De God Denkbaar Denkbaar Alles

Kan een allesomvattend, goddelijk perspectief op de werkelijkheid wel bestaan? Deeltjesfysicus Heinrich Päs vindt dat ‘waarschijnlijk onmogelijk, maar het is denkbaar. Dat iets niet mogelijk is voor ons, betekent niet dat het niet bestaat.’ – Willem Frederik Hermans zei in 1956 over zijn boek De God Denkbaar Denkbaar de God: ‘Het gaat over een God Denkbaar. Een god kan Denkbaar zijn… maar denkbaar, wat is niet allemaal denkbaar? Alles is denkbaar.’  In The One (2024) zegt Päs dat alles in het universum een ​​aspect is van één verenigd geheel. – Dat ‘alles één is’ geloofde Plato lang geleden al. 

‘Tweeduizend jaar geleden stelde Plato dat het universum één is. De kwantummechanica bewijst zijn gelijk’
(Heinrich Päs)

‘Dit idee, dat monisme wordt genoemd, heeft een rijke geschiedenis van drieduizend jaar: Plato geloofde dat ‘alles één is’, maar het monisme werd later door de middeleeuwse kerk als irrationeel verworpen en als ketterij onderdrukt. Niettemin bleef het monisme bestaan, wat een inspiratiebron was voor de verlichtingswetenschap en de romantische poëzie.’
(Uit: The One)

Heinrich Päs toont aan hoe het monisme – zo leert The One – de hedendaagse natuurkunde zou kunnen inspireren, hoe het de intellectuele stagnatie zou kunnen doorbreken die de vooruitgang in de moderne natuurkunde heeft verzand. En de wetenschap kan helpen de ‘grote theorie van alles‘ te verwezenlijken waar zij al tientallen jaren naar streeft.


‘Hoe een eeuwenoud idee de toekomst van de natuurkunde bepaalt’ – Heinrich Päs

Heinrich Päs (1971) is hoogleraar theoretische natuurkunde aan de Technische Universiteit Dortmund en doet onderzoek naar neutrino’s en kosmologie. Eerder schreef hij het boek The Perfect Wave (2014) over de mysterieuze eigenschappen van neutrino’s.

‘Päs schreef het boek The One waarin hij stelt dat moderne ontwikkelingen in de natuurkunde erop wijzen dat het universum één geheel is, waarin alles met elkaar samenhangt – een idee dat aansluit bij eeuwenoude monistische filosofische theorieën zoals die van de Griekse filosoof Plato (ca. 427-347 v. Chr.).’
(Webredacteur Jonathan Janssen, Filosofie Magazine)

Janssen schrijft dat volgens Päs de ideeën van de moderne natuurkunde goed aansluiten bij verschillende monistische theorieën uit de geschiedenis van de filosofie. Een daarvan is de filosofie van Plato, die onze werkelijkheid beschrijft als een zwakke representatie van een perfecte en eeuwige ‘ideeënwereld’.

‘Plato schreef al dat wat wij waarnemen een projectie is van de fundamentele werkelijkheid. In zijn allegorie van de grot zitten er een aantal gevangenen in een grot, die de werkelijkheid buiten de grot niet kunnen zien maar enkel de schaduwen van objecten op de muur. Op dezelfde manier zijn onze dagelijkse ervaringen volgens Plato slechts een uitvloeisel van ons beperkte perspectief op de werkelijkheid.’
(Päs, Filosofie Magazine)


‘On demand’ quantumverstrengeling – TU Delft

Essayist Maarten van Buuren stelt zelfs dat God dankzij de quantummechanica terugkeert als alomvattende kiemkracht in de Natuur. Het idee dat alle natuurprocessen gehoorzamen aan de wet van afkoeling en verval moet volgens hem worden herzien. Over zijn boek Quantum, de oerknal en God dat in 2021 verscheen, interviewden Hans Rutten en Jacques Poot de auteur.

‘Er gaapt een kloof tussen onze waarneming en de dynamiek waar alles uit voortkomt. Over die grens en over de oorsprong van de dingen gaat het in Quantum, de oerknal en God.’
(Academie op Kreta)

‘Het mystieke is niet hoe de wereld is, maar dat zij is’
(W. F. Hermans, 1921-1995)

 
Willem Frederik Hermans met zijn poes Sebastiaan in 1955

Wim Davidse, auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici, vertelt in Ongrond over ‘een werkelijkheid die in wezen geestelijk van aard is’. Hij haalt een prachtig voorbeeld aan uit Helgoland van de natuurkundige Carlo Rovelli. Die beschrijft in het begin van zijn boek mooi hoe die duizelingwekkende diepten ontdekt worden in de kwantumfysica.

Davidse verwijst ook naar computerwetenschapper en filosoof Bernardo Kastrup die zegt dat fysische entiteiten geen zelfstandig bestaan hebben.

‘Het zijn verschijningsvormen of beelden van een diepere laag van de werkelijkheid, die in wezen geestelijk van aard is.
(Kastrup)

Een werkelijkheid die in wezen geestelijk van aard is…

Dat is nu net wat mysticus Erik van Ruysbeek (1915-2004) bedoelde toen hij schreef dat men in de fysica bestanddelen heeft gevonden van wat men vroeger ‘geest’ noemde.’
(Davidse)

Bronnen:
* ‘De kwantummechanica laat zien dat alles met elkaar verstrengeld is’ (Filosofie Magazine, 6 maart 2024)
* The One. How an ancient idea holds the future of physics| Heinrich Päs| Uitgever Icon Books | 15-02-2024 | Paperback | 368 pagina’s | € 18,95
* Quantum, de oerknal en God (Lemniscaat, Maarten van Buuren)
* De duizelingwekkende diepten in de kwantumfysica (Goden En Mensen, 2022)
* Een ander verhaal dan hemel, hel en reïncarnatie (Goden en Mensen, 2021)
* De God Denkbaar Denkbaar de God (Willem Frederik Hermans, 1956)

Beeld: Cover van Quantum (detail), Manjit Kumar, Hoofduitgeverij Mondadori)
Beeld Heinrich Päs: Next Big Idea Club Magazine
Beeld Quantumverstrengeling:  Info via Kennislink
Foto Willem Frederik Hermans met zijn poes Sebastiaan in 1955 – Geportretteerd door Ed van der Elsken. Ed van der Elsken/Nederlands Fotomuseum

De duizelingwekkende diepten in de kwantumfysica

De fysica heeft volgens mysticus Erik van Ruysbeek – in een beschouwing over de relatie tussen geest en stof – de stof diepgaand onderzocht en duizelingwekkende diepten ontdekt. Het lijkt dat men bestanddelen heeft gevonden van wat men vroeger ‘geest’ noemde. Van Ruysbeek zegt in zijn boek Mystiek en mysterie dat het er op lijkt ‘dat de fysica langzamerhand de mystiek, of sommige ervaringen van de mystiek op het gebied van de observatie, begint in te halen’.

‘Het lijkt dat men bestanddelen heeft gevonden van wat men vroeger ‘geest’ noemde.’
(Erik van Ruysbeek (1915-2004)

Wim Davidse, auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici, vertelt hierover in Ongrond. Over ‘een werkelijkheid die in wezen geestelijk van aard is’. Hij haalt een prachtig voorbeeld aan uit Helgoland van de natuurkundige Carlo Rovelli. Die beschrijft in het begin van zijn boek mooi hoe die duizelingwekkende diepten ontdekt worden in de kwantumfysica.

‘In de zomer van 1925 ging de 23-jarige Duitse student Werner Heisenberg naar het eiland Helgoland om daar enkele weken in eenzaamheid door te brengen. Hij was daar vooral om zich helemaal onder te dompelen in het probleem dat hem obsedeerde: de banen van een elektron rond de kern van een atoom. De fysicus Niels Bohr had waargenomen ‘dat elektronen in de atomen rond de kern draaiden in exact bepaalde banen, op exact bepaalde afstanden van de kern, met exact bepaalde energieën’. En dan sprongen ze ook nog eens op magische wijze van de ene baan op de andere.
(Rovelli)


Zie ook boekbespreking Ilse van Leeuwen:
Academie voor Geesteswetenschappen

In de eenzaamheid op Helgoland probeerde Heisenberg iets uit te rekenen wat de onbegrijpelijke regels van Bohr zou kunnen verklaren. Hij sliep weinig en nam slechts korte rustmomenten, die hij doorbracht met het beklimmen van de rotsen op Helgoland. Op 7 juni begonnen zijn berekeningen te kloppen, hij kon hiermee de consistentie van de nieuwe kwantummechanica aantonen.
Heisenberg geeft weer wat er toen bij hem gebeurde: ‘Het eerste ogenblik was ik erg geschrokken. Ik had het gevoel dat ik door de oppervlakte van de atomaire verschijnselen heen naar een diep daaronder liggend fundament van een vreemde interne schoonheid keek.’
(Rovelli)

Davidse zegt dat Heisenberg in dit geval stuitte op een soort onderliggende orde, die zich kenbaar maakte door zijn wiskundige verhoudingen. Dat was voor hem toen een mysterie, zou je kunnen zeggen. Zo’n mysterie is er nog steeds in de fysica, leidt hij af uit de bevindingen met teleportatie. Daarbij is waargenomen dat twee elementaire deeltjes met elkaar ‘verstrengeld’ kunnen zijn. 

‘Als je dan de toestand van het ene deeltje verandert, verandert het andere deeltje gelijktijdig, ongeacht op welke afstand het zich bevindt. (…) Deze kwantumverstrengeling lijkt het mogelijk te maken informatie over te brengen zonder dat deze kan worden gehackt. Een stap in de richting van een kwantumcomputer.’
(Davidse)

Hoe kan het, zo vervolgt Davidse, dat twee elementaire deeltjes gelijktijdig veranderen, ook al bevinden ze zich op 1000 km (of veel meer) afstand van elkaar? Ook hier lijkt weer sprake van een mysterieuze, onderliggende, of bovenliggende (?) orde.

Computerwetenschapper en filosoof Bernardo Kastrup zegt dat fysische entiteiten geen zelfstandig bestaan hebben. Davidse verwijst naar hem.

‘Het zijn verschijningsvormen of beelden van een diepere laag van de werkelijkheid, die in wezen geestelijk van aard is.’
(Kastrup)

Kastrup zegt dit op grond van zijn ervaringen met de kwantumfysica als medewerker bij het CERN, het instituut voor onderzoek naar elementaire deeltjes in Geneve.


Erik van Ruysbeek (1915 – 2004)

‘Een werkelijkheid die in wezen geestelijk van aard is.’ Dat is nu net wat Erik van Ruysbeek bedoelde toen hij schreef dat men in de fysica bestanddelen heeft gevonden van wat men vroeger ‘geest’ noemde.’
(Davidse)

Zie: De fysica haalt de mystiek in (Wim Davidse, Ongrond, 2022)

Mystiek en mysterie | Erik Van Ruysbeek | Ankh-Hermes, Deventer | 1992 | ISBN 9020255967 | 112 pagina’s
‘Vanuit een grote bescheidenheid beseft de auteur dat het spreken over mystiek en mysterie slechts stamelen blijft. De mens moet kunnen relativeren en zich niet inbeelden dat hij de enige is die openbaringen van de waarheid in zich draagt. Als van Ruysbeek schrijft, beschrijft bij één getuigenis te midden van vele mogelijke visies.
De auteur meent dat binnen de grenzen van het weten dat hem werd gegeven, de mystieke ervaring zeker de ervaring is die het verst in de menselijke werkelijkheid binnendringt en de mens in alle tijden misschien speciaal in ontredderde crisistijden zoals de huidige het grondigst kan helpen om zijn pad op aarde te leren vinden.
Wie de top van de berg bereikt, zal in detail zien hoe alle bestijgingswegen een gelijkwaardigheid hebben en in hetzelfde onzeglijke mysterie uitmonden. De auteur hoopt dat de lezer zelf op zoektocht gaat naar het wezen der dingen.’
(Ankh-Hermes)

Beeld: zingevinggezocht.substack.com
Beeld Erik van Ruysbeek: coverfoto De smaak van honing

UPDATE 22 10 2022: Mystiek en mysterie weer op voorraad bij BoekenSchaap