De diepe eerbied voor het mysterie dat zich voor Vincent van Goghs ziel plaatste in de onmetelijke hemel boven het vlakke veenland, maar later ook in de Provençaalse zon en de sterrennacht, heeft hem vaak getroost. In zijn werk wilde hij die troost tot expressie brengen. – Kick Bras, voormalig docent spiritualiteit aan de Theologie Universiteit Kampen, schrijft in het artikel ‘In de natuur herkende Van Gogh de condition humaine’ over hoe Van Gogh zin en betekenis in de natuur vormgeeft, en verband legt tussen natuurbeleving en spiritualiteit. ‘Ik zie in de natuur, bijvoorbeeld in bomen, expressie en als ’t ware een ziel.’

‘Welnu, ik zie er dit en dat in, hier op de stille hei
waar ik God voel hoog boven U en mij.’
_{(Vincent van Gogh)}

Bras vertelt dat Vincent van Gogh (1853 – 1890) zichzelf ziet als de zaaier die hoop zaait en zelfs de dood kon beschouwen als een troost.

_{Korenveld met maaier – Vincent van Gogh -1889}

‘Zo schilderde hij de maaier in het veld even buiten de inrichting waarin hij was opgenomen, als een beeld van de dood, maar in een stralende zon.’
_{(Kick Bras)}

‘Vincent voegde daar wel aan toe dat het een dood was ‘bijna met een glimlach. Het is helemaal geel, afgezien van een rij paarse heuvels – bleek- en lichtgeel. Ik vind het grappig dat ik het zo heb gezien door de tralies van een cel.’
_{(Van Gogh Museum)}

‘Strijd des levens’
Vincent maakte Boomwortels in 1882. Daarover schreef hij, aldus Bras, aan zijn broer dat hij in die tekening een sentiment wilde leggen:

‘… het zich als ’t ware krampachtig en hartstogtelijk [sic] vastwortelen in de aarde en het toch half losgerukt zijn door de stormen … iets uitdrukken van den strijd des levens.’
_{(Vincent van Gogh)}

_{Boomwortels – Vincent van Gogh – 1890}

Een spiegel van de menselijke ziel
In de natuur herkende Van Gogh de condition humaine. (Die term staat voor ‘wij mensen worden tegengehouden door onszelf’ of ‘het lot van het mensdom’. Ook wel vertaalt als ‘het menselijk tekort’ – waaraan alle mensen onderworpen zijn.) Volgens Bras wilde Vincent in zijn tekeningen en schilderijen de natuur tonen ‘als een spiegel van de menselijke ziel, een spiegel van zijn eigen emoties’.

’Ik zie in de natuur, bijvoorbeeld in bomen, expressie en als ’t ware een ziel.’
_(VvG)

Een teken van het grote levensmysterie
De kunstenaar deelde deze visie met zijn vrienden Gauguin en Bernard en, vervolgt de auteur, breder gezien, met de symbolistische kunstenaars: niet de natuur naturalistisch weergeven, maar als symbool van zin en betekenis, menselijke emoties en spirituele waarden.

‘De natuur werd daarbij niet alleen een spiegel van de ziel, maar ook een teken van het grote levensmysterie, waarmee de mens de confrontatie aan moet gaan.’
_(KB)

_{Foto van de exacte locatie waar Vincent van Gogh Boomwortels schilderde – 1907}

‘De dingen zijn zóó onuitsprekelijk’
In dat vlakke land van de veengronden in Drenthe voelt hij een intense verbondenheid met quelque chose là- haut [iets daarboven], zoals de boerenschilder Millet het uitdrukt. 

‘Het is iets ontzettends, iets awfull’s [ontzagwekkends], waar ge voor staat – de dingen zijn zóó onuitsprekelijk dat ik er geen woorden voor heb, dat als ik niet Uw broer en Uw vriend was, die zwijgen voor ondankbaar en voor weinig humaan zou houden, ik niets zou zeggen …  welnu, ik zie er dit en dat in, hier op de stille hei waar ik God voel hoog boven U en mij.’
_(VvG)

Iets verder in de tekst zegt de auteur: ‘Het mysterie van Dat wat boven ons uitgaat roept in zijn ziel een diepe awe op. Dit betekent zoiets als eerbied, ontzag.’

_{Stilleven met Bijbel – Vincent van Gogh – 1885}

Joie de vivre
‘Op de stille hei voel ik God hoog boven U en mij’, schrijft Vincent. – In een eerder blog, Vincents joie de vivre, wil de schilder optimaal leven, van het leven genieten.

‘Maar maar ja, die altijd aanwezige Bijbel… van zijn vader, de dominee. Op Vincents doek Stilleven met Bijbel durft Vincent zijn ‘eigen bijbel’: La  joie de vivre van Emile Zola, te schilderen. Voorzichtig, klein, naast de lijvige Bijbel van zijn vader, die nog maar pas dood is. Het boek van Zola kan je zien als een soort ‘bijbel’ van het moderne leven. Beide boeken staan symbool voor de verschillende levensvisies van Vincent en zijn vader. – Vincent vindt zijn ziel en God in de natuur, ervaart het mysterie van het leven puur, als een mysticus.
_(PD)

_{Don McLean}

Don McLean zingt Van Gogh
Een verrassingsoptreden van Don McLean voor de bezoekers van het Van Gogh Museum, met aller tijden favoriet Vincent (meer bekend als Starry, Starry Night), op zondag 25 augustus 2019. Als je goed luistert, hoor je dat McLean niet alleen de Starry, Starry Night bezingt, maar ook zijn andere schilderijen.

Bronnen:
* ‘In de natuur herkende Van Gogh de condition humaine’  (Volzin, 17 10 2023)
* Vincent van Goghs ‘joie de vivre’ (Goden En Mensen, 28 03 2023)
* Van Gogh Museum Amsterdam

– Beeld: Sterrennacht boven de Rhône – Vincent van Gogh – 1889. Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)
– Korenveld met maaier – Vincent van Gogh. Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)
– Beeld: Boomwortels – Vincent van Gogh. Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)
– Foto Boomwortels (1907): de exacte locatie waar Vincent van Gogh het schilderij Boomwortels schilderde (Pontoise Museum blog)
– Beeld Stilleven met Bijbel: Vincent van Gogh, Nuenen. Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)
– Beeld Don McLean: wikipedia