Veranderende inzichten over bewustzijn

Filosoof Jessica van der Schalk en journalist Wouter van Noort voeren gesprekken met pioniers en denkers die maar een ding voor ogen hebben: een betere toekomst. Er is nogal wat aan het verschuiven, veranderen en kantelen de laatste tijd. We kunnen gelukkig alvast iets meekrijgen van wat er de komende jaren op ons afkomt, én wat we daarmee kúnnen. Via de podcast Future Affairs van NRC Audio. Vanaf vandaag is daar de vijfdelige podcast-serie Het mysterie van bewustzijn te beluisteren. Een onderzoek naar veranderende inzichten over één van de moeilijkste vraagstukken van de wetenschap.

Mysteries van bewustzijn
Wat is ons bewustzijn? – Een zoektocht langs het brein, mystieke ervaringen, psychedelica, filosofie, evolutiebiologie en zelfs de kwantumfysica voor een antwoord op de vraag: wat is ons bewustzijn? Hoe kan het dat wij een ervaring hebben? In vijf afleveringen onderzoeken Van Noort en Van der Schalk met wisselende gasten de mysteries van het bewustzijn.

Wetenschappelijke revolutie
Vorig jaar was bij NRC al de podcast Hersenwetenschap en het mysterie van bewustzijn te beluisteren, met hoogleraar psychiatrie Sarah Durston.

‘In de neurowetenschap blijft één onderwerp een groot mysterie: wat is bewustzijn? Hoeveel scanners en data onderzoekers er ook tegenaan gooien, een sluitende verklaring is er niet voor het feit dat we de wereld ervaren zoals we die ervaren. Volgens Durston is het daarom tijd voor een radicaal andere blik op ons bewustzijn. Er broeit volgens haar een wetenschappelijke revolutie die de komende jaren veel op zijn kop kan zetten.’

Verandering van tijdperk
Volgens Future Affairs leven we niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk.

‘In Future Affairs gaan journalist Wouter van Noort en filosoof Jessica van der Schalk in gesprek met pioniers en denkers over een betere toekomst. Technologie, klimaatverandering, de pandemie: er is nogal wat aan het verschuiven, veranderen en kantelen de laatste tijd. Hoe verandert dat de relatie tussen mens en machine, en tussen mens en natuur? In deze serie vangen we een glimp op van wat er de komende jaren op ons afkomt.’

Beluister Podcast: Future Affairs – vanaf vandaag – met de hosts Van Noort en Van der Schalk. Van Noort kijkt, leest, luistert en vraagt zoveel mogelijk over technologie, klimaatverandering, nieuwe manieren van leven en systeemtransformatie. En deelt die oogst elke zaterdagochtend.
Van der Schalk werkt bij FreedomLab, een Amsterdamse denktank. Hierin kijkt zij onder meer naar hoe technologie de toekomst van werk verandert, hoe onderwijs daarop anticipeert en hoe technologie ook in het onderwijs zelf een steeds prominentere rol inneemt.

Beeld: John Hain (Pixabay)

Brain Uploading als menselijke verrijzenis

Verrijzen deed Jezus beter. Met lichaam en brein vol bewustzijn voorbij de cloud naar de hemel. Met Brain Uploading kom je niet verder dan de cloud. Willen je hersens daar nog iets voorstellen dan moet wel je hele lichaam mee, want zonder lichaam kan je niet denken en verlies je je bewustzijn en persoonlijkheid. Je wordt een eeuwigdurende computer die van alles kan maar zonder bewustzijn en persoonlijkheid. Zelf ben je dus digitaal dood, niet meer dan een machine. Dit rijst op als ik VN van januari 2020 lees. Brain Uploading als menselijke verrijzenis. Bijna religieus speelt futuroloog Ray Kurzwell hiermee.

‘Kurzweil is de profeet van de singulariteit, de filosofie die in de nabije toekomst een eindeloos snelle technologische innovatie voorziet waarin mens en machine volledig fuseren. Levenden worden onsterfelijk, de doden worden opgewekt, om te beginnen Kurzweils vader. Al jaren bewaart hij daarom in een grote loods alle documenten, foto’s en bezittingen van Kurzweil senior. Een artificiële intelligentie (AI) die de cognitieve capaciteit van mensen ver zal overstijgen, een ‘superintelligentie’, moet al deze analoge data inscannen om zijn vader een digitale wederopstanding te geven.’ (Trouw)

De (joods-)christelijke cultuur lijkt nog altijd van grote invloed op sommige wetenschappers. Blijkbaar willen zij uiteindelijk eeuwig leven en als God dat (nog) niet voor ze verwerkelijkt, dan proberen ze Jezus te volgen: opstijgen naar het eeuwige leven en als dat niet naar de hemel kan, dan maar in de cloud proberen. Maar verrijzen is veel meer dan simpel Brain Uploading. Cultuursocioloog Siri Beerends schrijft over Online en onsterfelijk: voor altijd verder leven in de cloud.

‘Techmiljardairs als Mark Zuckerberg en Elon Musk zijn al jaren bezig met het ontwikkelen van interfaces om onze hersenen over te zetten op een computer. Zo zouden we eeuwig kunnen voortleven. Maar wat moeten we ons voorstellen bij een digitaal bestaan zonder einde? En wát leeft er precies voort?’ (VN)

De Braziliaanse hersenwetenschapper Miguel Nicolelis koppelde brein en machine, en hersenen onderling, en laat volgens Trouw zelfs zien dat het brein de ware schepper is van het universum. De schepper!

‘Alles wat zich aan ons voordoet is door het brein gecreëerd, het brein is de ‘ware schepper’. Tijd en ruimte bestaan niet als zodanig, maar zijn constructen van het brein, die onze evolutie en ons overleven mogelijk hebben gemaakt.’ (Trouw)

Volgens Beerends is een van de misvattingen dat, wanneer je iemands hersenen overzet op een digitale drager, persoonlijkheid en bewustzijn automatisch meeverhuizen.

‘Onder invloed van technologieën als fMRI en EEG zijn we onze identiteit steeds meer gaan ophangen aan ons brein. De theorie dat wij een klompje zenuwcellen zijn met een bewustzijn dat zich in onze hersenen bevindt, wordt vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines ontkracht.’ (VN)

Filosoof en psycholoog Pim Haselager, hoofdonderzoeker bij het Donders Instituut voor Brein, Cognitie en Gedrag en universitair hoofddocent Kunstmatige Intelligentie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, vindt dat we tegenwoordig te neurocentrisch denken:

‘Ik ontken niet dat het brein een rol speelt bij alles wat ik doe, maar dat geldt ook voor mijn lichaam en mijn omgeving. Zo blijkt het metabolische systeem in ons lichaam ook cognitief heel belangrijk te zijn. We moeten niet denken dat bewustzijn, geheugen, persoonlijkheid en waarneming gelokaliseerd zijn in één onderdeel van onszelf.’ (VN)

De Amerikaanse neurowetenschapper Alva Noë weidde een heel boek aan de misvatting dat bewustzijn en persoonlijkheid in onze hersenen zouden zitten. In We zijn toch geen brein? legt Noë uit dat bewustzijn iets is wat we doen in dynamische interactie met de wereld om ons heen.

‘Om het leven te kunnen ervaren, zijn we afhankelijk van de samenwerking tussen hersenen, lichaam en een betekenisvolle omgeving. Zonder deze verknoping kunnen we de wereld niet bewust ervaren. Waarschijnlijk blijft er dus maar een gedeelte van je over wanneer alleen je hersenen worden overgezet op een digitale drager.’ (VN)

Volgens kunstmatige intelligentie-experts zoals David Watson worden de overeenkomsten tussen mensen en zelflerende computersystemen schromelijk overdreven.

‘Zowel binnen als buiten zijn vakgebied worden ten onrechte menselijke eigenschappen zoals bewustzijn, intuïtie en empathie toegedicht aan computers.’ (VN)

Aan het slot van haar artikel is Beerends zeer uitgesproken:

‘Voor toekomstige generaties zal het een zegen zijn dat hun bewustzijn niet gekopieerd kan worden. Dan zijn ze zich in elk geval niet bewust van hun existentiële leegte wanneer ze ronddwalen in de cloud als datamelkkoe voor een handjevol techbedrijven.’ (VN)

Bronnen o.a.:
* VN: Online en onsterfelijk: voor altijd verder leven in de cloud
* Trouw: De ware schepper van onze wereld? Ons brein
* Trouw: Kunstmatige intelligentie: De nieuwe God die ons onderwerpt

Foto: Kerrie Grist looks at a real human brain being displayed as part of new exhibition at the @Bristol attraction on March 8, 2011 in Bristol, England – Matt Cardy/Getty Images

_{Update: 14 02 2024 (Lay-out)}