Praten met Vladimir Poetin

Militairen en een aantal politici herhalen eindeloos dat we ontzettend bang voor Rusland moeten zijn en dat we dus de defensiebudgetten moeten verhogen. ‘Ik ontken niet dat Poetin een verschrikkelijke dictator is, maar Rusland is wel een land met kernwapens. Met een dictator met kernwapens moet je voorzichtig mee omgaan. Daar moet je dus vooral goed naar luisteren en mee praten.’

‘Het Vredespaleis is geopend, de oorlog kan beginnen’, zo zei de bekende Nederlandse anarchist Ferdinand Domela Nieuwenhuis in 1913’
_{(Willem de Haan)}

‘Oorlog niet de enige optie’
Aan het woord op radio NPO1 is journalist en documentairemaker, en voormalig docent journalistiek Hogeschool Windesheim, Willem de Haan (1957). Ook in De Groene Amsterdammer gaf De Haan in een essay aan, op de vraag hoe je er voor kunt pleiten om niet terug te vechten, dat ‘Oorlog niet de enige optie is.’

‘Poetin heeft al in 2007 op de veiligheidsconferentie in München gezegd: “Ik wil niet dat Oekraïne lid wordt van de NAVO. Dat is voor mij een rode lijn.” – Wat er vervolgens is gebeurd, is dat een jaar later de NAVO aan Oekraïne het NAVO-lidmaatschap beloofd. Dat vind ik niet erg verstandig. De oorlog heeft totaal voorkomen kunnen worden.’
_{(Willem de Haan)}

Joris Voorhoeve
Onlangs interviewde De Haan oud-minister van Defensie Joris Voorhoeve. Die zei dat deze oorlog helemaal niet nodig was geweest als Oekraïne die NAVO-kaart niet had gespeeld: ‘Dan was deze oorlog niet uitgebroken’. De journalist noemde dat in het NPO1-radioprogramma Spraakmakers van 16 februari 2024 ‘een verstandige opmerking en analyse van Voorhoeve’.

‘Ik ontken niet dat Poetin een verschrikkelijke dictator is’
_{(Willem de Haan)}

Goed luisteren en praten
Volgens de documentairemaker wordt er van alles gezegd over Poetin. Hij vindt dat heel moeilijk te analyseren, maar zegt wel het schandalig te vinden dat Poetin Oekraïne is binnengevallen. Maar het is een dictator met kernwapens en daar moet je voorzichtig mee omgaan en vooral goed naar luisteren en mee praten.

‘Ik denk dat de agressie, eigenlijk eerlijk gezegd, vanuit het westen komt. Die heeft wel de NAVO uitgebreid richting het Oosten. Dan provoceer je een land met kernwapens. Dat moet je niet doen. En je kan het voorkomen.
_(WdH)

‘Als je vrede wilt, bereid je dan voor op een goed gesprek‘
_{(Vrij naar: Si vis pacem, para bellum, PD)}

‘Dat doet Poetin, dat doet Zelensky even hard’
Natuurlijk moet je met iemand praten die een ander land binnenvalt, stelt De Haan, want als het komt tot oorlog, dan ga je jonge mensen dwingen om naar het front te gaan.

‘Dat doet Poetin, dat doet Zelensky even hard. Je hebt als Oekraïense jongere ook geen keus, je moet daar naartoe. Ik vind het echt misdadig dat je dat middel inzet en het allemaal normaal vindt. Dat middel mag je niet inzetten en gebruiken. En dat allemaal normaal vinden.’
_(WdH)

Russische minderheid in Estland
Als je nu kijkt wat er in Estland gebeurt: Een kwart van de bevolking is Russischtalig en Estland heeft net een wet aangenomen dat die Russen hun eigen taal niet meer mogen gebruiken.

‘Vanaf 1 januari wordt onderwijs in het Russisch verboden. Wat zeg je dan tegen een kwart van de bevolking? Je mag je eigen taal niet meer gebruiken. Zo krijg je moeilijkheden natuurlijk. Dan zegt Poetin straks: ‘Ik ga de Russische minderheid in Estland helpen.’ – En dan krijg je hetzelfde scenario als in Oekraïne.’
_(WdH)

Tweede Wereldoorlog
De Haan schreef in zijn essay in de De Groene Amsterdammer dat begin maart De Telegraaf-verslaggeefster hem meteen de Vraag der Vragen stelde: de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog met de concentratiekampen en gaskamers, dat kon je toch niet lijdzaam laten gebeuren?

Het was een terechte vraag, en ik heb maar een deel van het antwoord. Dat de Tweede Wereldoorlog een voorgeschiedenis had, dat ‘we’ – op een uitzondering na – ons niet hadden verzet tegen het wegvoeren van de joden, er zelfs vaak aan mee hadden gewerkt, dat de geallieerden al vroeg in de oorlog wisten wat er in Auschwitz gebeurde en er niets aan hadden gedaan, dat het zoveel ingewikkelder was.
_(WdH)

‘De politiek maakt geen werk van vrede’
De ouders van De Haan hadden die Tweede Wereldoorlog wel meegemaakt. Toen hij voor de Utrechtse kantonrechter moest verschijnen vanwege het weigeren van de militaire keuring schreef zijn vader (1916) in 1976 aan de officier van justitie:

‘Wij, onze generatie, hebben die afschuwelijke Tweede Wereldoorlog niet weten te voorkomen, moet de nieuwe generatie van onze kinderen daar nu voor boeten?’ Hij bedoelde: onze politiek leiders hadden geen antwoord toen Hitler in 1933 aan de macht kwam, wij hebben de andere kant op gekeken, en nu moet de nieuwe generatie zich opnieuw voorbereiden op het voeren van afschuwelijke oorlogen omdat de politiek geen werk maakt van vrede.
_(WdH)

Bronnen:
* Interview: Spraakmakers Radio NPO1 (16 februari 2024)
* Essay De Groene Amsterdammer: Waarom ik pacifist blijf (25 januari 2023)
* Willem de Haan
* Vredesmagazine: Interview met Joris Voorhoeve (nr. 1, 2024) – “Vreest niet: ik ben geen houwdegen, ook al heb ik op defensie gewerkt” mailde oud-minister van defensie Joris Voorhoeve toen we een afspraak maakten voor een interview over de oorlog in Oekraïne. Een gesprek tussen een idealist en een realist. “Niks doen betekent onrecht in stand houden. Maar je moet wel vragen blijven stellen zoals jij doet.”

Beeld: © Peter van Zoest/ ANP (Protestmars van pacifistische jongeren in Den Haag, 5 juli 1966)

Update 21022024: Zie ook Stop de militarisering! (BNNVARA)

Bewustzijn aparte dimensie universum?

‘Ach bewustzijn dat is niet zo bijzonder, dat zijn gewoon een paar hersencelletjes die wat doen’, kreeg cognitief neurowetenschapper Jacob Jolij ooit te horen van zijn practicumbegeleider. Hij zegt dit in zijn onlangs verschenen boek Wat is bewustzijn nou eigenlijk?. Hierin zet hij ‘alle deuren naar wat bewustzijn zou kunnen zijn open. Zijn zoektocht voert de lezer van de neurobiologie naar de natuurkunde, de kwantummechanica, de filosofie en zelfs naar de parapsychologie’. Moeten we bewustzijn eerder buiten het brein zoeken, wellicht als aparte dimensie van het universum, vraagt Jolij zich af.

‘Ik bleek een veel spiritueler aangelegd persoon dan bij mijn rol als harde hersenwetenschapper paste. Het idee dat je bewustzijn een ‘bijproduct’ is van de je hersenactiviteit en dat er niet meer is, leek op zo’n fundamentele manier onverenigbaar met wie ik in de kern ben, dat dat inderdaad niet veel langer goed kon gaan. Het roer moest dus om. Maar ja, hoe dan? Ik heb existentiële vragen. Wie ben ik? Wat is mijn geest? Wat is bewustzijn? Het ‘wetenschappelijke’ standpunt dat je geest is wat je brein doet – eigenlijk de basis waarop de moderne cognitieve neurowetenschap is gebaseerd – ‘voelt’ voor mij verkeerd.
_{(Uit: Wat is bewustzijn nou eigenlijk?)}

In een interview met Marjoleine de Vos, in NRC, gaat het onder meer om wat een van de belangrijkste basisaannames in cognitief wetenschappelijk onderzoek stelt, namelijk dat het brein en de geest feitelijk hetzelfde zijn: ‘The mind is what the brain does’. Jolij interesseert zich voor parapsychologie en voor kwantummechanica – en of je daar iets aan hebt voor het begrijpen van bewustzijn.

‘Wie de woorden ‘kwantum’ en ‘bewustzijn’ in één zin noemt wordt meteen al met pek en veren het gebouw uitgejaagd’, lacht hij.’
_(NRC)

Het idee dat bewustzijn uit de hersenen komt, is bij Jolij, afdelingshoofd van het DataLab Sociale Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen, nooit in de basis beland. Hij heeft daar een wetenschapsfilosofisch probleem mee, maar ook een persoonlijk probleem.

‘Met dat persoonlijke is het uiteraard begonnen. Het idee dat bewustzijn iets bijzonders is en dat je geest iets bijzonders is, zat er bij mij al heel jong in. Je kan toch niet de complexiteit van wat je bent als mens, en de betekenis die alles heeft in de wereld, platslaan tot het bewegen van moleculen in pak ’m beet 1.400 gram hersenmassa? Dat is zo’n enorme reductie.’
_(NRC)

Jolij legt uit wat er bedoeld wordt met bewustzijn. Lichtdeeltjes vallen op een banaan en dan kan je die zien. Maar de ervaring het zien van de banaan is voor hem bewustzijn. Hij noemt ook het kleurenschouwspel, dat door licht door een glas-in-loodraam op de vloer valt. ‘Zonder licht dat door dat raam valt heb je dat kleurenspel niet, is er geen bewustzijn.’ Bewustzijn is voor de neurowetenschapper de ervaring an sich.

‘Ik ben dan ook wel weer voldoende wetenschapper om me te realiseren dat je op basis van een ‘gevoel’ geen harde uitspraken kunt doen over hoe zoiets complex als bewustzijn echt in elkaar zit. Wetenschap is namelijk geen geloof. Ik wil best accepteren dat bepaalde antwoorden die ik zoek fundamenteel onbewijsbaar zijn, maar om blindelings álles aan te nemen, gaat mij ook weer te ver. Er zijn namelijk best verschijnselen waar je ‘wetenschappelijke’ uitspraken over kunt doen, zelfs als dat op het eerste gezicht onmogelijk lijkt.’
_{(Uit: Wat is bewustzijn nou eigenlijk?)}

Als het nu eens waar zou zijn, het komt vast te staan: wij zijn ons brein, dan zou Jolij teleurgesteld zijn, want dan blijft bewustzijn bestaan, maar is het wel heel beperkend voor zaken als vrije wil, keuzevrijheid, betekenis.

‘Bewustzijn is een breed en fascinerend onderwerp waar zeer veel mensen, uit alle tijden en alle windstreken, zich over verwonderd hebben. Onze tocht brengt ons dan ook langs verschillende wetenschapsvelden: filosofie, psychologie, biologie en ook een aardige portie natuurkunde. En in een zoektocht naar wat bewustzijn is, zul je soms flinke omwegen moeten maken om meer te leren over de vakgebieden en zienswijzen die je niet zo goed kent.’
_{(Uit: Wat is bewustzijn nou eigenlijk?)}