‘Ons bewustzijn bevindt zich in de wereld om ons heen’

Neurowetenschappers kunnen helemaal geen bewustzijn in het hoofd aanwijzen, zegt schrijver en hoogleraar literatuur Tim Parks in Out of My Head: On the Trail of Consciousness. VN noemt dat een persoonlijk, boeiend en helder boek. De titel van dit blog komt van hoogleraar robotologie, filosoof en psycholoog Riccardo Manzotti, naar wie Parks verwijst.

Manzotti zet zich in The Spread Mind af tegen het zogeheten internalisme van de meeste filosofen en neurowetenschappers. Zij vatten bewustzijn op als iets dat in het brein zetelt. Volgens Manzotti zit het bewustzijn niet in het brein, maar in de wereld om ons heen. De hersenen faciliteren ervaring, maar slaan niets op.

‘In The Spread Mind betoogt Riccardo Manzotti overtuigend dat ons lichaam geen subjectieve ervaring bevat. Toch is bewustzijn echt en, net als elk ander echt fenomeen, fysiek. Waar is het dan? De radicale hypothese van Manzotti is dat bewustzijn één en hetzelfde is als de fysieke wereld om ons heen.

Op basis van Einsteins relativiteitstheorieën, bewijsmateriaal over dromen en hallucinaties, en de geometrie van licht in waarneming, en aan de hand van levendige, praktijkvoorbeelden om zijn ideeën te illustreren, betoogt Manzotti dat bewustzijn geen ‘film in het hoofd’ is. Ervaring zit niet in ons hoofd: het is de werkelijke wereld waarin we ons bewegen.’
(Uit: The Spread Mind)

Volgens de G10 van de economie & filosofie zochten mensen als Richard Dawkins en ook Dick Swaab lange tijd in de hersens naar de plaatsen waarmee we gedachten of beelden konden vasthouden. ‘Nonsens volgens de nieuwe aanpak: die zijn er niet.’
The spread mind is een theorie die voortkomt uit observatie waartoe ons bewustzijn in staat is. Onze mind is onze trouwste metgezel maar zowel de filosofie als de wetenschap hebben grote moeite met dit ongrijpbare fenomeen. Niemand zag ooit een ‘mind’, of een ziel, zoals die vroeger heette.

‘The Spread mind, het sensationele boek Van Manzotti en Out of my head – On the trail of consiousness van Tim Parks  laten zien dat ‘connectie’ met de wereld’ geen leeg politiek of soft begrip is maar fundamenteel in ons bestaan om überhaupt iets waar te kunnen nemen. 

Net als Schopenhauer en Nietzsche de filosofie wisten te keren door naar de oorsprong van waardes te vragen, doen Manzotti en Tim Parks dit met de neuroscience met allerlei sociale en politieke implicaties die daar het gevolg van zijn. Hun onderzoek wat ons brein werkelijk is en hoe het functioneert  gebruikt eerder de metafoor van een brug dan een opslagplaats van beelden en emoties.’
(Persbericht G10)

Parks vertelt in VN dat Manzotti je diepgaand laat nadenken over onze ideeën over de aard van ons leven en wie we zijn als mens. Het kostte hem weinig moeite zich te realiseren dat de gangbare verklaringen van de werkelijkheid helemaal niet kloppen.

‘Juist als schrijver besef ik goed dat veel verhalen die we hanteren gebaseerd zijn op allerlei onjuiste aannames. We zijn vaak meer vertrouwd met verhalen dan met het leven zelf. Dat is een risico als we de wereld willen zien zoals die is.’
(VN)

Zie: Ons brein is helemaal niet zo interessant als we denken, zegt schrijver Tim Parks (VN)

Zie ook: De geest buiten mijn hoofd – door Tim Parks (Koorddanser)

*** Talk: On the trail of conciousness | Zuiderkerk | Amsterdam | Zaterdag 25 september 2021 | 17:45-18:45 uur | Tim Parks (in-person appearance) ***

Out of My Head: On the Trail of Consciousness | Tim Parks | 311 pages | New York Review Books | Paper, $18.95

Beeld: Kalhh (Pixabay)

Dick Swaab: ‘We zijn allemaal ontoerekeningsvatbaar’

Herman van Praag (li) en Dick Swaab, Jacobikerk Utrecht, 18012012

Die uitspraak kwam binnen in de overvolle Jacobikerk in Utrecht, waar het 18 januari drukker was dan in een hoogmis in de kerstnacht. Zo’n 1000 mensen hadden zich verzameld rond Dick Swaab en Herman van Praag die in debat gingen over het brein en de geest. Swaab lichtte bovenstaande uitspraak toe door te stellen dat veel beslissingen onbewust worden genomen. ‘Wij zijn ons brein?’ vroeg iemand aan Swaab. ‘Dus U bestaat niet?’

Volgens Van Praag zijn wij niet ons brein. Wij zijn boven alles onze geest. De brein-kennis levert maar bitter weinig geest-kennis op. Religiositeit vindt hij geen ‘product van onze hersencellen’; het is niet biologisch, maar psychologisch van aard. Brein en geest zijn gelijkwaardige en communicerende partners die beide volledige aandacht behoeven. Hij vroeg zich af wie dan toch dat ‘ik’ is: wie maakt eigenlijk dat portret van jou en mij? Hij doelde onmiskenbaar op het feit dat we allemaal hersenen hebben, maar toch zo verschillend zijn. De Notre Dame in Parijs is meer dan een stapel stenen.

Volgens Swaab gelooft minder dan 1% van de Nobelprijswinnaars en 39% van de wetenschappers. Evolutionair gezien is het ‘evolutionair voordeel’ van religie dat het een legitimatie geeft om ‘ongelovigen’ te doden. Er zijn volgens hem zo veel splinters van het kruis (van Jezus) dat je er wel een ark van kan bouwen. Sinds 2000 is 43% van de burgeroorlogen van religieuze aard. Voor hem is ons brein niet veel meer dan het ‘pruttelen van neuronen’ en is het stellen dat mensen iets missen als ze geen religie hebben aanmatigend, arrogant.

Veel nieuws werd er niet gezegd in de Jacobikerk. Wel is de opkomst bijzonder. Zeer veel mensen blijken geïnteresseerd te zijn in dit onderwerp. Bij velen bruist het brein om meer van zichzelf te weten te komen. Misschien hebben we daar meer dan ons brein voor nodig en levert de geest van de mens de meerwaarde op, de verdieping. Veel weten we nog niet, zowel van de geest als van het brein. Zoals Swaab stelt: ‘veel kunnen we niet meten, veel weten we niet.’

Luister hier naar een opname van het debat: http://t.co/M0MOTyxS

© foto: pauldelfgaauw

Brein Dick Swaab in debat met geest Herman van Praag


Hoogleraar neurologie Swaab gaat in debat en brengt daarbij alleen zijn brein in, zijn chemische fabriek. Neo-dualist Herman van Praag is zijn tegenstrever die behalve het brein zijn geest inzet. Immers, de mens is meer dan zijn brein. Of niet? Toch alleen maar materie en chemie? In het debat gaat het morgenavond in Utrecht erover hoe ons brein en onze geest zich tot elkaar verhouden. In de Jacobikerk om 20 uur.

Mensbeeld
‘Wij zijn ons brein,’ stelt Swaab. Heeft de man dan geen ziel, geen innerlijk leven, geen geest, zo vraag ik me af. ‘Het getuigt van een ontmoedigend mensbeeld,’ antwoordt psychiater Van Praag, auteur van o.a. God en Psyche.  (Ik hoop dan maar dat Swaab humor heeft, dan kan hij in ieder geval nog geestig zijn.)

In feite laat hij de geest onbeheerd achter. Voor mij zijn het afzonderlijke werelden. Wie nalaat dit helder te stellen, verarmt de mens. De menselijke geest is een uniek fenomeen, met een oneindige uitgestrektheid. Die geest heeft uiterst hoogstaande en wonderbaarlijke dingen voortgebracht: muziek, kunst, filosofie, literatuur. Als je suggereert dat dit alles tot materiële processen herleidbaar is, beledig je het geestelijke bestaan van de mens. (Van Praag)

Robot
Terwijl ik bovenstaand citaat overneem van het Nederlands Dagblad, zou ik volgens Swaab mij slechts overgeven aan mijn brein, die dit alles zelf doet opborrelen. Ik (mijn geest) komt er niet aan te pas, maar de materiële processen in mijn hoofd zijn zelf in staat een mening te vormen over wat Swaab allemaal in zijn brein fabriekt. Al die grijze cellen klonteren op zo’n manier samen dat ik de tekst ‘Brein Dick Swaab in debat met geest Herman van Praag’ produceer. Wonderlijk. Ik ben een robot die vanzelf woorden vindt die een bepaalde volgorde vormen. Ik hoef niet zelf te denken. Dat doet mijn brein buiten mij om, buiten mijn geest om.

Ziel
Snijdt dit laatste hout? Swaab zegt nog geen goede tegenwerping te hebben gehoord. Mijn brein gaat dan ook koken als mijn geest tegenwerpingen zoekt. Onmiskenbaar heeft Swaab een beter brein dan ik, maar waar zit zijn ‘onstoffelijke en uitgebreide’? Datgene wat de mens denkt, voelt en wil is toch een proces buiten (het brein van) de mens om? Is dat niet wat we juist de menselijke geest noemen, het zelf, onze ziel? Of is dat slechts, zoals Swaab formuleert: ‘het product van onze hersencellen’?

Wij zijn er dankzij ons brein. Wij zijn niet ons brein. Wij zijn veel meer dan ons brein. Wij zijn ook geest. Ieder van ons heeft, met behulp van het brein, een wereld opgebouwd ver verwijderd van het materiële en mechanische. Dat geschiedt op een manier die het brein te boven gaat. (Van Praag)

Morgenavond ga ik naar het debat tussen een geest/brein en een brein. Benieuwd naar de chemie tussen die twee…

Zie: Jacobidebat 18 januari – Identiteit, religie en het brein, wat bepaalt wie wij zijn

Illustr: human mind – visionair.nl

De vrije wil bestaat niet? We hebben de keus!


Auteur Helen Knopper verdiepte zich in hun visies en becommentarieert de inzichten van Victor Lamme en Dick Swaab over ‘de vrije wil’. De tekst van Lamme: ‘Natuurlijk hebben wij gedachten. (…) Wat schijn is, is het idee dat die gedachten ons gedrag aansturen. Dat idee is volgens mij niet meer dan een bijwerking van ons sociaal gedrag’, deed haar vrije wil bijna besluiten te stoppen met lezen, omdat ze die bewering zo kort door de bocht vond dat wrevel haar bijkans belette om door te lezen.

Gelukkig zette Knopper door en dat leverde drie lezenswaardige artikelen op die de komende drie weken op Zinweb verschijnen, sinds gisteren. De volgende artikelen zijn te lezen op 24 november en 1 december. In het eerste deel bespreekt zij het boek van Lamme, De vrije wil bestaat niet, in de twee haar bespreking van de theorie van Swaab en in het laatste deel pleit zij voor de keuzevrijheid die mensen hebben, onder de ‘bevrijdende’ kop: We hebben de keus.

Bak hersencellen
Dat geeft hoop, want zelf word ik een beetje niet goed van die hersenwetenschappers die de mens ‘dankzij’ de cognitieve neurowetenschap reduceert tot een bak hersencellen of een grote vergaarbak van stimulus-responskoppelingen. Knopper vraagt zich af of dat wel waar is. ‘Nee,’ zegt ze, ‘want er gaat geen dag voorbij zonder dat wij ergens voor kiezen en dat betekent vaker wel dan niet een zorgvuldige afweging tussen opties.’

‘Valt de gemaakte keus altijd onder de noemer ‘verzameling reflexen?’ vervolgt Knopper. ‘Nee, want we kunnen over de verschillende mogelijkheden nadenken en dan tot een besluit komen. Keuze-voorbeeld: We zijn van plan op reis te gaan, maar veranderen van gedachten omdat we na ampele overweging tot het inzicht komen dat de reis ons niets zal opleveren. Dat inzicht bepaalde de keus niet op reis te gaan. Dat wij van gedachten veranderden werd ons door niets en niemand afgedwongen.’

We hebben de keus
In het laatste deel, We hebben de keus, stelt Knopper voor wat neurowetenschappers Lamme en Swaab ter verbreding van hun kennis zouden kunnen doen. Dat is Mattheus 25:14-28 duchtig door te lezen. ‘Het handelt in deze namelijk om de vrije wil iets te doen of iets niet te doen, dus om het bestaan van keuzevrijheid – wat uit de Gelijkenis blijkt. Helaas is het niet erg waarschijnlijk dat onze neurowetenschappers na lezing hun standpunten zullen herzien. Verstrikt geraakt als ze zijn in hun fundamentele denken, zou dat immers neerkomen op een wonder.’

Zie: De vrije wil en de Lamme/Swaab-connectie (1) (Zinweb)

Illustr: cards.boomerang.nl

Helen Knopper is schrijfster en schreef diverse romans, verhalenbundels, poëzie en haar memoires. Zij studeerde psychologie en heeft grote belangstelling voor religieuze stromingen en voor het Boeddhisme in het bijzonder.