Florence, de bakermat van de Renaissance

RELIFILOSOFIE op ZOMERSTAND – BOEKRECENSIE: Het Renaissancewonder (En EXTRA: Wat vooraf ging aan de Renaissance in Italië) – Een schitterende uitgave, met veel in voortreffelijke kleurendruk uitgevoerde fresco’s en schilderijen, van cultuurhistoricus Jacob Slavenburg. Woorden zijn nauwelijks in staat de waardering te verwoorden die dit boek verdient.

De fresco’s en schilderijen laten zien – vaak tot in verrassend detail – wat cultuurhistoricus Jacob Slavenburg vertelt over de ‘overrompelende wereldliteratuur’.

Het geeft de oorsprong van een nieuw mens- en wereldbeeld weer: ‘Een tijd waarin mens- en wereldbeeld fundamenteel veranderden. Een tijd waarin beeldende kunst en literatuur een huwelijk aangingen.’ De fresco’s en schilderijen laten zien – vaak tot in verrassend detail – wat cultuurhistoricus Jacob Slavenburg vertelt over de ‘overrompelende wereldliteratuur’.

‘Onthullende wijsheid’
En overrompelend is het. De Renaissance gaat echt voor de lezer leven. De keuzes die Slavenburg maakt zijn bijzonder interessant. Zelfs al weet de lezer al een en ander over dit ‘kantelpunt in de westerse geschiedenis, waarvan wij de erfenis dragen’, dan toch ontdekt hij nieuwe ‘onthullende wijsheid die humanistische filosofen toegankelijk hebben gemaakt’. Terecht zegt de auteur dat ‘hun nieuwe ideeën een blijvende invloed hebben gehad op de hele Westerse cultuur’.

Verandering mens- en wereldbeeld
Met de legendarische Egyptische wijze Hermes Trismegistus, de leraar van de ‘goddelijke’ Plato, wandel je mee door vrijwel het hele boek. Een belangwekkend geschrift van Hermes, de grondlegger van de joodse literatuur en oervader van de Griekse wijsheid, blijkt in handen te zijn gekomen van Cosimo de’ Medici, oprichter van de Accademia Platonica: Het Corpus Hermeticum. De vondst ervan levert een ‘uiterst belangrijke bijdrage aan de verandering van het mens- en wereldbeeld. Meer nog dan de Plato-vertalingen’.

Apostolisch Paleis Vaticaanstad
Als je goed zoekt (zie beeld boven deze recensie), zie je Hermes op het bekendste werk van Rafaël, De School van Athene. In zijn linkerhand heeft hij het geschrift Corpus Hermeticum. Dit is een van de vele interessante voorbeelden waarmee Slavenburg de diepte ingaat. Dan kom je eveneens te weten dat de vertaler van Hermes’ geschrift, Marsilio Ficino, naast Hermes staat. In het midden, onder de poort, herken je natuurlijk al Plato en Aristoteles. De School van Athene is te vinden in het Apostolisch Paleis in Vaticaanstad.

Dichter, schrijver en filosoof Giovanni Pico della Mirandola (1463 – 1494)
‘symbool van jeugd en talent, van passie en rebellie’

Humanistische inzichten
Vanzelfsprekend is ook dichter, schrijver en filosoof Giovanni Pico della Mirandola – kortweg Pico – overal te vinden in Het Renaissancewonder. De auteur noemt hem ‘een kampioen in het uitdragen van het hermetisch gedachtegoed’. Samen met andere filosofen van naam zorgt Pico in de vijftiende en zestiende eeuw voor een grote verbreiding van humanistische inzichten. De ‘jonge graaf die het durft op te nemen tegen de paus’ doet een geslaagde poging alle godsdiensten bijeen te brengen in één leer door zijn benadering van verschillende filosofieën. ‘Zijn doel is te komen tot een eenheidsvisie op waarheid’.

Renaissance als kantelpunt
Pico’s ‘glanzende lofrede op het humanisme’, Oratio de hominis dignitate (Over de waardigheid van de mens) behoort volgens de auteur tot ‘het mooiste dat de wereldliteratuur heeft voortgebracht’. ‘Van onschatbare waarde voor het nageslacht’. Grote humanisten als Pico’s tijdgenoten Thomas More, Johannes Reuchlin en Desiderius Erasmus, dragen zijn gedachten verder uit. Slavenburg zegt terecht dat ‘de enorme invloed van de herontdekte hermetische wijsheid in de era daarna’ ertoe geleid hebben dat we nu ‘zeker kunnen spreken over de Renaissance als een kantelpunt in de religieus/filosofische geschiedenis in het Westen’.

Verlicht mijn ogen,
oh buitenaardse geesten,
en ik zal de wonderen
van jullie stad aanschouwen,
waar God voor hen
dingen plaatsen
die het oog niet zag,
het oor niet waar nam,
de geest niet dacht.
_{Pico della Mirandola}
_{Uit: Heptaplus (Verhandeling over de zeven dagen van de schepping)}

Levendige geschiedenis
Met de introverte Hermes Trismegistus en de levenslustige Giovanni Pico della Mirandola brengt Slavenburg kunstuitingen en wereldliteratuur bij elkaar, samen met heel veel kunstenaars, zoals Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio, Leonardo da Vinci, Rafaël Urbinas en Michelangelo Buonarroti. ‘Als je die samenhang begrijpt, zie je bij het tot je nemen van de literatuur beelden voor je van beroemde renaissancekunstwerken. En bij het bekijken van de beelden hoor je als het ware op de achtergrond de onthullende wijsheid die toegankelijk is gemaakt door de renaissancefilosofen’. De auteur zegt niets te veel, zijn boek verhaalt een ‘levendige geschiedenis van mensen die in dat bijzondere tijdvak leefden’.

‘Nimf van uitmuntende schoonheid’
En die levendigheid kom je ook tegen in soms poëtisch geschreven zinnen, bijvoorbeeld als de auteur schrijft over de Primavera (‘voorjaar’) van Botticelli,waar ‘de wind van de vroege lente waait over het land en groei en bloemen voortbrengt’; en een citaat van Ficino over de gunstige invloed van planeet Venus, waarvan hij de kwaliteiten vergelijkt met het begrip ‘humanitas’, want humanitas ‘is een nimf van uitmuntende schoonheid geboren uit de hemel’; of, weer bij Botticelli, waar Cupido staat voor de nog ‘blinde’ zinnelijke liefde. Zijn pijltjes zijn gericht op de middelste van de drie gratiën, die ‘de aardse liefde sublimeert tot een “hemelse” liefde’.

Het Renaissancewonder: reisgids
Het Renaissancewonder gaat over zo veel meer. En vooral anders dan je in standaardwerken over de Renaissance tegenkomt. Het geeft inderdaad de oorsprong weer van een nieuw mens- en wereldbeeld, de herontdekte hermetica, en de verbinding van dit alles met de kabbala. ‘Dat werkt door tot op de dag van heden’, zegt de auteur.
Je zou zo afreizen naar Florence: de bakermat van de Renaissance, en Rome. Om daar de vele fresco’s en schilderijen in het echt te bekijken. Met als reisgids Het Renaissancewonder. Dan kom je absoluut extra verrijkt terug.

Op de omslag: Simonetta Vespucci (Botticelli)

Het Renaissancewonder – Bakermat van een nieuw mens- en wereldbeeld | Jacob Slavenburg | 2021 | Hardback | Walburgpers | 184 pag. | € 24,99 | Slavenburg schreef een groot aantal boeken over de geschiedenis van filosofie, religie en de hermetische traditie.

Fresco: School van Athene, de Kamers van Rafaël, Apostolisch Paleis Vaticaanstad Rome (Publiek domein Wikimedia Commons)
Giovanni Pico della Mirandola: Sandro Botticelli (PhiloSophia – larchetipo.com)

EXTRA

Wat vooraf ging aan de Renaissance in Italië

Detail De School van Athene – links: Zoroaster (Zarathustra)?

‘Het idee dat vele culturen hebben bijgedragen aan de filosofie werd tijdens de Renaissance erkend. Een bewijs daarvan is het schilderij van Rafaël, De school van Athene, (1513), waarop niet alleen Griekse filosofen staan, maar ook Hermes Tresmegistes, Plotinus, Averroes, en waarschijnlijk ook Zoroaster. Het idee van Philosophia Perennis, of Eeuwige Filosofie, stond centraal in het filosofische denken van de Renaissance’.
_{(Embassy of the Free Mind, Amsterdam)}

House of Wisdom (1237)

‘De Renaissance begon in Baghdad’

‘In de meeste geschiedenisboeken wordt de Europese Renaissance beschreven als een heropleving van de Griekse en Romeinse literatuur, architectuur en filosofie, nadat oude manuscripten waren teruggevonden in kloosters. De waarheid is echter complexer, en eigenlijk interessanter. Aristotelische, Platonische en Neoplatonische ideeën verhuisden van Athene en Alexandrië naar Harran, in het huidige Turkije.

Van daaruit verhuisden ze naar Bagdad, waar deze heidense ideeën verenigbaar moesten worden gemaakt met een monotheïstische godsdienst: De Islam. Deze nieuwe ideeën reisden vervolgens naar Caïro en Cordoba in Al Andalus. De Latijnse vertalingen van deze Arabische werken veroorzaakten een intellectuele revolutie in Parijs, vanwaar het zich verplaatste naar Italië, waar zij de filosofische Renaissance in gang zetten’.
_{(Academy of The Free Mind)}

De Academy of The Free Mind organiseert donderdag 13 APRIL 2023 in de ‘Grote Sael van de Embassy of the Free Mind’ de lezing: De Renaissance startte in Baghdad (taal: Engels) | Koert Debeuf, professor Midden-Oosten Studies – (zijn doctoraat behandelde de invloed van de Arabische filosofie op de Europese filosofie en waarom deze verdween uit de Europese boeken van de geschiedenis van de filosofie ) – Universiteit Brussel
(Het café van de ambassade is geopend vanaf 18:15. De lezing begint om 19:30. Van 20:30-21:00 is er gelegenheid tot het stellen van vragen. Daarna kan je nog in het café terecht voor een drankje.)

Beeld Zoroaster: wikimedia commons – United States
Beeld House of wisdom: Academy of The Free Mind

Gerelateerd: Geen vrijdenkers maar Vrije Geesten (Over de Embassy of The Free Mind / De Ambassade van de Vrije Geest) (godenenmensen.com)
_{Update 26082024 (lay-out); juli 2025 (lay-out, foto, poëzie Pico)}

Radicale Theologie wil bevrijdend niet-zeker-weten

Onzeker weten keert met sprankelende praktijkvoorbeelden traditionele zekerheden binnenstebuiten en ontdekt juist in het christendom ruimte voor een bevrijdend niet-zeker-weten. Onzekerheid als uitgangspunt. Onder de vlag van Radicale Theologie geven religiewetenschapper Bram Kalkman, filosoof Gerko Tempelman en theoloog Rikko Voorberg ‘een rijke mix van postmoderne filosofen, kunstenaars en activisten’ het woord.

‘Het is de radicale theologie die kerk en samenleving erop wijst dat juist christendom voor deze bevrijding goud in handen heeft. Tenminste, als je het christelijke verhaal radicaal onzeker gaat lezen.’
_{(Uit: Onzeker weten)}

Het boek Onzeker weten, dat 1 maart verschijnt, omschrijft zichzelf als bron van creativiteit, authenticiteit en verbinding: verbinding met jezelf, met anderen en met de eeuwenoude christelijke traditie. ‘Een levende theologie van de onzekerheid’. De recente opleving van het radicaal theologisch gedachtegoed komt volgens de auteurs van buiten de kerk, van filosofen die zichzelf atheïst noemen (of ‘christelijke atheïst’). Het is een van de redenen dat zij Onzeker weten laten beginnen met een filosofische geschiedenis om dat filosofisch denken vervolgens toe te passen op theologische thema’s.

‘… een nieuwe vorm van theologisch weten, het onzeker weten. Een weten dat niet wordt bedreigd door twijfel, maar dat de twijfel incorporeert in zichzelf en daardoor alleen maar sterker wordt. Het is voor veel radicale theologen niet moeilijk om zich voor deze (ontwrichtende) praktijk te beroepen op niemand minder dan Jezus zelf. Want was dat niet precies wat Hij deed in de context van zijn tijd?’
_{(Uit: Onzeker weten)}

Radicale Theologie zegt theologische kritiek te willen leveren op maatschappelijke structuren en doet voorstellen voor een radicaal theologische praktijk. Daarbij wil ze met improviserende, theatrale benadering van de christelijke teksten en traditie laten zien dat Jezus beter te begrijpen is als performancekunstenaar dan als dominee.

‘Radicale theologie raakt de onzekerheid aan die onder de oppervlakte schuilt. Het wil verbinding brengen tussen mensen die zich zomaar ‘de enige’ voelen. De enige die twijfelt, de enige die aan het leven lijdt, de enige die niet weet of ze het nog gelooft. Het biedt ook een alternatief voor degenen die dreigen te bezwijken onder de gevoelde verantwoordelijkheid om de ander te ‘verlossen’.
Hoe zwaar kan het vallen om te proberen de depressieve ander op te beuren, de zieke te helpen aan genezing of de twijfelaar te overtuigen dat het toch allemaal waar is. De ervaring leert dat het erkennen van de onzekerheid soms helender is dan het aandragen van een oplossing.’
_{(Uit: Onzeker weten)}

Onzeker weten stelt dat om ons heen mensen van alles zeker lijken te weten en dat voor elk van onze onzekerheden er wel een oplossing wordt aangedragen. Het heeft iets aantrekkelijks, maar werken zulke oplossingen, vraagt het boek zich af.

‘Het is de radicale theologie die kerk en samenleving erop wijst dat juist christendom voor deze bevrijding goud in handen heeft. Tenminste, als je het christelijke verhaal radicaal onzeker gaat lezen.’
_{(Uit: Onzeker weten)}

Dat in de jaren 90 van de vorige eeuw hernieuwde interesse ontstond in radicale theologie, waarbij de Ierse filosoof Peter Rollins degene was die de filosofische ideeën wist te ontsluiten voor een groter publiek, doet volgens Onzeker weten bij mensen weer een belletje rinkelen.

‘Radicale Theologie is echter datgene wat confessioneel theologische ideeën opschudt. Ze is het bij nacht verschijnende knagende gevoel van twijfel dat zelfs de meest overtuigde gelovige kan bevangen. Ze stelt vragen die niet gesteld zouden moeten worden.(…) De radicale theologie bestaat niet op zichzelf – ze schept geen nieuw systeem. Ze krabt aan het bestaande. Ze jaagt op. Ze doet opschrikken. Ze schudt wakker.’
_{(Uit: Onzeker weten)}

Onzeker weten – Een inleiding in de radicale theologie | Rikko Voorberg, Gerko Tempelman, Bram Kalkman | VBK Media / Kok Boekencentrum | 9789043537933 | € 20,00,- | verschijnt 1 maart 2022 | ‘Onzeker weten pakt theologie aan zoals het wat mij betreft bedoeld is. Met flair en zin voor avontuur. Het is de taak van de theologie om de geslotenheid in het denken te doorbreken waarin wij ons leven steeds weer gevangen laten zetten. Dit boek spreekt vrij en opent het gesprek waar velen dachten dat het was afgesloten.’ (Hoogleraar theologie prof. dr. Erik Borgman)

Beeld: Carl Heinrich Bloch 1834 – 1890 – ‘De Bergrede wordt wel de kern van het Nieuwe Testament genoemd. Voor velen is deze toespraak van Jezus over het koninkrijk door de eeuwen een bron van inspiratie geweest voor een radicaal leven.’ (levenindekerk.nl)

‘Vrijheid is wat je doet met wat je wordt aangedaan’

Theater – In Sartre & de Beauvoir kijken de cultfiguren van het Franse existentialisme terug op hun leven en denken. En op de liefde, évidemment. Altijd weer die liefde. De voorstelling in één zin: ‘Vrijheid is wat je doet met wat je wordt aangedaan’. Volgens het Zuidelijk Toneel maakt filosoof en theatermaker Stefaan Van Brabandt de redeneringen van Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir actueel en prikkelend, genuanceerd en daarmee des te overtuigender.

In Filosofie Magazine van februari 2022 vertelt Van Brabandt over de voorstelling dat hij geen idee had dat het zo actueel zou worden. Volgens de theatermaker zijn vandaag de dag vrijheid en identiteit – de twee grote thema’s van het existentialisme – niet meer weg te denken uit het maatschappelijk debat.

’Het idee dat je zelf vorm moet geven aan je leven is cruciaal in het existentialisme, de stroming waartoe hij [Sartre] en De Beauvoir behoren. Je moet je niet laten insnoeren door traditie, cultuur of opvoeding. Daarin ben je weliswaar ‘geworpen’, maar je kunt jezelf er ook altijd aan onttrekken. Vrijheid is wat je doet met wat je is aangedaan, vonden ze.’

Sartre schreef: ‘Existentie gaat vooraf aan essentie’, zegt Van Brabandt. ‘Dat we bestaan gaat vooraf aan wat we met dat bestaan aanvangen.’

‘De mens is daarom wat hij van zichzelf maakt. Mens-zijn gaat daardoor altijd hand in hand met openheid en mogelijkheid. Als mens zijn we tot die vrijheid veroordeeld, al willen we er ook vaak aan ontsnappen, omdat ze gepaard gaat met een verpletterende verantwoordelijkheid.’

De theatermaker zegt dat je weliswaar deels bepaald bent door je omgeving, maar nooit helemaal. Je kunt je altijd verhouden tot je situatie, en daardoor ben je ook altijd vrij om jezelf te bepalen; je kunt spelen met de gegevenheden.

‘En dat deden Sartre en De Beauvoir. Ze namen de regie van hun leven in handen en maakten er een eigen verhaal van. Als acteurs zonder opgelegde tekst improviseerden ze spelenderwijs een leven bij elkaar.’

Vrijheid is het tegenovergestelde van egoïstische willekeur, die anderen schade kan toebrengen. Sartre en De Beauvoir zouden zich daarom, volgens Van Brabandt, fel kanten tegen de vrijheid van de jungle, waarin iedereen doet waar hij zin in heeft, en tegen de egocentrische weigering van elke verantwoordelijkheid.

‘Vrijheid stond bij Sartre en De Beauvoir voor engagement: je inzetten en zorg dragen voor anderen, en voor het recht op dezelfde vrijheden voor iedereen. Want zolang niet iedereen vrij is, aldus Sartre, is niemand vrij.’

De voorstelling ‘Sartre & de Beauvoir’ is vandaag (première) in Tilburg te zien. Daarna op verschillende plekken in Nederland en België | ‘Je krijgt eindelijk inzicht op de vragen waarom we ‘gedoemd zijn tot vrijheid’; wat De Beauvoir bedoelt met de moraal van de dubbelzinnigheid en wat het betekent om authentiek mens te zijn? Jouw portie verantwoorde ontspanning.’ (Het Zuidelijk Toneel)

Zie: Filosofie Magazine: Filosoof en theatermaker Stefaan Van Brabandt maakte een voorstelling over De Beauvoir en Sartre

Beeld: Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir (meer.com)

12 visioenen van de Nieuwe Aarde

‘En ik zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde…’ Hoe verbeeld je als kunstenaar die nieuwe aarde, en wellicht ook de nieuwe hemel, waarover 2000 jaar geleden al visioenen bestonden, zoals in het Bijbelboek Openbaring? Ruim 260 kunstenaars putten inspiratie uit zeer diverse bronnen; behalve uit de Bijbel en uit de natuur ook uit geschriften van mystici zoals Hildegard von Bingen, uit het boeddhisme, taoïsme, geschriften van Rumi, uit de getallensymboliek en zelfs uit een songtekst van Bløf. En veel kunstenaars – zowel mannen als vrouwen – hebben met hun kunstwerk het vrouwelijke aspect, Moeder Aarde of ‘de Godin’ in ere willen herstellen.

Het Bijbels Museum nam samen met de Westerkerk Amsterdam en kunstenaarscollectief The Turn Club het initiatief tot de Open Call Nieuwe Aarde: verbeeld je visioen.

Een nieuwe hemel en een nieuwe aarde
‘In een laatste visioen ziet Johannes de nieuwe hemel en de nieuwe aarde en de heilige stad Jeruzalem die vanuit God uit de hemel neerdaalt. De stad is getooid als een bruid en schittert als een edelsteen. De straten zijn van zuiver goud, doorschijnend als glas. Nogmaals wordt Johannes gemaand om alles wat hij heeft gezien en gehoord op te schrijven. Hij mag de profetische woorden niet geheim houden, want de tijd dat Jezus terugkomt op aarde is nabij. Ieder krijgt dan het loon voor zijn daden. ‘Zie, Ik kom spoedig en mijn loon is bij Mij om een ieder te vergelden naar dat zijn werk is!’ (Openbaring 22:12)’
(Uit: Nieuwe Aarde)

Van 31 oktober t/m 1 december zijn de 12 meest spannende, inspirerende en bijzondere kunstwerken live voor publiek te bewonderen in de tentoonstelling NIEUWE AARDE: 12 visioenen in de Westerkerk Amsterdam. NIEUWE AARDE toont daar nieuw gemaakt en bestaand werk van Margriet van Breevoort, Oussama Diab, Rinske van Dijk, Jet van Helbergen & Judith Scholte, Rieteke Hoogendoorn, Pavèl van Houten, Felipe van Laar, Sarah van der Lijn, Lego Lima, Jeanne Rombouts, collectief We Sell Reality en Zindzi Zwietering.

De organisatoren hopen met deze zeer afwisselende tentoonstelling bezoekers in het hart te raken, confronteren, inspireren en te bemoedigen. En te laten zien welke belangrijke bijdrage kunst kan leveren aan een samenleving in tijden van verandering.

Zie: Nieuwe aarde

Beeld: Nieuwe hemel en aarde – Hans Stapel | ‘Het schilderij verbeeldt de huidige wereld op de voorgrond die zucht in de barensweeën. Ondanks de verbrokenheid gaat God met zijn wereld door en zijn en ontstaan er telkens weer nieuwe openbaringen van Gods werk en aanwezigheid (het goud op de voorgrond). Echter de nieuwe wereld waar we zo naar verlangen, komt er aan. Thans nog verhuld maar de contouren tekenen zich al af (de tweede wereld op de achtergrond). Witte plekken maskeren die nieuwe aarde nog maar die wereld zal vol zijn van zijn heerlijkheid. Die nieuwe hemel en aarde zijn alleen mogelijk gemaakt door het lijden en sterven van Jezus aan het kruishout (de donkere, horizontale dwarsbalk). Het kruis dat verbinding gemaakt heeft met de wereld waarin we nu leven en straks wat we in volheid zullen ervaren: de nieuwe hemel en de nieuwe aarde.’
(Hans Stapel)

Tickets via eventbrite | Weer geopend vanaf 19 november 2020 | Gratis entree, reserveren verplicht | ma tot en met za van 10.00 – 15.00 uur | Prinsengracht 279, Amsterdam | RIVM-richtlijnen van toepassing.

Architectuur van het onzichtbare

In De architectuur van het onzichtbare laat Carlijn Kingma bij het thema Religie zien ‘hoe het menselijke geloof in geesten en goden wordt gewoven tot een stevig instituut’. ‘Neem het christendom’, zegt zij, ‘wat begon als een rebelse filosofie stolde in een hiërarchische organisatie. Wat begon als een levende, orale traditie, wordt vastgelegd in geschreven teksten.’ Kunstenaar en cartograaf Kingma laat de geschiedenis van de mensheid zien als het weven en ontrafelen van sociale netwerken en structuren. ‘Het weefsel der mensheid’.

Andere thema’s zijn Wetenschap; De vloek van de beschaving; De pers; De rede; In de greep van de staat; Het machtsorgaan; Samenwerking en afhankelijkheid en Uitvindingen en ontwikkelingen.

Nog tot 10 januari 2021 is Het weefsel der mensheid in Rijksmuseum Twenthe te zien als onderdeel van Carlijn Kingma’s overzichtstentoonstelling ‘Architectuur van het onzichtbare’. Voor al haar kaarten werkt Kingma intensief samen met schrijvers, wetenschappers en ervaringsdeskundigen. Dit werk is ontstaan in nauwe samenwerking met historicus Rutger Bregman en is mede geïnspireerd op diens boek De meeste mensen deugen. Het is een verhaal over de noodzaak van afhankelijkheid en samenwerking om te kunnen koersen naar een duurzame en inclusieve toekomst.

‘Met kaarten van denkwerelden onderzoekt Kingma de vaak onzichtbare structuren, mechanismen en organisaties die bepalen hoe we hier kwamen, en laat ze zien waar we naartoe kunnen. De kaarten vol metaforen en symboliek zijn een uitnodiging tot verwondering over en verdieping in sociaal-politieke geschiedenissen, menselijke ambities en de grote ideeën van vroeger en nu. Kingma gebruikt de metaforische taal van de architectuur – torens en tunnels, pleinen en silo’s, bruggen en doolhoven – om haar denkwerelden mee te bouwen.’

In het museum kun je kiezen voor een audiotour. Ook is er begeleidende tekst, zoals bij Religie, dat onderverdeeld is in Het alziend oog; Het labyrint en Hechting.

‘Neem het christendom: wat begon als een rebelse filosofie stolde in een hiërarchische organisatie. Wat begon als een levende, orale traditie, wordt vastgelegd in geschreven teksten. In het midden zien we hoe priesters een deken weven uit strofen van de Bijbel. Het is een deken met een labyrint erop: het pad van het vrome leven. Daarboven zien we het alziend oog van God, die al onze gedachten kan lezen.

In Het alziend oog zegt Kingma onder meer dat religie, net als de uitvinding van de staat, een manier werd om de samenleving te sturen.

‘Wat ooit begon als een orale traditie, als een verhaal doorverteld en aangevuld door vele personen, eindigde als een hiërarchisch instituut met een verhaal vereeuwigd in een boek. De kerk. (…) Door een combinatie van regels, afgedwongen met geweld, en de continue controle door het alziend oog van God, werd de sociale stabiliteit gegarandeerd. De in elkaar gevouwen handen konden gemakkelijk worden gebonden en het alziend oog ontging niets.

In de natuur, aldus Kingma, vinden we de vorm van een labyrint terug in schelpen, de ingewanden van dieren, spinnenwebben en de kolking van water.

‘In veel tradities weerspiegelen deze labyrintische spiralen de symbolische doorgang van het zichtbare rijk van de mens naar de onzichtbare dimensie van het goddelijke.’

In de Correspondent vertelt Kingma dat zij de wereld wil begrijpen, maar voor veel verhalen is tekst niet toereikend, want een boek lees je door op de eerste pagina te beginnen en op de laatste pagina te eindigen. Een kaart lees je volgens haar heel anders: je kunt zoeken en dwalen, vinden en ontdekken, dwarsverbanden zien die in een boek niet zouden opvallen, of zelfs afwezig zijn.

‘Op Carlijns werk zie je geen landen en wegen, bergen en rivieren, aldus Rutger Bregman. Je ziet metaforen. Carlijn illustreert ideeën die, als je ze naast elkaar ziet, nieuwe inzichten kunnen opleveren. Daarvoor werkt ze samen met andere kunstenaars of schrijvers, omdat ze gelooft dat er iets extra’s kan ontstaan in die interactie.’

Rijksmuseum Twenthe | Tentoonstelling: Architectuur van het onzichtbare, met Het weefsel der mensheid | Nog tot 10 januari 2021|

Zie ook: Een duizelingwekkende reis door de geschiedenis van de mens (de Correspondent)

Rondleiding: Met journalistiek platform de Correspondent ontwikkelde Kingma een speciale website waarop zij de bezoeker meeneemt op een exclusieve tour door dit werk.

Beeld: Het weefsel der mensheid, Carlijn Kingma, 2019-2020, aangekocht door Rijksmuseum Twenthe met steun van het Mondriaan Fonds.

Beeld in tekst: Een geschiedenis van de utopische traditie (2016), Carlijn Kingma.

Remigius schildert zedenschets Katholieke Kerk

‘Al jaren wilde ik een variant te maken op Het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci,’ zegt Hagenees Remco Hazenbroek, die onder zijn doopnaam Remigius werkt als portretschilder in de Haagse regio. ‘Toen ik hoorde over de verbouwingsplannen van de Jeruzalemkerk in Den Haag, leek dat me de ideale aanleiding. Gelukkig vonden de eigenaren van café LOFT – de nieuwe naam van de kerk na verbouwing – dat ook een mooi idee. Het hangt daar nu, na meer dan 250 uur werk, op een ereplaats. Het is echt een conversation piece voor tijdens de lunch of bij een glas wijn.’

Het uiteindelijke vijfluik Het Gewicht van een Instituut meet zo’n één bij zes meter en is een beeldrijm op Het Laatste Avondmaal geworden, met als centrale figuur de heilige drie-eenheid, en wordt omringd door vier groepen van drie personen.

Vijf verhalen over dit instituut verbeeldt het vijfluik, de 1.700 jaar oude Katholieke Kerk. Van Het Bestuur – met Paus Franciscus centraal – tot De Afvalligen – met een zelfportret van schilder Remigius als Pastafari. Verder figureren onder andere Beyoncé, Rihana, de heilige maagd Maria en de vorig jaar overleden Stephen Hawking in het werk.

Doek 5. De Afvalligen – We zien hier de Britse evolutie-bioloog Richard Dawkins, die boeken schrijft als ‘God als misvatting’, waarbij hij vooral de letterlijke en dogmatische kant van de geloofsleer bekritiseert. Hij wordt gezien als het wereldwijde gezicht van het atheïsme.
– Stephen Hawking overleed in 2018 en was naar men zegt één van de briljantste denkers van deze eeuw. Een jaar na zijn dood werd deze foto van een zwart gat gepubliceerd. Zwarte gaten waren zijn voornaamste onderzoeksobject. Hawking zag geen plaats voor God, omdat met de oerknal ook tijd en ruimte ontstonden. Daarvoor bestond er geen tijd en kon er dus ook niets geschapen worden.
– Zelfportret als Pastafari, een groep ontstaan als protest tegen het schrappen van de evolutieleer in het lesmateriaal van middelbare scholen in sommige staten in de VS. Pastafari geloven in de profeet van de evolutieleer, het Vliegende Spaghettimonster, en dragen daarom een vergiet (nou ja, soms, om een punt te maken).

‘Het Gewicht van een Instituut is gemaakt met respect voor ieders denkbeelden. Ook al ben ik in de afgelopen jaren verbijsterd over de vele schandalen binnen de Katholieke Kerk, het is niet mijn bedoeling om in te zoomen op welk aspect dan ook. Het gaat om het totaal. De vijf werken tezamen geven niet alleen een aantal aspecten van de Katholieke Kerk weer. Ze verbeelden ook de complexiteit van de menselijke psyche: ijdelheid, achterdocht, wantrouwen, overgave, liefde en verwondering. Een samenstelling van allerlei basale emoties. De verhalen rond het instituut staan zo ook symbool voor de organisatie van ons menselijk bestaan, voor het leven van dag tot dag.’ (Remigius)

Eerder maakte Remigius De Zeven Hoofdzonden, een serie van zeven zelfportretten die in de zesde eeuw door Paus Gregorius zijn bedacht als les over normen en waarden. Ook een thema met een Christelijke achtergrond: ‘Ja, onze cultuur ademt natuurlijk de Christelijke geschiedenis. Zo is mijn doopnaam – Remigius – de beschermheilige van de wijnoogst. In die zin is het geschilderde glas wijn in het vijfluik een knipoog naar mijn ‘afvalligheid’.’

Het vijfluik Het Gewicht van een Instituut is te zien bij café LOFT, de voormalige Jeruzalemkerk aan het Pomonaplein 49 in Den Haag. Gezien de werkzaamheden aan het pand zijn de openingstijden nog beperkt tot woensdag t/m zondag tussen 11 en 18 uur.

Bronnen: Persbericht & Nieuwsbrief Remigius – Een uitgebreide toelichting is te lezen op www.remigius.eu.

Beeld: Doek 4. Het Gewicht van een Instituut, Het Bestuur. Afgebeeld zijn de tobbende Paus Franciscus als hoogste baas, opvolger van Petrus en woordvoerder van Christus op aarde. Hij krijgt hier advies ingefluisterd door kardinaal Theodore McCarrick, die wegens bewezen kindermisbruik ondertussen door Franciscus uit z’n ambt is gezet. De wegkijkende aartsbisschop Carlo Maria Vigano is de nuntius (ambassadeur van het Vaticaan) in de VS.

Remigius3