De onmiskenbare Joodse identiteit van Jezus

In zijn boek Jezus – Reconstructie en revisie schrijft theoloog Henk Bakker over de bronnen die er over het leven van Jezus zijn, zoals de evangelieboeken en geschriften die daar direct en indirect verband mee houden. Ook geeft hij een reconstructie en interpretatie van opvattingen die in de loop van de eerste eeuw over Jezus zijn ontstaan. Hij zegt goed te luisteren naar Nederlandse en internationale onderzoekers die belangrijke bouwstenen voor het onderzoek naar de historische Jezus hebben aangedragen. Bakker ziet ook om naar (een deel van) de bronteksten om in het licht van recente discussies opnieuw gericht naar de bronnen te vragen.

Volgens de auteur hebben christenen de neiging om Jezus’ identiteit buiten het Jodendom te verankeren, in aannames over Gods eeuwige op-Zichzelf-zijn, of sterker nog: in de grenzeloze verbeelding van modieuze theologie.

‘Jezus’ Jood-zijn is vrij snel na zijn dood en opstanding ondergeschikt gemaakt aan een hogere identiteit, die tot speculeren uitnodigde. Dit speculeren leidde volgens [theoloog Arnold Albert, PD] Van Ruler tot ‘gedrochtelijkheden’, maar niet alleen in de theologie. Ook werden gedrochtelijkheden bedacht die hun oorsprong hadden in volksreligie en persoonlijke vroomheid. De kerk zelf was hier verantwoordelijk voor, omdat de verankering van haar christologie niet uit te leggen was. Het ging om een hogere wiskunde, vol paradoxen en tegenstellingen, die onnavolgbaar was. Zo leidden gedrochtelijkheden tot gedrochtelijkheden (‘Waar geen goden zijn, daar heersen spoken’, Novalis). Nog altijd zijn er beelden van Jezus die (letterlijk en figuurlijk) van enig verband met het evangelie zijn losgezongen.’
(Deel I, Hfst. 2)

In deel I: Kritisch onderzoek naar Jezus, bespreekt de auteur een aantal visies uit het moderne onderzoek naar de historische Jezus, en geeft een exemplarische inleiding in de discussie, waarbij hij in sommige kwesties aan Nederlandse bijdragen de voorkeur geeft. Dit om de inhoudelijke kwaliteit, daar Nederlandse exegeten en theologen wezenlijk hebben bijgedragen aan het christologisch onderzoek.

‘[De joods-Duitse theoloog en godsdienstfilosoof, PD] Franz Rosenzweig schreef dat de historische Jezus onze geïdealiseerde Jezus altijd van zijn sokkel zal stoten. Mentale fabricages die in fantasieën wortelen – hoe oprecht en gemeend ook – en niet in historische christelijke bronnen, hebben in het christelijk belijden niets te zoeken. Om aan de schijn voorbij te komen heeft de christelijke kerk een Joodse historische bedding nodig, niet alleen bij haar exegese, maar ook bij haar handelen in het heden.’
(Deel II, Hfst. 9)

Het tweede deel van het boek is getiteld: Getuigen van het eerste uur. Het gaat de auteur daarin om vroege teksten die vertellen wat christenen hebben meegemaakt, wat Jezus volgens hen zei, deed en teweegbracht, en hoe zij die gebeurtenissen binnen de Joodse wereld van toen betekenis gaven.

‘Jezus – Reconstructie en revisie. Het poogt een reconstructie en revisie te geven van de persoon, de geschiedenis en de betekenis van Jezus. Reconstructie en de revisie zijn met het historisch onderzoek gegeven. Een reconstructie van de gebeurtenissen die plaatsvonden, waaronder Jezus’ woorden en daden, is uitgebreid aan de orde geweest. Ik heb daarbij steeds naar gebeurtenissen, ervaringen en duidingen teruggevraagd, zoals bij Jezus’ conflict in de tempel, maar ook bij zijn doop en zijn dood. In mijn methodologie heb ik uitgelegd dat historische reconstructie en narratieve betekenisgeving niet los van elkaar kunnen worden gezien.’
(Deel II, Hfst. 9)

Volgens Wolter Huttinga, in Trouw, brengt dit boek je ‘dichter op de huid van Jezus’. Volgens deze krant kiest Bakker een helder en consequent uitgangspunt om over Jezus’ identiteit te spreken en was Jezus een Joodse man die in de brede stroom aan Joodse verwachtingen stond over het komen van God tot zijn volk Israël. ‘Zo en niet anders kunnen we aan hem recht doen,’ aldus Trouw, dat het boek 4 **** geeft.

‘Dus overal waar het denken en spreken over Jezus los komt te staan van deze Joodse bedding wordt verraad gepleegd aan wie Jezus werkelijk was. Niet alleen aan zijn concrete menszijn, maar juist ook aan de specifieke manier waarop zijn relatie tot God ervaren en beleden werd, door hemzelf en door de gelovigen van de vroege kerk.’
(Trouw)

Hoe wetenschappelijk het boek ook is, aldus Tjerk de Reus in het Friesch Dagblad, het is zeker ook geschikt voor een breder publiek dan alleen vakgenoten. Wie er voor wil gaan zitten, wordt met dit boek rijk beloond.

Bakker vertelt vanuit de context van het Israël van toen, en je ziet het voor je ogen gebeuren: Jezus’ optreden, zijn omgang met mensen en natuurlijk zijn verkondiging. Tegelijk zorgt de brede blik van Bakker ervoor dat het inzicht in Jezus, ondanks alle complexiteit, een heldere theologische diepgang krijgt.
(Friesch Dagblad)

Jezus – Reconstructie en revisie | Henk Bakker | KokBoekencentrum | 296 blz. | € 27,50 | E-book € 14,99 | ‘Wie altijd al een goed boek over Jezus had willen lezen, moet nu zijn slag slaan. Deze week [22 september 2020, PD] verscheen Jezus – Reconstructie en revisie, geschreven door Henk Bakker, theoloog aan de Vrije Universiteit. Een verrassend en informatief boek.’ (Friesch Dagblad)

Zie ook:
* Dit boek brengt je dichter op de huid van Jezus (Trouw)
* Theoloog Henk Bakker denkt breed: het gaat om de joodse Jezus (Friesch Dagblad)

Beeld: Cover Jezus – Reconstructie en visie (detail)

In Israël vrede op Jom Kipoer 2025

Column – Die dag, op Jom Kipoer in 2025, breekt als donderslag bij heldere hemel definitief de vrede uit tussen Israël en de Palestijnen. Het Israëlisch parlement ziet het licht en durft zelfverzekerd op de Eeuwige te vertrouwen.

De vijf jaren ervoor zijn de Tora en de Talmoed uitputtend bestudeerd door de Commissie voor Vrede onder leiding van de voorzitter van de Knesset. De opdracht van het parlement was destijds om in de joodse geschriften te zoeken naar een ultieme oplossing voor het conflict tussen Israël en de Palestijnen. Een van de eyeopeners bleek een oude tekst uit de Talmoed. Daarin concludeert de joodse wetgeleerde Hillel dat de samenvatting van de hele Tora erop neerkomt ‘dat wat jij niet wil dat jou wordt aangedaan, je dat je naaste niet aandoet’. Volgens Hillel is de rest ‘commentaar’.

Voor de commissie was het alsof de Eeuwige sprak en daar Zijn woord heilig is, kon zij er niet onderuit om er daden aan te verbinden. Ook die werden gevonden in de geschriften. Nooit eerder klonken woorden zo overtuigend. De Talmoed beveelt ‘vreedzaam samenleven aan, verdraagzaamheid, respect voor kennis en verbeelding, eerbetoon aan woorden en hun melodie’.

De commissie besefte dat de noachitische geboden (een wet in de Tora voor niet-joden) voor de gehele mensheid gelden. De gedachte hierbij is dat alleen als iedereen, Jood en niet-Jood, dus ook de Palestijnen, zich aan deze geboden houden, een goede samenleving mogelijk is.
Ook begreep men de tekst van de ethische geloofsbelijdenis in de Hebreeuwse Bijbel nu beter. In Micha 6:8 staat: ‘Hij heeft u, o mens, bekend gemaakt wat goed is en wat de HEERE van u vraagt: niets anders dan recht te doen, goedertierenheid lief te hebben en ootmoedig te wandelen met uw God.’ En bovendien, zoals Amos Oz in de 20^e eeuw schreef: ‘God is de grote wetgever in de hemel’.

Eveneens werd de gezaghebbende Misjnee Tora, ook wel de Tweede Tora genoemd, opnieuw uitgeplozen. Hierin definieert rabbijn en rechtsgeleerde Maimonides algemene gedragsregels en stelt dat ‘wie zich aan deze leefregels houdt omdat hij ze logisch vindt, een chacham oemot haolam (niet-Joodse wijze mens) is. Wie de regels naleeft omdat ze door de Eeuwige gegeven zijn, is een chassied oemot haolam (niet-Joodse getrouwe) en maakt deel uit van de olam haba (toekomende wereld)’.

In 2025 passen de joden in Israël eigenlijk toe wat in hun eigen Tora en Talmoed al eeuwen geschreven staat. Tot dan toe deden zij, in het ruim zeventig jaar durende conflict, de Palestijnen aan wat ze zelf niet wilden dat hun aangedaan werd. De Palestijnen deden hetzelfde. Zo duurden conflicten, geweld en oorlog voort. Decennialang lagen er hoge muren voor de vrede.

Deel uitmaken van ‘de toekomende wereld’. Dat geeft de doorslag bij het Israëlische parlement. Het grenzeloze conflict tussen Israël en de Palestijnen eindigt nu definitief, anders zou er geen sprake kunnen zijn van een toekomende wereld, niet alleen niet voor Israël, maar ook niet voor de Palestijnen.

In het diepste geheim voerden de Commissie voor Vrede en de Palestijnse Autoriteit gesprekken met elkaar op basis van de geschriften. De commissie voelde zich er in hoge mate door bezield en vond de juiste woorden. En weerklank bij de Palestijnen. Israël zal nu deel uitmaken van de toekomende wereld.

Foto: Hosny Salah (Pixabay)

‘Vrede heeft te maken met dialoog’

‘Het eindigt altijd met dat ze aan tafel zitten. Waarom beginnen ze daar niet mee?’ – Door wat er gebeurt in Israël en de omringende landen is er veel antisemitisme, terwijl joden in Nederland niets te maken hebben met politiek in Israël, stelt rabbijn Navah-Tehila van de Liberaal Joodse Gemeente Utrecht (LJG). ‘Dat is alsof je moslims hier aanspreekt op daden van IS.’ Navah-Tehila noemt de situatie in Israël heel pijnlijk voor èn Palestijnen èn Joden.

In de serie Utrecht gelooft, is DUIC in gesprek met de geestelijk leiders van de stad. In april met rabbijn Navah-Tehila en Lonie Querido van de LJG. Navah-Tehila (76) zegt ‘ontzettend liberaal en rebels’ te zijn. In het interview, door Mirte van Eysden, zegt de rabbijn meer van mensen te houden dan van regels. ‘Al het leven is heilig en we moeten dus ook met respect met het leven van anderen omgaan.’

‘Als er gepraat wordt over gelijkwaardigheid en het is er niet, dan ga ik daarvoor staan.’

Het jodendom gaat voor de rabbijn over moreel en ethisch omgaan met de medemens en de natuur, want jodendom is niet alleen religie, maar ook cultuur: muziek, kunst, literatuur en poëzie.

‘Het is een spirituele en praktische leer van menselijke waarden en normen. (…) De meeste mensen leven daar [in Israël] seculier, maar de Israëlische wet is een orthodoxe wet. Dat vind ik kwalijk. Waarom moet ik leven volgens wetten waar ik niet in geloof? Ik ben niet orthodox en ook niet politiek. Het gaat me aan het hart, het raakt mijn ziel. Er zijn aan beide kanten gewoon mensen die willen leven.’

Voor Navah-Tehila – inmiddels met emeritaat maar nauw betrokken bij de gemeente – was rabbijn-zijn een manier om alles te combineren: spiritualiteit, muziek en kunst.

‘In Griekse tijden was dat heel normaal. Het hoorde allemaal bij elkaar. Ware religie ís alles bij elkaar. Een verdeling is kunstmatig en typisch voor deze tijd.’

De rabbijn zegt niet gelovig te zijn, maar vertrouwend. Haar geloof gaat dieper dan het praten erover, want dat voelt voor haar als een doodlopende weg.

‘De ziel is voor mij heilig. Soms, voor een paar seconden, voel ik iets en dat is wat wij noemen ‘God’ of het ‘goddelijke’. Het is een gevoel van vrijheid en vreugde en een gevoel dat er leven is.’

Interreligieuze dialoog is belangrijk voor Navah-Tehila. De rabbijn is al lang actief bij de dialooggroep in Utrecht. Dat is wat zij heel belangrijk vindt, omdat vrede te maken heeft met dialoog.

‘Als twee landen ruzie hebben, gaan ze vechten, soldaten gaan dood. Ze geven hun leven en voor wat? Het eindigt altijd met dat ze aan tafel zitten. Waarom beginnen ze daar niet mee? Er zijn veel kwade krachten in de wereld, maar wat mij hoop geeft is te weten dat een klein beetje licht tegen heel veel duisternis kan. Dus steek een kaars aan in een donkere kamer.’

Zie:

* ’Ik ben liberaal en rebels’ – DUIC (In papieren krant, nr. 79, april 2019. In een van de komende dagen is deze aflevering ook digitaal te lezen, via DUIC ISSUU.)

Foto: Jeruzalem – Stefano Rocca (EyeEm Getty Images / EyeEm)

Verenigde Naties binnenkort in oorlog met God?

Zolang de Bijbel als leidraad gekozen wordt voor politieke vraagstukken, wint de religiegekte die – op grond van Gods vermeende toezeggingen – niet voor vreedzame oplossingen kiest maar voor polarisatie. God is er blijkbaar niet voor alle mensen.

Daar heeft niet iedereen een boodschap aan. ‘De natiën onder aanvoering van de Verenigde Naties, stevenen af op een confrontatie met de God van Israël,’ zegt Pillar of Fire en vraagt zich af of we wel beseffen wat de consequenties zijn van het stichten van een Palestijnse Staat. ‘Het is belangrijk dat we in eerste instantie ons laten leiden door Gods Woord. Een keuze om Jeruzalem te delen zal voor elke natie die dit zal doen, vreselijke gevolgen hebben,’ dreigt Jack van der Tang, directeur van Pillar of Fire.

Onafhankelijke Palestijnse staat
Volgens de Turkse premier Recep Tayyip Erdogan is de erkenning van de Palestijnse staat echter geen optie, maar een verplichting. Op het hoofdkwartier van de Arabische Liga in het Egyptische Caïro zei hij dat ‘het tijd is om de Palestijnse vlag te hijsen bij de VN. Laat die vlag het symbool van vrede en gerechtigheid in het Midden-Oosten zijn.’
Rusland zal de Palestijnse president Mahmoud Abbas steunen als hij op 20 september aan de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties zal vragen om een onafhankelijke Palestijnse staat te erkennen.
Premier Rutte vindt dat een onafhankelijke Palestijnse staat alleen tot stand kan komen door onderhandelingen met Israël. Dat zei hij na een gesprek met Abbas.

Moslims
Maar wat de internationale politiek ook wil, zolang de Bijbel als leidraad gekozen wordt voor politieke vraagstukken, wint de religiegekte. Pillar of Fire is een van die vele dwaasheden. Moslims kijken blijkbaar de verkeerde kant uit: ‘Als moslims richting Mekka bidden vanuit Jeruzalem, doen zij dat zelfs met hun achterste naar de Gouden Koepel,’ schampert Van der Tang.
Volgens hem wordt ‘Jeruzalem geen enkele keer genoemd in de Koran. Verder heeft de geschiedenis aangetoond dat Mohammed nooit Jeruzalem heeft bezocht en gestorven is voordat Jeruzalem was veroverd door de Moslims. Dus is er geen enkel belang voor de Islam om de Tempelberg in hun bezit te willen houden.’

Pillar of Fire dreigt weer: ‘Als ons land uiteindelijk ook zal kiezen voor een Palestijnse Staat zal dat ook voor Nederland ernstige gevolgen hebben volgens het Woord van God.’

Zie: Profetie van Zacharia wordt voor onze ogen vervuld

Illustr: Pillar of Fire