‘De grootste aanval ooit op onze vrijheid’

Het kapitalisme buit ons en onze planeet genadeloos uit. Filosoof Eva von Redecker ziet in de nieuwe vormen van protest hiertegen ‘het begin van een revolutie voor het leven die de destructieve kapitalistische orde omver zou kunnen werpen en een nieuwe vorm van solidariteit voor onze basisactiviteiten zou kunnen beloven. We zouden kunnen zorgen in plaats van domineren, regenereren in plaats van uitbuiten, deelnemen in plaats van uitbuiten’. 

‘We moeten leren om de bedreiging van de toekomst te zien als de grootste aanval ooit op onze vrijheid’
(Eva von Redecker)

Uitputting van de aarde
De filosoof en auteur pleit voor een ‘revolutie voor het leven’. En die vereist meer dan een demonstratie: ‘Wat we moeten doen is laten zien dat leven zoveel meer is dan het zoveelste bezit.’

‘Vrijheid’ wordt meestal opgevat als overal te kunnen gaan en doen wat je wilt, zo maximaal mogelijk. Zo’n ongebreidelde ruimtelijke vrijheid leidt echter tot uitputting van de aarde en klimaatverandering. Eva von Redecker stelt daarom een nieuw begrip voor: vrijheid om de tijd te vullen, een vrijheid die niet gebaseerd is op ruimte, maar op tijd.’
(Nacht van de Filosofie Amsterdam)


Hoe het anders kan: biodiversiteit op de akker

Strijd tegen kapitalistische overheersing
In Filosofie Magazine vertelt Eva von Redecker wat protestbewegingen als Black Lives Matter en MeToo, alsook het leven op een biologische boerderij, ons kunnen leren over hoe het anders kan. Daarmee geeft zij een andere blik op protestbewegingen.

‘Bewegingen die in economische analyses vaak worden weggezet als “identiteitspolitiek”, zoals Black Lives Matter of MeToo, zijn in mijn optiek essentieel in de strijd tegen kapitalistische overheersing.‘
(EvR)


“Zorg dragen voor de wereld is een vorm van zelfbehoud.” (EvR)

Klimaatrechtvaardigheidsbeweging
De filosoof richt zich op levensondersteunende praktijken, zoals Black Lives Matter, Latijns-Amerikaans feminisme, de klimaatrechtvaardigheidsbeweging en inheemse protesten. Die bevragen traditionele vormen van toe-eigening en maken ze op een bevrijdende manier ongedaan. ‘We moeten leren om de bedreiging van de toekomst te zien als de grootste aanval ooit op onze vrijheid,’ stelt de filosoof en schrijfster. Dat is wat zij eerder heeft proberen te betogen in haar boek De vrijheid om te blijven.

‘We moeten vrijheid niet zien als de vrijheid om te bewegen, maar om te blijven. Dat geldt ook voor de boeren: hoe kunnen we blijven boeren, op vruchtbare grond en zonder watervervuiling of uitputting?’
(EvR)

‘Ik wil geen innovaties in luxegoederen, ik wil innovaties in duurzaam transport, voedselproductie, huisvesting en waardige zorg’
(EvR)


Eva von Redecker

Eigendomsrecht als barrière
Kapitalistische innovaties zullen volgens Von Redecker alleen diegenen ten goede komen die zich dat kunnen veroorloven. Zij vindt het niet vanzelfsprekend dat kapitalisme op dit moment innovatie aanjaagt.

‘De sector die het meest innovatief heet te zijn, de technologiesector, is dusdanig gemonopoliseerd dat er maar weinig spelers aan kunnen deelnemen. En intellectueel eigendomsrecht is een barrière geworden voor experimenten: veel patenten worden preventief geclaimd, alleen maar zodat de bedrijven die ze bezitten mensen kunnen aanklagen die ze bewust of onbewust schenden.
(…) Wereldwijd zijn in coronatijd veel mensenlevens opgeofferd omdat vrijgave van de patenten bij de Wereldgezondheidsorganisatie een tijdlang geblokkeerd werd.’
(RvD)

Natuur: levend systeem
In het bewerkte fragment van het voorwoord van Thijs Lijster bij de Nederlandstalige editie van Revolutie voor het leven van Eva von Redecker, in Filosofie Magazine, concludeert Lijster dat ‘eigendom de belangrijkste bron is van onze hedendaagse crises.’

‘Het vreemde van modern eigendom is dat het je het recht geeft om te vernietigen wat je bezit; dat verklaart vele vormen van geweld. Als je de natuur niet langer als dode grondstof zou behandelen maar als een levend systeem, zou de productie van goederen zoals we die kennen stoppen. In mijn analyse ligt de nadruk daarom meer op vernietiging dan op uitbuiting, en ik zie de oplossing dan ook niet in opnieuw toe-eigenen, maar in herstel.’
(EvR)

‘Een bekende cartoon in de New Yorker toont een man met drie kinderen bij een kampvuur in een desolaat landschap. De man zegt: ‘Ja, de planeet is verwoest, maar gedurende één prachtig moment in de geschiedenis hebben we veel waarde gecreëerd voor aandeelhouders.’ 
(Uit: Voorwoord Thijs Lijster)

Antwoord
Als de waanzin van deze manier van denken – en voor de kinderen uit de cartoon kan het niet anders dan als waanzinnig overkomen – zo zonneklaar is, vraagt Lijster zich af, waarom is het dan zo moeilijk om ons eraan te ontworstelen? ‘En op welke manier zouden we dat niettemin kunnen doen? Op die vragen geeft Eva von Redecker in het boek Revolutie voor het leven een antwoord’.

Bronnen o.a.:
* Eva von Redecker: ‘Het kapitalisme vernietigt het leven’ (Filosofie Magazine, 16 april 2025)
* Eigendom is de belangrijkste bron van onze hedendaagse crises, toont Eva von Redecker (Filosofie Magazine, 25 maart 2025)

Revolutie voor het leven | Eva von Redecker | 288 bldz. | Luxe paperback | NUR: 730 | ISBN: 978-90-834369-3-7 | € 27,95 | Met een inleiding van Thijs Lijster | Vertaald door Peter Huijzer en Jan Sietsma | Eva von Redecker deed onderzoek aan de universiteiten van Berlijn, Cambridge en Verona, voornamelijk in kritische theorie en feminisme. Ze schrijft geregeld voor Philosophie Magazin, The Guardian en Die Zeit.

Beelden: Klimaatverandering vanuit de samenhang (Appeltern)
Foto Leven op een biologische boerderij: “Met het voedselbos willen we op een natuurvriendelijke manier lokaal voedsel produceren en de biodiversiteit op de akker weer terugbrengen.”  Onno Mijs (treesforall)
Foto Eva von Redecker: Sophie Brand (Filosofie Magazine)

‘Economie losgezongen van moraal en religie’

‘It’s stupid, the economy!’ – Deze variatie op Bill Clintons beroemde oneliner past bij de kern en oorsprong van het denken van de vorige week overleden econoom ‘van het genoeg’, Bob Goudzwaard. De oud-hoogleraar economie hield zich diepgaand bezig met economische theorievorming van wat tegenwoordig ‘externe effecten’ wordt genoemd: Effecten van economische activiteit die niet worden doorberekend in de prijs van producten: Milieuschade als belangrijk effect. Goudzwaard droeg ook bij aan hoe die economische groei te beteugelen.

‘Wat er mis kan gaan als economie een doel op zichzelf wordt
en losgezongen raakt van moraal en religie’
(Teunis Brand, Stichting Christelijke Filosofie)


Bob Goudzwaard (1934 – 2024)

Tevreden zijn
De schepping is niet oneindig, vond Goudzwaard als progressieve politicus, die in 1980 het conservatieve CDA verliet. Hij vond dan ook dat “niets oneindig is, behalve God. Wel is er ruimte genoeg voor alle mensen op aarde, ook als er miljarden mensen op aarde leven”. Net als apostel Paulus vindt Goudzwaard dat je tevreden moet zijn met ‘je voedsel, kleren en onderdak; zo niet, dan verval je in schadelijke begeerten’.

Goudzwaard promoveerde in 1970, vlak voor de verschijning van het rapport van de Club van Rome. Goudzwaards thema was het beprijzen van schaarse goederen, zoals het milieu, een idee dat nu(!) op allerlei manieren tot uiting komt, bijvoorbeeld bij het Europese stelsel voor handel in CO2-rechten, het Emission Trade System (ETS).

‘Maar in zijn tijd aan de VU waren de boeken van Goudzwaard niet in de universiteitsbibliotheek te vinden: te omstreden.’
(Trouw, Jelle Brandsma)


ETS: terugdringen uitstoot van broeikasgassen

Bewustwording
Dr. Teunis Brand, directeur van de Stichting Christelijke Filosofie (SCF), verwees naar het denken van Goudzwaard op een netwerkbijeenkomst voor christenwetenschappers over het thema: ‘De wetenschapper als activist?!’ ook over de rol die het christelijk geloof speelt in wetenschapsbeoefening. Daarbij probeerde hij een antwoord te formuleren op een uitspraak van filosoof en hoogleraar in het recht Jacques Ellul.

‘De eerste taak van christen-intellectuelen vandaag de dag is bewustwording (…) De eerste daad, de eerste voorwaarde voor zo’n bewustwording, is een wilde en gepassioneerde vernietiging van mythen, van intellectuele afgoden.’
(Uit: Staan in de wereld van nu, Jacques Ellul)


SCF: De wetenschapper als activist?!

Het ‘verloren paradijs’ herstellen?
Hoe doe je dat, dat kritisch analyseren van de machten en afgoden van onze tijd? Brand formuleerde een antwoord, aan de hand van een voorbeeld dat hem inspireert, namelijk dat van econoom prof. dr. Bob Goudzwaard (overleden op 20 april 2024, een dag nadat Brand zijn lezing uitsprak).

‘Goudzwaard is heel kritisch op het vooruitgangsdenken dat typerend is voor de moderniteit. Hij laat op basis van een zeer grondige analyse zien dat het opkomen van het vooruitgangsidee in belangrijke mate te verklaren valt vanuit het afscheid nemen van een aantal klassiek christelijke overtuigingen, zoals het geloof in Gods voorzienigheid en besef dat deze wereld gebroken is en dat de mens niet in staat is om op eigen kracht het ‘verloren paradijs’ te herstellen.’
(SCF)

Wat er mis kan gaan
Wat Brand sterk vindt, is dat Goudzwaard duidelijk maakt wat er mis kan gaan als economie een doel op zichzelf wordt en losgezongen raakt van moraal en religie.

‘Daarmee peilt hij dieper dan de ‘oppervlakteverschijnselen’, en laat hij zien dat er ideologieën ten grondslag liggen aan de manier waarop we denken, leven en de maatschappij vormgeven. Deze ideologieën kunnen ons blind maken voor wat er daadwerkelijk aan de hand is. Geld, techniek, geloof in vooruitgang, maakbaarheid en menselijk kunnen: het kunnen machten worden die ons beheersen in plaats van wij hen.’
(SCF)


Netwerkbijeenkomst Stichting Christelijke Filosofie

Economie gaat ook anno 2024 vóór de natuur
“Als er échte keuzes moeten worden gemaakt tussen economische activiteiten of de natuur, kiest de Kamer vaak voor economische activiteiten.” Deze spiegel hield demissionair minister Van der Wal (Natuur en Stikstof) de Tweede Kamer onlangs voor. – Precies hét voorbeeld dat Goudzwaard nu zou geven van wat er mis gaat als economie een doel op zichzelf wordt. Kiezen voor natuur én economie is het antwoord.

‘De maatschappelijke kosten van níet investeren in natuurherstel zijn vele malen groter,’ aldus de minister. ‘Ik wil dat toch gezegd hebben. Want zodra het over de natuur gaat, voel ik de weerstand. Terwijl natuur juist een economische kans is en groene groei versterkt.’
(Trouw, Auke van Eijsden)

Een nieuwe weg
Goudzwaard hield het destijds echter niet alleen bij kritische analyse. Hij probeerde ook een nieuwe weg te wijzen, zowel op het gebied van de economische theorie als op het gebied van politiek en beleid.

‘Hij deed voorstellen voor hoe we economische groei kunnen beteugelen, hoe we ongelijkheid kunnen verkleinen. Van die concrete voorstellen kun je natuurlijk van alles vinden, maar vanuit zijn maatschappelijke betrokkenheid stapte hij wel uit de ivoren toren van de wetenschap en ging met zijn verhaal de maatschappij in.’
(SCF)

Toekomstige generatie
Goudzwaard ontving in 2011 een eredoctoraat in de godgeleerdheid. Tijdens die gelegenheid vertelde hij dat een van de drie reuzen op wiens schouders hij had gestaan, Dietrich Bonhoeffer was. Die leerde hem te ‘leven vanuit Gods toekomst en die present te stellen in het heden’. In dat verband herhaalde hij de woorden van de Duitse theoloog waarmee hij zijn afscheidscollege aan de VU opende:

‘De laatste vraag is niet, hoe verlaat ik als held het toneel, maar hoe zal de volgende generatie verder leven. Alleen uit deze vraag kunnen oplossingen ontstaan die vruchtbaar zijn.’
(Soφie)

Bronnen:
* De wetenschapper als activist?! (Stichting Christelijke Filosofie, 29 april 2024))
* Een zachtmoedige Elisa. In memoriam Bob Goudzwaard (1934-2024) (Soφie, april 2024)
* Bob Goudzwaard drong al vijftig jaar geleden aan op beperking van economische groei (Trouw, 22 april 2024)
* Minister Van der Wal haalt uit naar Kamer: economische belangen winnen het van natuur (Trouw, 28 maart 2024)
* Netwerkbijeenkomst ‘De wetenschapper als activist?!’ (ForumC)
* Club van Rome – Grenzen aan de groei (1972) (Historiek)
* Staan in de wereld van nu – Uitdagingen in een postchristelijke beschaving (KokBoekencentrum)

Beeld: Twee meisjes planten een jonge boom (freepik.com)
Beeld CO2: European Commission (Getty Images)
Beeld Bob Goudzwaard: Soφie
Beeld De wetenschapper als activist?!: Stichting Christelijke Filosofie
Beeld Netwerkbijeenkomst: Stichting Christelijke Filosofie

‘Kwalitatieve bronnen van geluk zijn onuitputtelijk’

Vreugde (en God) vinden in extreme economische tijden? Volgens econoom en schrijver Paul Schenderling is er ‘leven na de groei’. Hij blijkt een passievol mens die er gloedvol over kan vertellen. En hij weet waar hij het over heeft. In twee grote crises van nu verdiepte hij zich: de economische en ecologische crisis. Dat leidde tot zijn boek Er is leven na de groei, waarin hij glashelder en wetenschappelijk onderbouwd aantoont hoe we ‘onze toekomst realistisch veiligstellen’.

‘Alle beleidsafwegingen worden getoetst op:
wat betekent het voor de economie’
(Paul Schenderling)

Mammon
In De Ongelooflijke Podcast #145 van 18 juni 2023 is Schenderling hierover in gesprek met journalist David Boogerd en (vaste gast) theoloog Stefan Paas van de VU Amsterdam en de Theologische Universiteit Utrecht. Podcastluisteraars tipten Schenderling al vaak voor De Ongelooflijke. Zo’n bevlogen spreker, dat het nauwelijks lukt het gesprek binnen anderhalf uur te houden, zegt de podcast. De mens vereert rijkdom als God: Mammon. Dat moet anders. ‘Stel, je zet de Gemeenschap, of God, op 1 in plaats van, zoals nu, de economie…’

‘Paul Schenderling is econoom en schrijver, en heeft zich verdiept in twee grote crises van nu: de economische en ecologische crisis. Beide crises zijn volgens hem onlosmakelijk met elkaar verbonden maar de oorzaak en oplossing van de problemen gaat dieper. Dan kom je op het gebied van religie, en daar voelen we ons als Ongelooflijke wel thuis.’
(De Ongelooflijke Podcast)

Groei maakt niet gelukkig
In Er is leven na de groei schrijft Schenderling dat groei niet gelukkig maakt. Dan word je nieuwsgierig als hij stelt dat er toch leven is na de groei. De schrijver boort dan ook kwalitatieve bronnen van geluk aan die onuitputtelijk zijn.
Hij gaat uit van ‘een van de belangrijkste vragen in het leven, zo niet de belangrijkste: wat maakt het leven de moeite waard?’ Waardoor er ruimte ontstaat die het (samen)leven ‘écht de moeite waard maken’.

‘Het is relevant om het hierover te hebben in deze tijden van inflatie, energieschaarste en koopkrachtverlies. Misschien worden we allemaal daadwerkelijk wel armer de komende tijd, hoe ga je daar goed mee om?’
(De Ongelooflijke Podcast)


‘Sinds het verschijnen van Er is leven na de groei staat auteur Paul Schenderling vrijwel wekelijks voor uitverkochte zalen om te praten over zijn visie voor een economisch model waar we wel gelukkig van worden.’ (Bot Uitgevers)

Geluk
De schrijver stelt dat als we in Nederland meer geluk willen nastreven, we er dan goed aan doen om ons te richten op andere bronnen van geluk dan economische groei. 1: Sociale relaties maken het leven de moeite waard, maar ook 2: ertoe doen, ervaren dat jij als persoon met jouw bijdrage aan de wereld zinvol bent: ‘dé reden om ’s ochtends uit je bed te komen’.
Maar vooral ook 3: het ontdekken van de ultieme werkelijkheid: ‘een glimp van pure schoonheid, een glimp van zuivere waarheid, een glimp van echte goedheid’. Naar deze drie bronnen is uitgebreid wetenschappelijk onderzoek gedaan. Het blijkt dat deze geluksbronnen onuitputtelijk zijn.

‘In tegenstelling tot geld blijken deze drie geluksbronnen onuitputtelijk te zijn. Een rijk sociaal leven, vrijwilligerswerk of andere verantwoordelijkheden, en cultuur, wetenschap en levensbeschouwing: ze dragen allemaal significant bij aan een gelukkiger leven, zonder dat hun potentie voor geluksbevordering opraakt.’ (Argyle, M. (2001), The Psychology of Happiness. Londen, Taylor & Francis)
(Uit: Er is leven na de groei – Hfst. 6)

Bovenstaand blog geeft slechts een glimp van wat voor waardevols in Schenderlings boek staat. Luister ook naar de podcast. Ze vullen elkaar goed aan.

De Ongelooflijke Podcast #145 – Vreugde (en God) vinden in extreme economische tijden (met Paul Schenderling en Stefan Paas)
Er is leven na de groei | Paul Schenderling | Postgroei Nederland & Bot Uitgevers | 2022 | € 15,00 / € 25,00
Beeld: Bot Uitgevers
Foto Paul Schenderling: Bot Uitgevers

Tip ► 27 JUN ’23: Haarlem PLETTERIJ DEBAT & CULTUUR – 20:00 uur: Debat Er is leven na de groei – met Paul Schenderling en Merlijn Twaalfhoven

Spiritueel humanisme dat zich verweven weet met de planeet 

Totaalfilosoof William E. Connolly heeft een eigen metafysica en ethiek. Zijn werk wordt gevoed door een krachtig spiritueel engagement, waarmee hij bondgenootschappen probeert te stichten tussen mensen van goede wil, of ze nu religieus zijn of atheïst. Ze hoeven het niet eens te zijn op het gebied van de geloofsleer; belangrijker is dat ze gedreven worden door dezelfde, diepe gehechtheid aan het leven, nodig om een toekomst vol ‘tragische mogelijkheden’ een mensvriendelijk gezicht te helpen geven. 

Geloof in het leven rust in een diep gevoel van dankbaarheid voor het feit dat je er bent en bewust en creatief deel mag nemen aan het open wordingsproces van deze wereld.’
(Frits de Lange)

‘Connolly gelooft hartstochtelijk in de toekomst van het leven en is er eerlijk over: dat is een gelóóf. Hij vindt ervoor brede steun bij aanhangers van grote wereldgodsdiensten en inheemse culturen, bij humanisten en christenen. Geloof in het leven rust in een diep gevoel van dankbaarheid voor het feit dat je er bent en bewust en creatief deel mag nemen aan het open wordingsproces van deze wereld.’
(Frits de Lange)

Theoloog Frits de Lange is gelukkig met het feit dat Hans Alma en Caroline Suransky een bundel over de visionaire denker Connolly schreven, waarin vanuit verschillende vakgebieden de relevantie van zijn – nog steeds onvertaalde – oeuvre wordt getoond.

‘In een uitvoerige in- en uitleiding presenteren de redacteuren de kern van Connolly’s filosofie. Ze laten overtuigend zien hoe zijn spiritueel humanisme dat zich verweven weet met de planeet inspireert tot een verbindende politieke beweging.’
(Frits de Lange)

In dit boek onderzoeken de auteurs hoe mensen die verwevenheid creatief kunnen inzetten om te komen tot goed (samen)leven op planetair niveau.

‘Het moderne paradigma van de autonome mens die de wereld naar zijn hand kan zetten, maakt daarbij plaats voor een paradigma van partnerschap in de context van complexe ecosystemen. Hoe kunnen wij zinvol en rechtvaardig participeren in een dynamische wereld waarin grote verschuivingen plaatsvinden waarover de mens maar zeer ten dele controle heeft?’ 
(Uit: VERWEVENHEID, Essays over een verbindend humanisme)

Volgens De Lange komt Connolly tot een nieuwe kosmologie, waarvan de omtrekken er ongeveer zo uit zien: het universum kun je zien als een veelheid van krachtenvelden die zichzelf met verschillende snelheden organiseren.

‘Klimaatpatronen, warme golfstromen, de evolutie van soorten, tektonische aardplaten, tornado’s zijn zulke krachtenvelden. Maar ook het neoliberale kapitalisme is er een. Omdat ze elk hun eigen zelf-organiserend vermogen hebben en hun eigen tijdsschaal hanteren kunnen ze elkaar behoorlijk dwars zitten.
We merken het aan tsunami’s, bosbranden, aardbevingen en overstromingen: er bestaat geen centrale regie die zorgt dat krachtenvelden niet botsen. Asteroïden, gletsjers, rivieren, mensen en eendagsvliegjes: ze hebben elk hun eigen snelheid waarin ze hun weg zoeken, opgaan, blinken en verzinken.’
(Frits de Lange)

De vraag is hoe wij zinvol en rechtvaardig kunnen participeren in een dynamische wereld. Een wereld waarin grote verschuivingen plaatsvinden waarover de mens maar zeer ten dele controle heeft.

‘Verbindend humanisme gaat er van uit dat mensen hun kwaliteiten zinvol kunnen inbrengen wanneer zij hun superioriteitsaanspraken opgeven en ruimte maken voor de ander in diens unieke waarde (of het daarbij nu om een mens, dier, plant of ding gaat). Creativiteit en verbeelding spelen daarbij een centrale rol.’
(Uit: VERWEVENHEID, Essays over een verbindend humanisme)

Zie: William E. Connolly – politiek filosoof van het Antropoceen (Frits de Lange)

VERWEVENHEID, Essays over een verbindend humanisme | Hoogleraar geestelijke zorg en religieus-humanistische zingeving aan de Vrije Universiteit Amsterdam Hans Alma, en universitair hoofddocent en opleidingscoördinator van de Graduate School aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht Caroline Suransky.

Beeld: ecoone.org
Update 10 12 2024: Lay-out, links

‘Overeenkomsten neoliberale ideologie met moslimfundamentalisme’

neoliberalisme

De mens heeft onzichtbare en niet meetbare emotionele behoeftes die onderkend en beleden moeten worden om de geest gezond te houden. ‘De visie op de mens met zijn emotionele en dus immateriële behoeftes wordt in onze materialistische, door toetsen, testen, statistieken en breinonderzoeken geobsedeerde maatschappij in het beste geval genegeerd en in het ergste geval als achterlijk weggezet.’ – Dit zegt schrijfster Sana Valiulina in de NRC over de moraalvrije ideologie die de mens tot een louter rationeel wezen heeft gereduceerd.

‘Nu religie samen met Maria van de eeuwigdurende bijstand is weggevallen, blijven de grote vragen voor de meeste mensen onbeantwoord. Evenmin kunnen ze worden beantwoord door de nieuwe technologieën, laat staan door plat amusement.’

Maar die vragen ontstaan vanuit de diepste emotionele behoeften van de mens, vanuit zijn donkere, irrationele kanten. Valiulina stelt nu dat die donkere kanten door het neoliberalisme worden ontkend en genegeerd.

‘Het lijkt alsof die predikers nooit een behoorlijk boek hebben gelezen waarin de complexe menselijke conditie uiteen wordt gezet.’

Het neoliberalisme moet volgens Valiulina ook niets van kunst en literatuur hebben omdat deze zich bezighouden met die donkere, onvoorspelbare kanten en laten zien dat de mens meer is dan alleen een economische eenheid, gedreven door zijn maag en libido, of, zoals het nationalisme ons wil doen geloven, door de angst en achterdocht naar de ander.

‘In haar afkeer voor kunst en literatuur vertoont de neoliberale ideologie interessante overeenkomsten met uitgerekend het moslimfundamentalisme. Dat immers, keurt ook alle uitingen van de menselijke ziel, zoals muziek, dans en poëzie, kortom alles wat niet in de pas loopt met die enige grote waarheid, af of verbiedt het.’

Valiulina stelt ook dat de humaniora, de zogenaamde menswetenschappen, een steeds kleinere rol krijgen toebedeeld in onze kennismaatschappij. Zij verwijst naar de Leidse professor (historicus) Johan Huizinga die in In de schaduwen van morgen al in 1935 stelde dat ethiek, het domein van de geesteswetenschappen, hopeloos bij de techniek was achtergebleven en in razend tempo veel van zijn glans verloor in het licht van de nieuwe, krachtige ideologieën.

‘Wat ons nekt, is de ondraaglijke platheid van het bestaan, gepredikt door de ideologen van eigen bodem.’

Zie: Ach toe, mag het bestaan iets minder plat?

Beeld: The American Dream, Salvador Dali (Pinterest)

Sana Valiulina (Tallinn, 1964) studeerde in Moskou Noorse taal- en letterkunde en woont sinds 1989 in Amsterdam. Ze schreef eerder Het kruis (2000), Vanuit nergens met liefde (2002), Didar en Faroek (2006, nominatie Libris Literatuurprijs), Honderd jaar gezelligheid (2010) en Kinderen van Brezjnev (2015)

In de huidige economie dansen we om het gouden kalf

goudenkalf

Het kapitalisme en het socialisme laten het allebei afweten. Kan het ‘Bijbelisme’ de oplossing brengen? Universitair docent Roel Jongeneel vindt van wel. ‘Vandaag de dag is het de met schulden gefinancierde kapitalistische dynamiek die aan zichzelf ten onder dreigt te gaan. De financiële sector zit zwaar in de problemen en overheden gaan gebukt onder gapende tekorten en groeiende staatsschuld.’ Jongeneel zegt dat in zijn artikel ‘Laat Bijbels geluid horen in debat over economische crisis’. 

‘Is er een derde weg, die we nog niet hebben bewandeld, maar die mogelijk een uitweg kan bieden? Die vraag is urgenter dan ooit. Zonder een blauwdruk voor een andere economie op zak te hebben, wil ik ervoor pleiten dat christenen zich bezinnen op wat de Bijbel zegt over de economie en dat ze dat in het maatschappelijk debat inbrengen.’ 

roeljongeneelVolgens Jongeneel is er geen goede band tussen vrijheid en verantwoordelijkheid en is het achterliggende mensbeeld van het nog steeds dominante neoliberale denken veel te positief.
(foto: wageningenur.nl)

‘Het debacle dat we nu mee­maken in de economie heeft alles te maken met de haast ongelimiteerde en onverantwoorde schuldfinanciering van onroerend goed, consumptiepatronen en overheidsuitgaven.’

De economie is verzelfstandigd tot een autonome sfeer, zegt Jongeneel, waar eigen wetten en regels gelden: in de Bijbel echter ligt het accent op de inbedding van de economie in de samen­leving en de lokale gemeenschap.

‘En als het fout loopt, wordt de rekening bij het brede publiek gelegd. Van haar, niet het minst van de zwakken, worden dan offers gevraagd, terwijl degenen die leidinggeven aan dit proces, de CEO’s en de bankiers, alleen in het nieuws komen vanwege hun exorbitante beloningen en bonus­regelingen.’

Jongeneel pleit voor een Bijbelse economie: een economie waarin het draait om rechtvaardige verhoudingen en wederzijds dienstbetoon.

Zie: Laat Bijbels geluid horen in debat over economische crisis’

Illustr: jw.org