Fine tuning: het precies op elkaar afstellen of fijn afstellen van fysische constanten in het universum. ‘Fine tuning is net zo’n slecht idee als geleide evolutie. Alleen geschikt voor domoren die een instant bewijs nodig hebben voor hun geloof. God is geen wetenschappelijke hypothese.’

Aldus foetert de Lachende Theoloog (religiefilosoof Jan-Auke Riemersma) in een van de reacties onder zijn blog Fine tuning: naschrift, een verdere uitwerking van zijn eerdere blog Graham Oppy en fine tuning. Op dat blog stelt Riemersma, met filosoof Oppy, dat fine tuning een fenomeen is dat noch door de theïst noch door de naturalist kan worden verklaard. Het bestaan van God verklaart niet waarom de constanten waarden hebben die het ontstaan van leven mogelijk maken:

‘We kunnen de waarden niet afleiden uit aard en vorm van God. Voor de theïst is het een verrassing dat God bestaat en dat Hij besloten heeft om de constanten deze waarden te geven. Ook de theïst kan [dus] niet verklaren waarom de constanten de waarde hebben die ze feitelijk hebben!’ (J-AR) 

De naturalist op zijn beurt lijkt volgens de Lachende Theoloog eveneens geen keus te hebben dan de waarden van de constanten te accepteren. Hij kan de waarde die deze constanten hebben niet verklaren. Hij staat voor een voldongen feit. (Naturalisme is een filosofisch paradigma, waarbij gesteld wordt dat materie het enige is dat uiteindelijk bestaat en waarin alles verklaard kan worden in termen van natuurlijke oorzaken.)

In de discussie wordt ook gesproken over ‘waarom’ God het zo heeft georganiseerd. Volgens filosoof Emanuel Rutten is dat de vraag nu niet. Het doet volgens hem niets af aan de vraag dat er sprake is van een intentioneel wilsbesluit: de conclusie van het fine tuning argument. De vraag van het ‘waarom’ komt dus later.

‘Je kunt van de verdediger van het fine tuning argument immers niet eisen dat hij of zij direct ook alle vervolgvragen kan beantwoorden. Wie dat eist, eist feitelijk dat we een conclusie van een argument alleen mogen accepteren indien alle vragen die daar weer uit voorkomen ook meteen beantwoord worden.’ (ER) 

Volgens Riemersma – stel dat we fine tuning wel zouden opvatten als een fenomeen dat bovennatuurlijke verklaring behoeft – behoeft God niet noodzakelijk als beste verklaring in aanmerking te komen. Het kan ‘een bovennatuurlijke kracht’ zijn – die hij de ‘wereldharmonie’ noemt. Of ‘eeuwige wetten’. Tja, denk ik dan, ‘bovennatuurlijk’, dat is gewoon een andere omschrijving van God, toch? En waar komen die eeuwige wetten vandaan?

Ook Riemersma’s idee van een fysische verklaring die er zou kunnen komen voor de fine tuning: dan zouden we God onmiddellijk kunnen afdanken. Vreemd: zodra iemand dus iets gemaakt heeft en je zou doorkrijgen hoe dat werkt en in elkaar steekt, kan je de ontwerper ervan afdanken. Kan je doen, maar daarom bestaat hij nog wel.

Volgens evolutie-blogger Gert Korthof is fine tuning van zuiver fysische variabelen ten behoeve van intelligent leven niet mogelijk: fine tuning voor intelligent leven kan niet via evolutionaire processen. 

‘Als het doel van fine tuning intelligent leven is, dan zijn evolutionaire processen een hoogst onbetrouwbaar middel om dat te bereiken. Met ‘evolutionaire processen’ bedoel ik niet alleen biologische evolutie, maar ook kosmologische evolutie, chemische evolutie en planetaire evolutie.’ (GK)  

Vervolgens somt hij drie voorbeelden op van planetaire evolutie. Over het molecuul CO2; het huidige percentage zuurstof, en water. Maar ook voert hij het systeem aarde en de biologische evolutie aan. Om daarna te concluderen (na het zien van Ruttens EO-optreden en een blog van Rutten waarin hij stelt dat het geen bruut toeval is dat er een universum bestaat dat überhaupt het evolutionair ontstaan van leven mogelijk maakt) dat fine tuning voor intelligent leven niet kan via open-einde evolutionaire processen.

Rutten pareert Korthof onder meer door zijn verwijzing naar zijn blog: Het fine tuning argument: een dialoog, waarin hij ook weer – uitvoerig – verwijst naar de beknopte weergave van het fine tuning argument.

‘En dan valt bruut toeval af vanwege de (zoals fysici in de afgelopen decennia ontdekt hebben) extreem kleine waarschijnlijkheid dat de natuurconstanten geheel toevallig precies die waarden hebben die het universum geschikt maakt voor het ontstaan van intelligent leven. Er was namelijk helemaal geen universum ontstaan dat geschikt is voor het ontstaan van intelligent leven indien één van de natuurconstanten een iets andere waarde gehad zou hebben. Daarom is ook hier intentionaliteit de beste verklaring voor het feit dat het universum geschikt is voor het ontstaan van intelligent leven.’ (ER)

De discussie is nog niet voorbij, de fine tuning over het fine tuning argument is nog volop gaande. Hiermee heb ik zeker niet alles besproken over wat Gert Korthof, Jan-Auke Riemersma en Emanuel Rutten postuleren over het fine tuning argument; daarin kan je je uitgebreid verdiepen in hun blogs. En in de talloze eronder verschenen reacties. Op sommige sites al meer dan 1200…

Inmiddels werkt Rutten aan een nieuw (semantisch) argument. Morgen presenteert hij dat aan de VU.

We bevinden ons op de rand van een scheermes – Het fine tuning argument (ER)

Graham Oppy en fine tuning (J-AR) Update 29082014, 08:49: Helaas heeft Riemersma dit blog verwijderd.

Finetuning: naschrift (J-AR) (Herziene versie; opnieuw geplaatst op 01092014)

Emanuel Rutten: fine tuning is een heel goed argument voor God (GK)

Fine tuning voor intelligent leven kan niet via evolutionaire processen (GK)

Het fine tuningargument: een dialoog (ER)

* Gerelateerd: Een van de sterkste Godargumenten, dat kan geen toeval zijn

Illustr: shenvi.org