Mystiek is de diepe essentie van het geloof


De koningin van de wetenschappen, Theologie, is op sterven na dood. Een ‘uitdovende ster’, zo beschrijft hoogleraar theologie, Matthias Smalbrugge, haar in Trouw. De academische theologie heette ooit Koningin der Wetenschappen, nu is zij ‘een randverschijnsel binnen de academie’. – Terecht, we kunnen beter naar die eeuwige ster kijken: Mystiek. Mystiek is de echte koningin. Door haar zie je het onzichtbare, leer je dieper kijken, gaat een diepere laag voor je open. Dat ervaarde ik onlangs in het Dominicanenklooster in Huissen.

‘Mystiek laat God geboren worden in je ziel’
(Meister Eckhart)

Immanuel Kant
In de achttiende eeuw stelde filosoof Immanuel Kant (1724 – 1804) dat de theologie niet aan de universiteit thuishoort: ‘Het uitgangspunt is immers de ratio’. En aan de universiteit is de ratio nu eenmaal de grond die alle wetenschappen met elkaar delen. Smalbrugge pleit helaas toch voor de ratio: ‘Willen wij de theologie behouden, laten we dan proberen het echte intellectuele debat nieuw leven in te blazen.’ – Vooral niet doen dus, dat ‘intellectuele debat’. Zeker niet als je jezelf wilt leren kennen.

Mystiek mysterieus?
Mystiek is levenswijsheid. Het is de weg naar ‘worden wie je bent’, tot zelfverwerkelijking: de ervaring van mystici uit alle tijden en culturen. Mystiek heeft voor velen een mysterieuze bijklank, maar als je die ervaart en voelt, besef je al gauw de waarde ervan. Mystiek is bovendien in alle religies te vinden. Zij is de diepe essentie van het geloof. Terwijl theologie God verstandelijk benadert, laat mystiek ‘God geboren worden in je ziel’, zoals Meister Eckhart dat zo mooi beschrijft. In het Dominicanenklooster volgde ik de Driedaagse ‘De mystieke blik’ – Meditatief leren kijken en zien.

Je ontwikkelt een mystieke blik
‘Je leert dieper te kijken, voorbij je eerste of tweede indruk. Je gaat onder en achter je ideeën, oordelen of inzichten kijken. Pas dan zie je vorm, kleur, perspectief en beweging. Je ziet dingen die je op het eerste gezicht nog niet zag. Er gaat een diepere laag voor je open. Je ontwikkelt een mystieke blik.’
(Frans Croonen, Dominicanenklooster Huissen, Driedaagse ‘De mystieke blik’ – Meditatief leren kijken en zien)

Visio Divina: de mystieke blik
De ‘driedaagse’ is nauwelijks te beschrijven, wel te ervaren, te doen. Het is meditatief kijken en zien. Croonen verpakt de ‘mystieke blik’ in een zorgvuldig samengestelde driedaagse, die herhaaldelijk gegeven wordt het klooster. Croonen overweegt een vervolg, waarbij je naast beelden, ook teksten leest op dezelfde manier als Visio Divina: Lectio Divina.


Programma Meditatief leren kijken en zien

Spirituele reis
‘We starten deze retraite met een verdiepende inleiding en gaan daarna aan de slag met verschillende kijkoefeningen. Je maakt daarbij een boeiende spirituele reis langs de meest uiteenlopende beelden en afbeeldingen: schilderijen, beeldende kunst, iconen, glas in lood, foto en zelfs video. Naast stilte en het leven op het kloosterritme zijn er ook momenten van uitwisseling. Daarin leer je je geraaktheid onder woorden te brengen en te delen, en je tegelijkertijd te laten inspireren door de blik van anderen. Want ook hier geldt dat ‘twee meer zien dan één’.’
(Frans Croonen)

Transformatie
Gemiddeld staat een museumbezoeker negen seconden stil bij een kunstwerk. In de meditatie kijk je – veelal met open ogen – langere tijd naar een beeld of kunstwerk dat je zelf kiest of hebt meegenomen. In vier stappen.
– Kijk (wat zie je?)
– Overweeg (wat roept het beeld bij je op.)
– Bid (= ogen dicht, aandachtig de blik richten op je eigen innerlijk.)
– Schouw (contemplatief, je beschouwt het associatief, je gaat er een relatie mee aan, je probeert voorbij je zintuigen te komen. Je ondergaat een intieme persoonlijke ervaring, er vindt – wat in de mystieke traditie transformatie wordt genoemd – een verandering bij je plaats.)

Als je alle tijd neemt…
‘We leven meestal haastig, zijn druk met allerlei dingen en ook snel afgeleid. Dat maakt dat we vaak maar oppervlakkig om ons heen kijken. Maar als je alle tijd neemt om je ogen te laten ronddwalen gebeurt er iets nieuws.
(Frans Croonen)

…gebeurt er iets wat je leven kan veranderen
Het is echt wonderlijk hoe je deze stappen kunt ervaren. Wat er in jezelf gebeurt, je gaat steeds meer zien, voelen, tot ontroering toe. Het beeld raakt jou. – Als we die ervaring in de kleine groep delen, komt de ontroering terug, komen (verstopte) gevoelens en ervaringen op. Er gebeurt iets dat nauwelijks is te zeggen. Het voelt licht ‘ontwrichtend’. Diep vanbinnen ben je je ervan bewust dat er iets is gebeurd wat je leven verandert. Transformatie.

Evelyn Underhill schreef Mystiek
Ik lees – niet toevallig, het viel me toe – Mystiek (Evelyn Underhill). Van dit spirituele boek nam ik kennis in de Woudkapel in Bilthoven. Jean-Jacques Suurmond hield er een interactieve lezing over. Hij vertaalde en bewerkte Mystiek, dat als ondertitel draagt: Hoe God werkt in de mens. Wonderlijk hoe mooi dit prachtige, toegankelijke boek aansluit bij de driedaagse in Huissen. De mystieke intuïtie van de kunstenaar heeft trouwens Underhills bijzondere belangstelling.


Twee versies van de cover… Die met die ‘roos’ blijkt de uiteindelijke versie…
(Update: 10 11 2023)

De nooit uitdovende belangstelling voor spiritualiteit
‘Het woord ‘mystiek’ komt vaan het Griekse muo en duidt op iets wat juist onder de oppervlakte is verborgen, zoals een spier onder de huid. (…) Underhills centrale stelling is dat, onder het gewone alledaagse bewustzijn, ieder mens een spiritueel besef heeft: ‘het vonkje van de ziel’. Het verklaart de nooit uitdovende belangstelling voor spiritualiteit, in welke vorm dan ook.
Af en toe wordt dat spirituele besef wakker en vangen we een glimp van onze bestemming op. We vergeten onszelf en worden een met bijvoorbeeld een geliefde, de natuur of muziek. Zulke eeuwigheidservaringen (‘Ik vergat de tijd’) zijn voorproefjes van de eenwording of vereniging met God. Ze blijven ons bij als momenten die kleur en diepgang aan het bestaan geven.
(Uit: Mystiek, Evelyn Underhill)

Bronnen:
* Trouw, Tijdgeest: Red de theologie, ‘de koningin der wetenschappen’ / Theologie: een uitgedoofde ster? (Matthias Smalbrugge, 28 oktober 2023)
* Frans Croonen, Dominicanenklooster Huissen, Driedaagse ‘De mystieke blik’ – Meditatief leren kijken en zien
* Mijn ervaringen in het Dominicanenklooster, Huissen (25 – 27 oktober 2023)
* Mystiek, Evelyn Underhill – Hoe God werkt in de mens | Vertaald en bewerkt door Jean-Jacques Suurmond | Paperback met flappen | 496 blz. | 1e druk 2022 | (2e druk 2023) | € 32,99

FRANS CROONEN (‘s-Hertogenbosch, 1977) studeerde cultuurfilosofie aan de Universiteit Maastricht en vertrok na zijn afstuderen naar Nijmegen voor een verdiepingsjaar theologie aan de Radboud Universiteit, met een beurs van de stichting Thomas More. Trad in een klooster, maar vervolgde zijn weg in het bedrijfsleven en later in de zorg. Vond de liefde van zijn leven aan een Chinese rijsttafel. Meer info: www.zinenzijn.nl

EVELYN UNDERHILL (1875-1941), had al jong mystieke gewaarwordingen maar kende niemand die haar daarin kon begeleiden. Om haar ervaringen beter te begrijpen, stortte ze zich met enorme denkkracht en energie op de in haar tijd halfvergeten mystici. Haar boek verscheen in 1911 onder de titel: Mysticism, A Study in the Nature and Development of Man’s Spiritual Consciousness. Het vestigde in de Engelstalige wereld in één klap haar naam als autoriteit op het gebied van mystiek. Werd die sinds de Verlichting voornamelijk als een exotisch religieus zijspoor gezet, sinds dit boek wordt mystiek breed erkend als de diepe essentie van het geloof.

Vertaler JEAN-JACQUES SUURMOND (1950) is theoloog en gestalttherapeut. Brede bekendheid kreeg hij door zijn columns in dagblad Trouw en zijn boeken over spiritualiteit. Begonnen in de pinksterbeweging, is hij geboeid door de werking van God, wat onder meer leidde tot een proefschrift aan het Fuller Theological Seminary, Pasadena. Tegenwoordig heeft hij een praktijk voor supervisie en begeleiding.

Beeld: Bornia, 2012 (PD)
Citaat Meister Eckhart: Jason Valendy
Beeld Programma: Jahweh, mijn God, wat bent u groots – Marc Chagall – glas-in-loodramen in de Saint-Etienne-kerk in Mainz. (amazon.fr.)
Foto Frans Croonen: zinenzijn.nl

Zin. Zoeken. Vinden. De weg.

Boekrecensie: Geestkracht – Frans Croonen. Geestkracht is een inzichtelijke en aantrekkelijk geschreven geschiedenis van zingeving en spiritualiteit in de afgelopen decennia in Nederland. Maar dat niet alleen. Het gaat diep in op zin zoeken en de weg vinden. In vier hoofdstukken onderzoekt cultuurfilosoof en geestelijk begeleider Croonen zingeving en spiritualiteit: Zin. Zoeken. Vinden. De weg.

De filosoof ziet in ons spirituele landschap een ‘boeiend transitieproces dat zich nog volop aan het voltrekken is’. Daarnaast vertelt hij inspirerend over hoe hij gestalte geeft aan zijn werk als geestelijk begeleider. Een boeiende reisgids die veel wegen bewandeld, met als toegift zeven wegwijzers voor op je eigen levensweg.

Betekenis en bestemming
De auteur beschrijft zingeving als ‘zoeken naar betekenis en bestemming’. Het is vooral een proces van bewustwording. Inmiddels een belangrijk thema binnen de positieve psychologie en op het werk. Maar eveneens binnen de marketing, waar een managementgoeroe leiders en bestuurders oproept zingeving en betekenis centraal te stellen en groei en winst secundair. De nadruk in onze maatschappij op perfectie is al te groot. Het leven moet steeds maar ‘mooier, sneller en beter’ gaan. Met de ‘mindere en moeilijke kanten van ons bestaan’ kunnen veel mensen echter slecht omgaan.

Idealen, visioenen en dromen
In Geestkracht vertelt Croonen dat de grote, richtinggevende verhalen niet meer voldoen. Het zijn allemaal kleine verhalen geworden die voor ieder individu een eigen waarheid bevat en ‘iedere waarheid is evenveel waard als de andere’. In de menselijke geschiedenis is een einde gekomen aan de ideologische vooruitgang. Oude levensbeschouwelijke beschouwingen en idealen vervagen. De meritocratie komt opzetten: de mens wordt nog slechts gewaardeerd om zijn prestaties.

In dit boek zoekt hij – en vindt – interessante antwoorden op de vraag hoe zingeving en spiritualiteit kunnen bijdragen aan een nieuw leven inblazen van geestkracht. Idealen zijn ervoor nodig, visioenen en dromen. Die kunnen immers leiden tot een nieuw groot verhaal dat mensen met elkaar verbindt en richting geeft aan de toekomst.

Het nieuwe geloven
Het gat dat de ontkerstening heeft geslagen is niet gedicht, zegt de auteur. We willen weer zin zoeken, zowel in ‘het kleine en alledaagse’ als naar ‘wat ons ten diepste beweegt of draagt’. Er ontstaat een zoektocht in alle richtingen naar ‘het nieuwe geloven’. Van alles wordt hierbij gehaald: astrologie, boeddhisme, sjamanisme en esoterie; dromen, edelstenen en energie op bijzondere plekken. De zoektocht wordt ook door de commercie omarmd die dat vormgeven door een scala aan business- en vele andere coaches. Nieuwe, seculiere, rituelen ontstaan, zoals stille tochten en het klappen voor passerende rouwauto’s. Het zoeken naar het ‘zelf’ staat centraal, maar vergeten we intussen niet het gemeenschappelijke hoger doel?

Bronnen van geestkracht
We hebben spiritualiteit nodig, ‘het zusje van zingeving’. ‘Spiritus’ betekent ‘geest’ of ‘ziel’, de kern van wie je bent. Spiritualiteit helpt je diepste kern ontdekken en verkennen. Het brengt beweging, daagt uit en werkt verbindend. Traditionele vormen van spiritualiteit veranderen, worden anders-religieus, of seculier. Progressieve katholieken beginnen de Acht Mei Beweging, gelovigen worden meervoudig religieus, er ontstaat een lappendeken aan christelijke spiritualiteiten. Seculiere bronnen van geestkracht worden actief. Stadskloosters ontstaan, in meer of mindere mate christelijk of kerkelijk. Kerkelijke en niet-kerkelijke zinzoekers kan je overal vinden. Op zoek naar rust en stilte, naar structuur en balans vanwege de drukte in het leven, naar betekenisvolle inhoud.

Sacrale ruimten
Sommigen worden ‘heel seculier’ en zoeken andere woorden voor God, genade en voorzienigheid. Toch doet de ‘ogenschijnlijke ongodsdienstigheid niets af aan de zingevingsvragen en het religieus verlangen waar een steeds grotere groep mensen mee rondloopt’. Daar zijn ook letterlijk ruimten voor nodig. Plaatsen voor verbinding en verdieping. Voor bezielende bijeenkomsten. Die plekken worden ‘genereuze ruimten’ genoemd: een ruimte die mensen stil laat staan, maar ook in beweging brengt.

Tweeduizend jaar christendom
De auteur deelt zijn eigen levenslijn en al gauw wordt duidelijk dat zijn vindplaats van geestkracht het ‘Rijke Roomsche Leven’ blijkt te zijn. Het is het vertrekpunt van zijn spirituele ontwikkeling dat er uiteindelijk toe leidt dat hij van zingeving zijn werk maakt. De joods-christelijke traditie is de bedding waarin hij staat en rijk genoeg als referentiekader voor zijn innerlijke ontwikkeling.

Hoe ook wij dit kunnen ‘herwaarderen en op een positieve manier kunnen inzetten in onze zoektocht naar geestkracht’ en dus ‘niet voorbijgaan aan de expertise, ervaring en infrastructuur die we in tweeduizend jaar christendom wereldwijd voor elkaar gebracht hebben’, laat Croonen ook zien. De traditie reikt hem iets aan dat onmiddellijk bruikbaar is en dat laat hij vooral in het hoofdstuk Vinden zien. Hierin staat zijn eigen werk als geestelijk begeleider en hoe hij dat praktisch vormgeeft centraal.

Als het leven een reis is
Ga op reis! Geestkracht is ook een aantrekkelijke reisgids voor op je levensweg. Als goede raad geeft de auteur als toegift zeven ‘wegwijzers’ mee om op weg te gaan. Op ‘je levensweg als een voortdurend op weg zijn’. Je kunt ermee op reis gaan, zonder doel, bestemming of finish. Je gaat gewoon op weg. Want, zo zegt de auteur, ‘als het leven een reis is, is het zonde om thuis te blijven of langs de weg te gaan zitten’.

Geestkracht – Zingeving en spiritualiteit in het Nederland van nu | Frans Croonen | Uitgeverij Zilt | Paperback |  9789493198142 | Druk: 1 | oktober 2021 | 192 pagina’s | € 20,99 | E-book € 12,50

Update 09022024