt het kernthema van Jacob Slavenburgs nieuwe boek Een reis langs de mysteriën.’

Zo begint de recensie in Historiek, een online geschiedenismagazine, dat ook van gisteren wil zijn. Volgens uitgever Walburg Pers loopt er een gouden draad door de mensheidsgeschiedenis.

In eenentwintig hoofdstukken beschrijft en analyseert Slavenburg in zijn nieuwe boek tal van alternatieve en mystieke bewegingen uit de geschiedenis, beginnend bij het Oude Egypte en uitlopend op de twintigste eeuw. Aan de orde komen onder andere de scheppingsverhalen uit de Oudheid, de mysteriën van Isis, het Gilgamesj-epos, de Griekse mysteriënscholen en de gnostiek. Verder lezen we over thema’s als de christelijke en islamitische mystiek, alchemie, vrijmetselarij, occultisme, magnetisme, esoterie en spiritisme. (Historiek)

‘Op de ‘reis langs de mysteriën’ neemt Jacob Slavenburg de lezer mee naar een deels verborgen geschiedenis die vaak in het geheim werd doorgegeven van ingewijde tot ingewijde. Wat was het mysterie van de heilige bruiloft? Wat vond er plaats tijdens de rituelen van Isis? Wat gebeurde er in de mysteriën van Orpheus, Demeter en Mithras? Welk geheim droeg Maria Magdalena met zich mee? Wie was Hermes Trismegistus en wat betekende de hermetisch gesloten geheimtaal van de alchemisten? Wat gebeurde er in de loges van vrijmetselaren en rozenkruisers? Zijn er nog steeds geheime genootschappen waar de oude mysterietaal tot leven wordt gebracht? Dit rijk geïllustreerde boek probeert, met behulp van uniek overgeleverd materiaal, antwoorden te vinden op al deze vragen.’ (Walburg Pers)

Naast het rijk geïllustreerde boek bestaat ook de mogelijkheid de reis langs de mysteriën met gefilmde hoorcolleges te ondersteunen.

https://youtu.be/mgDthckz4Hk

‘De filmcolleges van Jacob Slavenburg behandelen deze deels verborgen geschiedenis van de westerse cultuur in 72 etappes. De films vormen introducties tot de vele boeiende onderwerpen die in het boek aan de orde komen, ondersteund door beelden en muziek. Reis langs de mysteriën – college is chronologisch opgebouwd: beginnend in het oude Egypte en eindigend bij Carl Gustav Jung. Kopers van het boek kunnen, via een speciale code, de filmcolleges met korting aanschaffen.’ (Walburg Pers) 

Volgens Slavenburg leerden we op school iets over de geschiedenis van Griekenland, het oude Egypte, de Renaissance, de Verlichting, de moderne tijd, etc. Maar veel kennis uit die tijden is verloren gegaan, en ook werd er veel in het geheim doorgegeven, van ingewijde op ingewijde. In deze serie neemt Slavenburg je mee op een reis door deze geschiedenis.

‘Wat was het mysterie van de heilige bruiloft? Wat vond er nu werkelijk plaats tijdens de rituelen van Eleusis en Mithras? Waarom werd Maria Magdalena ten onrechte als prostituee afgeschilderd? Wie was Hermes Trismegistus en welke diepe wijsheden openbaarde hij? Hoe ontstond de theosofie, wat was de erfenis van de vroege Rozenkruisers en wat hebben Rudolf Steiner en andere ingewijden erover gezegd?’ (Slavenburg)

Zie:

* Een reis langs de mysteriën (Historiek)

* Reis langs de mysteriën (Slavenburg)

Een reis langs de mysteriën | Jacob Slavenburg| Walburg Pers | ISBN10 9462492395 | ISBN13 9789462492394 |november 2017 | Hardcover | 320 pagina’s | € 29.50 | ‘Ongelooflijk, een mooi gebonden boek, 320 pagina’s en meer dan 300 kleurenillustraties en dat voor die prijs… Een boek met een rijke inhoud. Je voelt je echt een reiziger door de nauwelijks bekende geschiedenis van de geheimen in zogenaamde mysteriën. Je volgt de boeiende lijn van de mens naar een hogere bewustzijnsfase door de eeuwen heen.’ (bol.com)