Hedendaagse kunstenaars uit Afrika proberen door op hun werk te reflecteren de wereld om hen heen beter te begrijpen. Hun thema’s zijn post-kolonialisme, macht en spiritualiteit. In Wereldmuseum Leiden kom je het wereldverhaal tegen van Hélène Amouzou: foto’s weerspiegelen haar innerlijke reis. ‘Stil vanachter een boeket ontmoeten een paar ogen onze ogen. Het is één van de acht zelfportretten van een vrouw op een bijna lege zolder. Een visueel dagboek van haar lange onzekere zoektocht naar asiel en een nieuwe plek die een thuis kan worden’.

Kunstenaar Hélène Amouzou was twintig jaar op zoek
naar veiligheid en burgerschap

Globalisatie, emancipatie en migratie
Grenzeloos creatief kaarten de kunstenaars onderwerpen aan als globalisatie, emancipatie en migratie, vertelt het Wereldmuseum. Nieuwe werelden verbeelden zij, geïnspireerd door geschiedenis, erfgoed, folklore en spirituele tradities. Yinka Shonibare en Sanford Biggers bijvoorbeeld verwijzen met hun werk naar koloniale denkbeelden door Europese en Afrikaanse kunsttradities te vermengen. De kunstenaars draaien de rollen om en wijzen ons op het eurocentrisch gedachtegoed waaraan de opinie over kunst uit Afrika nog steeds onderhevig is. 

‘Mijn verhaal is complex. Ik heb een lange weg afgelegd en het heeft lang geduurd. We werden in 1992 gedwongen Togo te ontvluchten omdat mijn man destijds politiek actief was. Een manier vinden om te blijven was niet mogelijk. Vanuit Togo kwamen we in Benin terecht en van daaruit gingen we naar Duitsland.
Halverwege de jaren negentig bestond er een dienst genaamd Caritas, een sociale dienst waar je je regelmatig als asielzoeker registreert, en als ze je namen op een centrale lijst zouden vinden, was de kans groot dat je zou worden uitgezet – dit overkwam mijn man. Duitsland zou onze visa niet verlengen. Hij werd meegenomen en kwam nooit meer terug.
_{(Hélène Amouzou, in: Reflections on the Self, Autograph)}

Lange zoektocht naar asiel
Amouzou beschouwt haar zelfportretten als een visueel dagboek over de eenzaamheid, droefenis en vermoeidheid die zij ervoer tijdens haar twee decennia durende zoektocht naar asiel. Alle foto’s zijn gemaakt op de zolder van haar huis in Sint-Jans Molenbeek in Brussel waar ze een toevlucht zocht.

‘Deze foto’s zijn een schrijnende weerspiegeling van de manier waarop duizenden mensen het verlies van hun huis en persoonlijkheid doorstaan wanneer ze gedwongen worden te verhuizen.’
(Valeria Posada Villada, Wereldmuseum Leiden) 

_{Zaalfoto ‘In Schitterend Licht‘}

Zolder met een verleden
Een blog in Autograph, van Galerie Autograph in Londen, vertelt over het huis van Amouzou waar ze met haar dochter op hun papieren wachtten. Zij herinnert zich dat ze op zoek was naar een plek om een ​​foto te maken en een zolderruimte vond. Daar probeerde zij een paar foto’s en kwam terug om het later op te ruimen. Voor Amouzou voelde dat alsof ze een ruimte had gevonden die bij haar paste: een leegstaande ruimte met een verleden.

‘Als ruimte was de zolder op zijn beurt uitgegroeid tot een plek die mijn verwachtingen en behoeften overtrof. Toen ik de zolder ontdekte, stond ik mezelf toe een beetje te dromen. Het was een verlaten plek vol verhalen vol met allerlei soorten meubels en zelfs kleding. Ik heb ze schoongemaakt en ze bevallen mij goed. In deze geïsoleerde ruimte kreeg ik eindelijk de kans om een ​​beetje te ontsnappen en weer in contact te komen met mezelf. Ik heb vele uren op deze zolder doorgebracht, ongeacht het seizoen. Ik fotografeerde mezelf niet elke dag, maar ik ging er elke keer heen als ik daar behoefte aan had. Een tijdlang was de zolder mijn geheime plek.’
_{(Reflections on the Self: interview met kunstenaar Hélène Amouzou)}

Innerlijke roep
Fotografie heeft Amouzou geholpen – en blijft haar helpen – te ontsnappen, om na te denken over iets anders dan haar dagelijks leven. Soms is het een innerlijke roep of een behoefte om actie te ondernemen. Het kost energie om persoonlijke ervaringen en verhalen te externaliseren, maar het helpt haar ook vooruit. Ook al is het niet hetzelfde als therapie, het helpt.

‘Jezelf aan anderen onthullen is nooit gemakkelijk. Voor mij waren de zelfportretten een manier om mezelf te bevrijden van de last van ballingschap en om bepaalde gedachten te externaliseren zonder woorden te gebruiken of geluid te maken.
_{(Hélène Amouzou, in: Reflecties op het Zelf, Autograph)}

_{Hélène Akouavi Amouzou: Zelfportret}

Bronnen:
* In Schitterend Licht, Wereldmuseum Leiden
* Between Wallpaper and Wall: Zelfportretten van Hélène Amouzou
* Wereldmuseum Leiden – ‘De tentoonstelling In Schitterend Licht geeft een platform aan hedendaagse kunst uit Afrika. De tentoonstelling vormt een dynamische dialoog tussen heden en het recente verleden en viert de rijkdom en diversiteit van kunst uit Afrika en de diaspora. Laat je meevoeren in de verschillende leefwerelden van kunstenaars en de manier waarop zij beïnvloed worden door het verleden in het heden. Gastcurator Azu Nwagbogu stelde de tentoonstelling samen door topstukken uit de collectie van het museum aan te vullen met werk van hedendaagse kunstenaars en probeert daarmee antwoorden te geven op de meest urgente vragen van onze tijd’. (Nu te zien t/m 3 november)

►Tip: De verworpenen van de aarde, door de Frans-Martinikaanse filosoof en psychiater Frantz Fanon, in een nieuwe (april 2024) Nederlandse vertaling. Filosofie Magazine: De wereld worstelt nog steeds met de demonen waarover Fanon schrijft: geweld, onderdrukking, raciale ongelijkheid en ontmenselijking. ‘Een terechte klassieker [1961],’ vindt recensent Alicja Gescinska. ‘Het boek baarde meteen opzien, mede dankzij een vurige en uitvoerige inleiding door Jean-Paul Sartre. Sindsdien geldt het als een van de belangrijkste werken in de dekolonisatieliteratuur. Veel van Fanons observaties hebben aan actualiteit niets ingeboet.’

Beeld: Hélène Akouavi Amouzou. Zelfportret, 2008. (7035-6) Mondriaan Fonds © Hélène Akouavi Amouzou
Beeld Zaalfoto ‘In Schitterend Licht‘: Wereldmuseum Leiden © Aad Hoogendoorn
Beeld Hélène Akouavi Amouzou Zelfportret, 2008. (7035-3): Mondriaan Fonds © Hélène Akouavi Amouzou