Filosofie, kunst, aardse mystiek en zinzoekers

andalusie2018PD

‘Filosofie en kunst zijn verwant en toch verschillend: een kunstwerk is een ervaring en toont iets van het (menselijk) bestaan, terwijl filosofie die ervaring probeert te verhelderen. Aardse mystiek is een hedendaagse vorm van religiositeit die niet uitgaat van een God of van een heilig geschrift. Zij komt voort uit verwondering over het menselijk en kosmisch bestaan en uit het besef van de grenzen van de rationaliteit, gevoed door levenservaringen en door contemplatie van de dimensies van het aardse bestaan, zoals ruimte, tijd, kleur en klank, liefde, eenheid, geboorte en dood.’

Filosoof Anton Ziegelaar, momenteel schrijvend aan een boek (verschijnt eind 2018) waarin verbindingen worden gelegd tussen filosofie, poëzie en schilderkunst, publiceerde eerder Aardse mystiek (2015) over hedendaags levensbeschouwelijk denken en Oorspronkelijk bewustzijn (2016). In een recensie van Aardse mystiek schreef godsdienstfilosoof en theoloog destijds Taede Smedes bij NieuwWij:

‘Ziegelaar schreef een filosofieboek dat tegelijkertijd erg spiritueel is. Het is een boek dat de dichotomie tussen atheïsten en godgelovigen weet te overstijgen en iedere polarisering uit de weg gaat. Een must-read voor zinzoekers.’

Volgens de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) keken klassieke denkers verwonderd naar de kosmos, terwijl moderne denkers het bestaansmysterie proberen te naderen met termen als existentie, authenticiteit en moraliteit.

‘Voortbouwend in deze traditie ontwikkelde Ziegelaar met Aardse mystiek een kleine filosofie van de verwondering.’ 

Over Aardse mystiek geeft Ziegelaar 30 januari 2019 ’s avonds een lezing in Utrecht. Ook bestaat de mogelijkheid de cursus Aardse mystiek te volgen (4 avonden vanaf 6 februari 2019.) In de cursus wordt aardse mystiek geïntroduceerd aan de hand van filosofische overwegingen en kunstwerken, zoals gedichten en schilderijen. Die avonden vertelt hij over het schone, verhevene en het sublieme; het innige: de ervaring van eenheid met de wereld; de ontdekking van het bestaansmysterie, en het geheim van ruimte en tijd.

Aardse mystiek – Inleiding in de filosofie van de verwondering | Arnold Ziegelaar Uitgeverij: ISVW Publishers | Aantal pagina’s: 414 | ISBN: 9789491693557 | Prijs: € 27,50 | Ziegelaar is filosoof, docent en schrijver. Hij studeerde natuurkunde en wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden en geeft les aan o.a. de Academie voor Geesteswetenschappen, HOVO, ISVW. Hij verricht promotieonderzoek bij de Universiteit Leiden. 

Gerelateerd: Aardse mystiek: een kleine filosofie van de verwondering

Foto: PD (Sevilla, Andalusië, september 2018) 

Bevrijd van de bezetting door het godsidee

Godsidee

‘Het mysterie van bewustzijn en kosmos wordt bevrijd van de bezetting door het godsidee. Het mysterie komt vrij in de oorspronkelijke, want onherleidbare dimensies van ons bestaan: ruimte, tijd en bewustzijn en in mijzelf en in de medemens als mededrager van dat mysterie. Deze dimensies bevatten, omvatten en constitueren mijn bestaan en zijn het ultieme dat past bij het hedendaagse denken over de werkelijkheid.’

Aan het woord is filosoof Arnold Ziegelaar in het artikel Het wonder van de werkelijkheid. Hij houdt een pleidooi voor een derde weg tussen godsgeloof en natuurwetenschappelijke reductie: een non-theïstische, aardse mystiek, die openstaat voor het wonder van de werkelijkheid.

‘Je kunt feeling hebben voor het wonder van de natuur zonder in God te geloven. Religieuze gevoeligheid en atheïsme sluiten elkaar niet uit. Voor de atheïst staan meer opties open dan een koud nihilisme. De natuur is grootser dan de natuurwetenschap. Natuurwetenschap verklaart verschijnselen binnen de natuur, maar put haar volheid daarmee niet uit. En bovenal: de natuurwetenschap verklaart niet waarom er überhaupt natuur is.’

Ziegelaar herdefinieert eigenlijk de schijnbare tegenstelling van atheïsme en religiositeit, waarbij religiositeit verlangen en streven naar zingevende innigheid met het ultieme is. Het ultieme is dan het meest diepe of oorspronkelijke niveau van de werkelijkheid. Het hangt van de specifieke inhoud van dit ultieme af of men atheïstisch is of niet. Atheïsme is de stelling dat er geen God als transcendente, persoonlijke schepper van de kosmos, bestaat.

‘Maar als het ultieme gedefinieerd wordt als (Bewust-)zijn, Leegte, Tao, Natuur of het Idee, dan kan een atheïst religieus zijn. Elke conceptie van het ultieme definieert een eigen soort religiositeit. De crisis van het theïsme is dus niet noodzakelijk een crisis van de religiositeit als zodanig. De levensbeschouwelijke vraag van vandaag is of er een ultieme gedacht en ervaren kan worden dat eigen is aan de levensbeschouwelijke situatie van nu.’

De filosoof heeft het over de crisis van het theïsme. De wegen naar God zijn onbegaanbaar; godsargumenten hebben geen bewijskracht; het godsidee is geen waarborg voor het bestaan van God buiten dat idee; God wordt vervangen door natuurwetenschappelijke verklaringen. En het zinloos lijden in de wereld is in tegenspraak met het bestaan van een liefdevolle, morele God. Hiermee verklaart Ziegelaar de opkomst en groei van het atheïsme.

Blijven echter de grondvragen waarom ‘er iets is en niet eerder niets’ en waarom ‘er iets voor mij aanwezig is en niet eerder niets’. Op het eerste waarom is het antwoord: dit is het bestaansmysterie: waarom er überhaupt een natuur is. Het tweede verwijst naar bewustzijn: dat er iets voor mij aanwezig is.

‘De fysica verklaart verschijnselen binnen de natuur, maar verklaart niet waarom er überhaupt een natuur is. Dit is het bestaansmysterie. De fysica verklaart ook niet waarom er openheid voor die natuur er is, waarom er iets voor mij aanwezig is. Bewustzijn verzet zich tegen inlijving in het begrippenstelsel van de fysica. Dit is het zijnsmysterie.’

Bewustzijn creëert de natuurlijke werkelijkheid niet, stelt Ziegelaar, maar is dat waaraan zij zich openbaart. Verder lijkt de fysische werkelijkheid noodzakelijk voor bewustzijn, want een bewustzijn dat zich nergens van bewust is, is geen bewustzijn. Ook kunnen we volgens de filosoof niet uitsluiten dat specifiek fysisch bestaan een noodzakelijke voorwaarde voor bewustzijn is, zonder er een voldoende voorwaarde voor te zijn.

Bewustzijn, zo stelt de filosoof, is door sommige denkers opgevat als een argument voor het bestaan van God: het zijnsmysterie wordt dan ingezet voor het theïsme.

‘Bewustzijn is echter geen bewijs dat God bestaat. Als God bestaat, dan is er bewustzijn, maar niet andersom. Bewustzijn kan immers een oorspronkelijke dimensie zijn die niet afleidbaar is uit iets anders. Bewustzijn is eigen aan God als hij bestaat, maar we kunnen bewustzijn niet uit God verklaren voor zover God nog iets anders is dan bewustzijn. Het zijnsmysterie kan niet met een Godsidee worden doorgrond.’

We weten niet zeker of het bewustzijn inderdaad een noodzakelijke voorwaarde heeft in fysische processen, stelt Ziegelaar ten slotte.

‘Het bewustzijn als openheid voor ruimte, tijd, medemens en als voorwaarde voor de dood, geeft zijn gronden niet aan ons mee. We zijn een voorwaardelijke openheid die haar voorwaarden niet (volledig) kent. In die openheid kunnen we echter wel contemplatief worden en ons verwonderen, verbijsteren en gelukkig prijzen dat we delen in het mysterie van bestaan en zijn.’

Zie: Het wonder van de werkelijkheid (Bron: Tijdschrift voor geestelijke leven,  4, 2018, Nabije vreemden. Themanummer over gelovigen en ongelovigen in gesprek.) (De Bezieling)

Beeld: thedayofthelord.hatenablog.com

Arnold Ziegelaar studeerde theoretische fysica en wijsbegeerte aan de universiteit van Leiden. Thema’s die de filosoof in het bijzonder interesseren, zijn: natuur, religie, kunst, goed en kwaad, zingeving en bewustzijn. In 2015 kwam zijn boek Aardse mystiek, een inleiding in de filosofie verwondering uit bij ISVW uitgevers. In 2016 verscheen Oorspronkelijk bewustzijn. Zie zijn pagina ‘Publicaties’.

Kan bewustzijn onafhankelijk van de hersenen bestaan?

mind-2

Filosoof Arnold Ziegelaar geeft in zijn boek Oorspronkelijk bewustzijn fundamentele kritiek op het fysicalisme (of materialisme: alles wat bestaat, inclusief de mens en de menselijke geest is fundamenteel fysisch) zonder de sterke kanten ervan uit het oog te verliezen. Hij behandelt verschillende theorieën uit de hedendaagse philosophy of mind (de tak van filosofie die zich bezighoudt met problemen als de verhouding tussen lichaam en geest.)

Godsdienstfilosoof en theoloog Taede A. Smedes schreef er een recensie over. Hij vindt dit boek nog indrukwekkender dan het eerdere boek van Ziegelaar: Aardse mystiek: Inleiding in de filosofie van de verwondering. Dat belooft wat voor deel drie, dat over het bestaansmysterie zal gaan.

‘In het boek Oorspronkelijk bewustzijn bekijken we deze vragen vanuit de filosofie. In wat de auteur het neuromane denken noemt wordt, als het over bewustzijn gaat, altijd onmiddellijk over de hersenen gesproken. In dit boek echter staat eerst de vraag ‘Wat is bewustzijn?’ centraal. We onderzoeken bewustzijn door te rade te gaan bij denkers uit oost en west. We komen tot een definitie van bewustzijn, geven fundamentele kenmerken ervan en proberen bewustzijn te begrijpen in relatie tot ruimte en tijd. In het begrip van de triniteit wordt de verwevenheid van bewustzijn, ruimte en tijd gedacht.’ (ISVW Uitgevers)

De schrijver combineert volgens Smedes de goede kanten van de verschillende posities om te komen tot een positie die naturalistisch dualisme heet: bewustzijn is een volkomen natuurlijk verschijnsel, maar is niet te begrijpen uit alleen fysische processen.

‘In dit boek pakt Ziegelaar het raadsel van het bewustzijn op met een gretigheid die in Nederland ongekend is. Wat is bewustzijn? Hoe is er doorheen de geschiedenis over bewustzijn gedacht? En kunnen we bewustzijn natuurwetenschappelijk doorgronden?’ (TS)

Smedes noemt het boek complex en hoewel Ziegelaar ongelooflijk helder en pakkend schrijft, vindt hij het bij tijd en wijle toch echt een bijzonder moeilijk boek. Dat hij toch door blijft lezen komt volgens de godsdienstfilosoof doordat Ziegelaar als een volleerd docent zijn betoog regelmatig samenvat, zodat je precies weet waar je bent.

‘Ook al begrijp je sommige stukken niet of ontgaan je nuances, Ziegelaar houdt je bij de les. (…) ‘En terwijl het boek grondig en diepgravend is – niet alleen wordt de geschiedenis van het denken over bewustzijn van de Oudheid tot nu beschreven, maar bovendien geeft Ziegelaar een overzicht van vrijwel alle stromingen binnen de philosophy of mind – weet Ziegelaar tegelijkertijd het boek overzichtelijk te houden door zich tot de kern van de problematiek te beperken. Een on-Nederlands diepgravend werk dat het in zich heeft een standaardwerk te worden.’ (TS)

Dit boek is voor filosofisch geïnteresseerden een must, zegt Smedes. Zelden heeft hij een boek gelezen dat zo naadloos en probleemloos continentaal-fenomenologische benaderingen weet te combineren met de Angelsaksisch-analytische philosophy of mind.

Zie: Arnold Ziegelaar: Oorspronkelijk bewustzijn (boekbespreking) (Taede A. Smedes)

Beeld: Research Guides – University of Wisconsin-Madison

Arnold Ziegelaar | Oorspronkelijk bewustzijn | Leusden | ISVW Uitgevers 2017, 575 pagina’s | paperback | ISBN 978-94-91693-85-4 | 27,50 euro

Aardse mystiek: een kleine filosofie van de verwondering

sky-ditch-eye-hole-large

‘Wijsheid ontstaat in een ingewikkeld samenspel tussen mij en dat wat ik niet ben, tussen ik en niet-ik, tussen mij en de filosofische, religieuze en artistieke traditie. Zij ontstaat in de ruimten tussen verstand en gevoel, naïviteit en ervaring, speelsheid en ernst, denken, intuïtie en waarneming.’ Dit zegt filosoof Arnold Ziegelaar in zijn boek Aardse mystiek. Een kleine filosofie van de verwondering. Volgens godsdienstfilosoof en theoloog Taede Smedes een van de beste filosofieboeken van 2015.

Ziegelaar betoogt dat er zoiets bestaat als een aardse mystiek, een levensbeschouwing die niet zweverig is en in harmonie met het redelijk denken.

‘Klassieke denkers keken verwonderd naar de kosmos, terwijl moderne denkers het bestaansmysterie proberen te naderen met termen als existentie, authenticiteit en moraliteit. Voortbouwend in deze traditie ontwikkelt Ziegelaar een kleine filosofie van de verwondering.’ (ISVW)

Ziegelaar is in het begin van zijn boek wars van de gedachte dat het leven vooral vrijblijvend en aangenaam moet zijn en pleit voor een beschouwelijke afstand tot het genivelleerde alledaagse niveau dat wordt beheerst door praktische kennis en vaardigheid die nodig zijn om te kunnen functioneren.

‘Filosofische inzichten worden geassocieerd met aanspraken die uitstijgen boven of dieper zijn dan de aanspraken van het alledaagse denken.’ (Ziegelaar)

Hij stelt dat ieder zijn mening heeft over wat waar of wijs is, en de relativiteit ervan van de plicht ontslaat die mening diepgaand te onderzoeken.

‘Deze opvatting staat de ontwikkeling van wijsheid in de weg, want die is juist niet louter ‘subjectief’ in de zin dat ik haar kant-en-klaar in mijzelf kan vinden.’ (Ziegelaar)

De docent filosofie verwijst naar Plato die een strikt onderscheid maakte tussen episteme (echte kennis) en doxa (mening).

‘Meningen zijn gemakzuchtig, oppervlakkig, grof, slecht gefundeerd en nagepraat. Kennis is een vrucht van moeite, verdieping, nuancering, studie, reflectie, van bescheidenheid en besef van onwetendheid indachtig de complexiteit van het onderwerp. Verder is een scherp en kritisch oog nodig voor het onderscheid tussen het ware en het onware, het gefundeerde en ongefundeerde, het verplichtende en het gemakzuchtige.’ (Ziegelaar)

Maar Aardse mystiek gaat over heel veel meer. Een diepgaande recensie kan je vinden in het artikel Een ‘aardse mystiek’ voor filosofische zinzoekers bij NieuwWij, waarin Smedes stelt dat Ziegelaar onder ‘aardse mystiek’ een denken ‘van onderop’ verstaat, dat de verwondering van het bestaan wil aanwakkeren en filosofisch doordenken.

‘Ziegelaar schreef een filosofieboek dat tegelijkertijd erg spiritueel is. Het is een boek dat de dichotomie tussen atheïsten en godgelovigen weet te overstijgen en iedere polarisering uit de weg gaat. Een must-read voor zinzoekers.’ (Smedes)

Zie: Een ‘aardse mystiek’ voor filosofische zinzoekers (Taede Smedes)
Foto: ISVW

Aardse mystiek – Inleiding in de filosofie van de verwondering | Auteur: Arnold Ziegelaar Uitgeverij: ISVW Publishers | Aantal pagina’s: 414 | ISBN: 9789491693557 | Prijs: € 27,50 Klik hier om het boek te bestellen.