Erasmus’ pamflet ‘Tegen Oorlog’ tragisch actueel  

Als het gaat om een principiële stellingname over oorlog en vrede is het pamflet Tegen Oorlog van filosoof Desiderius Erasmus nog net zo actueel als vijfhonderd jaar geleden. Russen en Oekraïners vermoorden elkaar, terwijl de meeste strijders als kind in de orthodoxe kerk zijn gedoopt. In Europa rond 1500 was iedereen rooms-katholiek: christenen werden aangemoedigd om medechristenen te vermoorden. Broedermoord kenmerkt alle Europese oorlogen tot op de dag van vandaag.

‘We zijn gewend onze ondeugden achter fraaie argumenten te verbergen’
(Desiderius Erasmus)


De Slag op de Witte Berg (1620) in Bohemen die leidde tot de gedwongen rekatholisering van de Tsjechische bevolking

Broederliefde
Onder meer in het pamflet Tegen Oorlog bekritiseert Erasmus (1469-1536) het geweld van kerk en staat. De humanist baseert zich daarbij op de leer van Christus, waarvan hij weinig terugziet in de praktijk van alledag, noch bij de geestelijkheid noch bij de wereldlijke machthebbers. In plaats van volk en vorsten Jezus’ boodschap van broederliefde en geweldloosheid te onderwijzen, neemt de kerk actief deel in het geweld door wederzijds legers en wapenen te zegenen.

Na het einde van de Koude Oorlog leek het Erasmiaanse gedachtegoed in Europa lange tijd dominant, tot Vladimir Poetin de oorlog weer tot onderdeel van zijn politiek maakte. Onlangs bezocht Poetin, na de aanslag in Moskou, een orthodoxe kerk. Bizar, want hij gelooft alleen in zichzelf, en in de even doelloze als zinloze strijd voor een Russisch rijk dat alleen in zijn eigen gedachten bestaat.


Vladimir Poetin en Hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk, patriarch Kirill

Broedermoord
Geestelijk leider van de Russisch-Orthodoxe Kerk patriarch Kirill van Moskou steunt, als misdienaar van Poetin, het vermoorden van Oekraïners. Ruslandkenner Helga Salemon van het The Hague Centre for Strategic Studies zei indertijd: ‘In ruil voor geld spreekt Kirill onvoorwaardelijke steun uit aan Poetin’. Niet voor niets noemt Kirill hem sinds het begin van hun aanvalsoorlog op 24 februari 2022 dan ook een ‘Godsgeschenk’. Het idee ‘God is met ons’ heeft deel uitgemaakt van de Russische nationalistische heropleving van Vladimir Poetin, een opschepperij die heiligschennis en onwaar is.

‘Te midden van de wapenen zwijgen de wetten’
(Desiderius Erasmus)

‘Als er rechtsgronden zijn die een oorlog toelaatbaar maken, dan zijn deze van slecht allooi en rieken zij naar een ontaarde Christus, die door wereldse rijkdommen bezwaard is’, schreef Erasmus in 1514 aan abt Antonius van Bergen.’
(Ronald van Raak, hoogleraar Erasmiaanse waarden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, in Filosofie Magazine)

Oorlog als verlengstuk politiek
Oorlog werd destijds gezien als eervol. Erasmus (1469-1536) was de enige in zijn tijd die daartegen protesteerde, schrijft Marjolein Overmeer: ‘Dulce bellum inexpertis, zegt Erasmus in Tegen oorlog: ‘Oorlog is aangenaam voor wie hem niet kent’.

‘Erasmus was een van de eerste filosofen die nadrukkelijk tegen oorlog als verlengstuk van de politiek pleitte. Te midden van de wapenen zwijgen de wetten. (…) Oorlog was slecht voor de handel, zaaide dood, verderf en ziekten en geen onderdaan zat erop te wachten. Glorie op het slagveld was dwaasheid. De schuldigen aan de oorlogsellende moesten goed beseffen dat het volk moest boeten voor hun zucht naar eer, macht en rijkdom.’
(Marjolein Overmeer, in Kennislink, over Erasmus)

Europese grootmachten
De humanist schreef ook Vredes Weeklacht (1517) (De klacht van vrede) voor de vredesbesprekingen die de Europese grootmachten van die tijd gingen houden, maar die op niets zouden uitlopen. Toch had dit boek veel invloed en bereikte het een breed lezerspubliek. Erasmus hield de vorsten (de politieke leiders van zijn tijd) voor waarom oorlog onzinnig is, met argumenten die voor ons nog altijd heel herkenbaar zijn.

‘In De klacht van vrede voert Erasmus de vrede op als een allegorische figuur, en laat haar haar eigen zaak bepleiten. Eenzelfde soort procedure past Erasmus ook toe in Lof der zotheid van 1511, waarin hij onder het mom van zotheid vele wantoestanden in kerk en klooster hekelt. Hier klaagt de vrede dat ze ‘door alle volken verstoten en versmaad wordt, terwijl de vrede toch de bron van alle goede dingen onder de hemel en op aarde is’.’
(dbnl)

‘De vechtpaus’
Erasmus schreef behalve Tegen oorlog, ook Adagia: een verzameling Latijnse en Griekse uitdrukkingen waarin hij uitgebreid de spreuk Dulce bellum inexpertis bespreekt. In Iulius exclusus zet Erasmus Julius II (‘de vechtpaus’) post mortum te kijk. De elite en de geestelijken, de heersende standen van zijn tijd, maakten er, volgens Erasmus, een potje van.

‘Julius II
Moge Julius [Het pontificaat van Julius II duurde van 1506 tot 1513] zijn krijgsroem, zijn overwinningen en schitterende triomftochten voor zichzelf behouden. Of zij een christelijk paus sieren, vermag ik niet te beoordelen. Ik zeg alleen dit: zijn roem, hoe groot die ook was, berustte op het leed en de dood van ontelbaren.
(Erasmus, in Tegen Oorlog)


Paus Leo X (‘de vredespaus’)

‘Leo X
Maar de vrede die Leo [Het pontificaat van Leo X, de (‘vredespaus’) duurde van 1513 tot 1521] de wereld heeft teruggeven zal hem een veel waarachtiger roem schenken dan Julius door zijn talrijke oorlogen, allerwegen gevoerd, hoe manhaftig ook begonnen en hoe fortuinlijk ook beëindigd.’
(Erasmus, in Tegen Oorlog)

Bronnen:
* Tegen Oorlog – Dulce Bellum Inexpertis | Desiderius Erasmus | Bewerking en heruitgave 2022, 2023 | Paperback | 72 pagina’s | Vertaling Nico Van Suchtelen | Bewerking Sieuwert  Haverhoek | Vrije Uitgevers / Mastix Press | € 7,50 | Eerste uitgave: Erasmus Against War, The Merrymout Press, Boston, 1907     
* Kennislink: April, maand van de filosofie, thema Schuld en Boete. ‘Oorlog is mooi voor wie hem niet kent’ (2024, Marjolein Overmeer)
* Filosofie Magazine: ‘Te midden van de wapenen zwijgen de wetten’ (2003, Ronald van Raak)
* Canon van Nederland, herijkt in 2020: Erasmus

Beeld: Cover (detail) van Weg met oorlog– Het onstuitbare pacifisme van Erasmus
Beeld: De Slag op de Witte Berg (1620) in Bohemen – Een van de beslissende veldslagen tijdens de Dertigjarige Oorlog die uiteindelijk leidde tot de gedwongen rekatholisering van de Tsjechische bevolking. (Pieter Snayers (1592-1667), olie op canvas – exhibition catalogue CD The Winter King – public domain)
Beeld Vladimir Poetin / Hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk, patriarch Kirill: 2018, asianews.it
Beeld Paus Leo X: Galleria degli Uffizi

De ‘heilige oorlog’ van Vladimir Poetin

Westerse elites hebben geloof en traditionele waarden overboord gezet en proberen ‘hun wil aan alle maatschappijen op te leggen’, verklaarde Vladimir Poetin in een presidentiële toespraak. ‘Hun afwijzing van ‘alles wat menselijk is krijgt de trekken van een omgekeerde religie, van puur satanisme’. – Een projectie van jewelste, deze bizarre oorlogsretoriek van Poetin, die zelf alle menselijkheid allang is verloren en nu zijn eigen terroristische gedrag projecteert op de ‘westerse elites’, nota bene met een citaat van Jezus uit de Bergrede. Volgens journalist Hella Rottenberg (NRC) is dit Poetins ‘nieuwe rechtvaardiging voor de oorlog’: de strijd tegen de duivel.

‘Niets minder dan het satanisme, het metafysisch kwaad,
besloot Poetin daartoe van stal te halen’
(Hella Rottenberg)

‘Ik herhaal dat de dictatuur van de westerse elites alle samenlevingen treft, ook de burgers van de westerse landen zelf. Dit is een uitdaging voor iedereen. Deze volledige verloochening van wat het betekent om mens te zijn, de omverwerping van geloof en traditionele waarden, en de onderdrukking van vrijheid beginnen te lijken op een ‘religie in omgekeerde volgorde’ – puur satanisme. Jezus Christus ontmaskerde valse messiassen en zei in de Bergrede: ‘Aan hun vruchten zult gij hen kennen’. Deze giftige vruchten zijn de mensen al duidelijk, en niet alleen in ons land maar ook in alle landen, ook in het Westen zelf.’
(President of Russia, 2022)

Voor het Kremlin was het zaak om de bevolking te motiveren de oorlog voort te zetten en degenen die weigerden mee te vechten te bestempelen tot landverraders. Poetin presenteerde daarom als alternatieve theorie dat we te maken hebben met satanisten, aldus Rottenberg.

‘Hij bracht daarmee de oorlogsretoriek op een ander plan, die van een religieuze strijd tussen goed en kwaad. (…) Aan de notie van satanisten die Rusland bedreigen zit een hele leer vast, die de meest reactionaire en chauvinistische figuren in en rond de Russisch-Orthodoxe Kerk verspreiden en die Poetin nu omarmt.’
(Rottenberg)

Duistere ondergangsvisioenen van het demonische Westen dat Rusland belemmert zijn lotsbestemming te bereiken en dat van Oekraïne een anti-Rusland heeft gemaakt, is het hoofdthema van ideologen zoals Aleksandr Doegin en Aleksandr Prochanov, aldus Rottenberg.

‘Al meer dan tien jaar schildert Poetin het Westen met zijn liberale waarden en politieke correctheid af als een bedreiging van de Russische patriarchale, christelijk conservatieve tradities en collectivistische cultuur. Daarbij richt hij zijn pijlen onder meer op homorechten, volgens hem een wapen van een neoliberale samenzwering tegen traditionele samenlevingen.’
(Rottenberg)

Rottenberg verwijst naar vicevoorzitter van de veiligheidsraad Dmitri Medvedev, die zich sinds de invasie onderscheidt door rabiate haatberichten op zijn Telegramkanaal, en schreef dat Rusland als opdracht heeft ‘de heerser over de hel te stoppen, of zijn naam nu Satan, Lucifer of Iblis is’ en liet daar het dreigement op volgen dat ‘wij al onze vijanden naar het brandende Gehenna [hel] kunnen sturen’. 

‘De termen demilitarisering en denazificatie sloegen niet erg aan en werden op aanwijzing van het Kremlin steeds minder vaak gebruikt. De Russische strijd tegen de duivel, waarachter zich ook de islamitische leider Kadyrov [de leider van Tsjetsjenië] heeft geschaard, lijkt bedoeld om het afnemende geloof in de noodzaak van de oorlog een nieuwe impuls te geven.’

‘Een ‘heilige oorlog’ gebaseerd op verdediging van het duizendjarige Russische christendom tegen de goddeloze horden, zou de bevolking waarvan 70 procent zich als Russisch-orthodox beschouwt wellicht kunnen opwekken de oorlog te blijven steunen.’
(Rottenberg)

Zie:
* Waarom Poetin de strijd in Oekraïne omdoopt tot een heilige oorlog (NRC)
* Het Kremlin, Moskou, 30 september 2022 Ondertekening van verdragen over de toetreding van de volksrepublieken Donetsk en Lugansk en de regio’s Zaporozhye en Kherson tot Rusland – 30 september 2022 (en.kremlin.ru)

Z. Hoe Poetin Rusland weer groot wilde maken | Hella Rottenberg | Nederlands | Alfabet Uitgevers | Paperback | 2022-10-25 | 160 pagina’s | € 19,99 | E-book: € 9,99

Beeld: On the Rise – Russisch-orthodoxe kerk gesteund door in het geheim gedoopte Vladimir Poetin (2016) – patheos.com
Beeld: Vladimir Poetin / Hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk, patriarch Kirill (2018, asianews.it)

De valse god van tsaar Vladimir Poetin

Rusland heeft sinds 2020 een enorme orthodoxe kathedraal: De Kathedraal van de Strijdkrachten. De legergroene, 95 meter hoge kathedraal is gewijd aan de 75e verjaardag van de Sovjetoverwinning in de Tweede Wereldoorlog. De kathedraal bevindt zich even buiten Moskou, in Patriot Park, een uitgestrekt militair themapark met een museum. Zes gouden koepels zijn elk gewijd aan een andere tak van de strijdkrachten en het interieur is versierd met afbeeldingen van militaire beschermheiligen en afbeeldingen van historische veldslagen.

‘Engelen zweven boven artillerie, religieuze afbeeldingen zijn versierd met kalasjnikovs; de Maagd Maria neemt een pose aan die doet denken aan een Sovjet-poster ‘Grote Patriottische Oorlog’ en het hele gebouw is bekleed met kakikleurig metaal.’
(The Center for European Policy Analysis (CEPA)

Sinds Vladimir Poetin aan de macht kwam, zijn de banden tussen patriarch Kirill van de Russisch-orthodoxe kerk en de strijdkrachten steeds hechter geworden. Volgens het Centre tor European Policy Analysis (CEPA) bereiden in combinatie met gemilitariseerde jeugdgroepen zoals het Jeugdleger (Yunarmiia), de kathedraal en het omliggende Patriottische Park, de Russen voor op heroïsche oorlogen in de toekomst.


De Kathedraal van de Strijdkrachten

‘De kathedraalmozaïeken suggereren dat God niet alleen het Rode Leger in de Tweede Wereldoorlog zegende, maar ook Russische militaire acties in Hongarije 1956, Tsjechoslowakije 1968, Afghanistan en – de avonturen van president Poetin – in Tsjetsjenië, Georgië, de Krim en de ‘strijd tegen het internationale terrorisme in Syrië.’
(CEPA)

Bij de bouw was de bedoeling om het interieur te versieren met mozaïeken van president Vladimir Poetin en Sovjetleider Josef Stalin. Maar dat vonden de gelovigen toch te gortig. Poetin stond op een mozaïek naast gemaskerde en zwaar bewapende ‘groene mannetjes’ die in 2014 het Oekraïense schiereiland de Krim innamen.

‘Gelovigen bleken tegen de verering van Poetin in het huis van God. Uiteindelijk gaf Poetin opdracht om zijn beeltenis uit het mozaïek te slopen, vertelt [de belangrijkste kunstenaar van de kerk, Vasili] Nesterenko. ‘Hij zei dat hij het nog te vroeg vindt voor een mozaïek van hem. Nou, oké, dat kan.’
(de Volkskrant)

De binnenornamenten zijn voornamelijk samengesteld uit mozaïeken als eerbetoon aan militaire campagnes, de trots van het Russische leger. Muurschilderingen en andere orthodoxe afgoden herinneren aan de religieuze functie van het gebouw. Buiten het religieuze monument is een replica van de slagvelden van de Tweede Wereldoorlog geïnstalleerd, met loopgraven, tanks en andere vliegtuigen die op de vijand zijn buitgemaakt.


De tandem Kirill-Poetin levert de patriarch geen windeieren op:
zijn vermogen wordt geschat op 4 tot 8 miljard dollar.

Patriarch Kirill is ook hoofdpriester van de strijdkrachtenkathedraal (eveneens bekend als lange tijd KGB-agent en baas van een illegale sigarettensmokkelbende) en hield er de eerste liturgie. Voor de patriarch is de oorlog in Oekraïne een kruistocht, omdat hij vreest dat het ‘afvallige’ Oekraïne te ver afdrijft van de Russische cultuur. 

‘De kathedraal ‘hoopt dat toekomstige generaties het spirituele stokje van vorige generaties zullen overnemen en het vaderland zullen redden van interne en externe vijanden,’ zei hij [Kirill] in de preek.’
(The Moscow Times, juni 2020)

De  russkii mir-visie, (een verklaring over de Russische wereld), onderschreven door Kirill, sluit aan bij Poetins campagne om de Oekraïense staat en het Oekraïense volk te vernietigen. ‘Een valse leerstelling die velen in de orthodoxe kerk bekoren en zelfs is overgenomen door extreemrechts en katholieke en protestantse fundamentalisten’.
Kirill ‘maakte een plan voor Vladimir Poetin om de ‘Russische wereld’ te doen herrijzen’. De Russische kerk lijkt, zoals hoogleraar politieke wetenschappen aan de Rutgers University-Newark Alexander Motyl suggereert, haar ziel te hebben verloren: ‘De Russisch-Orthodoxe Kerk steunt de oorlog van Poetin in Oekraïne.’


Collignon (de Volkskrant)

‘Het document zegt niets over de universele waarden die veel religies gemeen hebben. Het [document dat in mei 2022 door Poetin zal worden ondertekend] beweert dat Russische waarden voortkomen uit meer dan duizend jaar waarin de religieuze en spirituele waarden van de vele volkeren die in de Russische Federatie wonen, zijn samengekomen in iets dat de ‘Russische wereld (Russkii mir)’ wordt genoemd.
De meeste christelijke kerken en andere grote religies beweren universele – niet nationale – idealen belijden. Deze tekst spreekt echter nooit over het dienen van God. Integendeel, het heiligt het vaderland.’
(Walter Clemens, Associate, Harvard University Davis Center for Russian and Eurazian Studies – CEPA)

Bronnen:
* Russia Consecrates Grandiose Armed Forces Cathedral (The Moscow Times)
* The false God of tsar Vladimir Centrum voor Europese Beleidsanalyse (CEPA)
* Een ‘kitscherige kathedraal’ gewijd aan oorlog, communisme en Poetin, president voor het leven (de Volkskrant)
* De schatrijke patriarch die voor Poetin een plan maakte (Nieuwsblad (B))
* A Declaration on the ‘Russian world’ (Russkii mir) teaching (Public Orthodoxy, Fordham University)
* Sad Reality: The Russian Orthodox Church Supports Putin’s War In Ukraine (19fortyfive.com)
* ‘Ook in de dorpen rond Tsjernihiv zijn oorlogsmisdaden gepleegd, een teken dat het op systematische schaal gebeurde’ (de Volkskrant)

Foto: Patriarch Kirill van de Russisch-Orthodoxe Kerk met president Poetin in 2019 (AP)
Foto Kathedraal van de Strijdkrachten: De Standaard (B)
Foto Kirill: Belga (Nieuwsblad (B)
Updates blog: 16 januari 2023 / 23 februari 2023 / 30 03 2024 (herstel links)