‘De waarheid hebben mensen niet nodig. Geloof, hoop en liefde zijn genoeg.’ Zo besluit Ruard Ganzevoort zijn boek ‘Spelen met heilig vuur – waarom de theologie haar claim op de waarheid moet opgeven’. In dit boekje legt de hoogleraar Praktische Theologie uit waarom. Mensen hebben makelaars in levenswijsheid nodig, geen theologen met de waarheid in pacht. Wel kritische publieke theologie, geen betweters van een voorbije tijd.

‘Over dit pamflet: de meeste mensen, ook kerkgangers, hebben zich allang aan het gezag van kerk en christendom onttrokken. Behalve aan religieuze tradities ontlenen zij ook betekenis aan films, soaps en popmuziek. Aan high culture zoals Breaking the Waves van Lars von Trier, maar vooral ook aan uitingen van low culture zoals Zij gelooft in mij en Droomland. Mensen hebben geen behoefte meer aan theologen met de waarheid in pacht, maar aan makelaars in levenswijsheid; aan theologen die oude en nieuwe spirituele bronnen kunnen duiden en met heilig vuur durven spelen.’ 

Ganzevoort is van mening dat de hedendaagse theologie steeds meer in de marge van de samenleving verdwijnt, een reliek wordt van vervlogen tijden, alleen herkend door geloofsgenoten, maar volstrekt irrelevant voor de rest van de samenleving.

‘Wat we in mijn ogen nodig hebben, is een publieke theologie die in het vertolken veel dienstbaarder is, niet alleen doordat ze de oude boodschap voor de moderne tijd vertaalt, maar ook doordat ze de moderne wereld voor de oude vertaalt.’ 

Spelen met heilig vuur
Volgens Ganzevoort is religie een spel van het heilige, van de stilte en de extase, van het grote geheim en het samen delen, gespeeld met een heilig vuur, met een gedrevenheid alsof ons leven en de eeuwigheid op het spel staan, alsof niets belangrijker is dan dit heilig spel.

‘Maar het is ook spelen met vuur: weinig is gevaarlijker dan het ontroerende, opzwepende vuur van het heilige. En vaak zijn wijde tovenaarsleerlingen die wel weten hoe ze het vuur moeten oproepen maar geen idee hebben hoe ze het kunnen beheersen. daar ligt dan ook de taak van de theologie: kritisch en betrokken helpen dit spel in goede banen te leiden.’

Cirkelredenering
Het woord ‘God’ – dat ‘niet langer geschikt is als eenduidig concept’ – komt aan de orde. Dat betekent voor de een heel veel en voor ander heel weinig. Volgens Ganzevoort weten theologen niets van God: ze kunnen er niets zinnigs over zeggen. Daarom spreekt hij liever over het heilige dan over ‘God’. ‘Nee, er ‘bestaat’ geen God,’ zo citeert hij de Zwitserse theoloog Emil Brunner. ‘God is niet in de wereld. Maar de wereld is in God. God is niet in ons kennen. Maar ons kennen is in God.’
Het leidt volgens Ganzevoort tot een cirkelredenering, dat spreken over ‘God’ en het heilige in termen als waarheid of onwaarheid. De ‘waarheid’ in de tekst ‘de weg, de waarheid en het leven’ vindt hij misleidend.

‘Wij kunnen alleen zinvol spreken over het geloven van mensen, over hun bronnen, tradities en levenspraktijken.’ 

Vrijheid
Veel mensen doen ten onrechte alsof het in theologie en religie om de waarheid gaat, ook ‘felle atheïsten’.
Ganzevoort  (foto: RG) heeft het meer op wijsheid dan op waarheid en bespreekt dan ook de wijsheidstradities, zoals bij de Griekse filosofen en de religieuze heilige boeken, maar noemt ook het humanisme dat teruggrijpt op oudere bronnen, en volkse en alledaagse tradities met hun tegeltjeswijsheden.

Theologie moet de eenzijdige koppeling aan een bepaalde religieuze stroming achter zich laten. Het gaat de theoloog en politicus ook om vrijheid en knokken om wat kwetsbaar is en onder de voet gelopen wordt. En dan niet alleen ònze vrijheid: over de vraag hoeveel ruimte we kunnen geven aan de ander, juist aan de ander die ons in de weg zit, op de tenen staat en tegen de haren instrijkt. Maken wij de vrijheid van de ander mogelijk?

Geloof, hoop en liefde
Geloof, hoop en liefde zijn geliefde thema’s bij Ganzevoort. En hij werkt ze uit. Geloof als levenshouding, hoop als dromen die richting geven aan hoe we in het leven staan en dat gestalte geven. Liefde, en dan vooral ‘eros’, levenslust: zowel religie als seksualiteit tapt volgens hem uit het vaatje van de vitale kern van ons bestaan, de levenslust.

‘Het geloof dat het leven anders zou kunnen zijn, dromen van hoop en troost, ruimte maken voor liefde en lust – het zijn de oude termen uit 1 Korintiërs 13 die nog altijd betekenisvol kunnen worden gebruikt.(…) Als we de oude begrippen uit hun strikt religieuze tradities losmaken, ontdoen van waarheidsclaims en bevrijden uit het kerkelijke jargon, kunnen ze opnieuw vruchtbaar worden.’ 

Voor Ganzevoort gaat het erom dat mensen een religieus verhaal vinden dat hen wijzer maakt. Theologen zetten mensen creatief, open en verbindend aan om te spelen met het heilig vuur en daarvoor hebben ze de waarheid niet nodig: geloof, hoop en liefde zijn genoeg.

Spelen met heilig vuur | Ruard Ganzevoort | Verschijningsdatum: 10-6-2013 | ISBN: 9789025903251 | Uitgeverij Ten Have | Speciale prijs: € 4,95 | (Ebook: € 3,49)

Spelen met heilig vuur is het pamflet voor de Nacht van de Theologie. Ook dit jaar vindt dit ‘boekenbal’ voor theologen op 21 juni plaats, dit keer op de SS Rotterdam. Het thema is Stromend erfgoed.